دندانپزشکی فناوری دیروز, هزینه های امروز

نقش علوم مهندسی در علوم پزشکی امروز, نه تنها نقش کمتری از خود پزشکی و طبابت نیست, بلکه در دنیای پزشکی امروز, پزشک بدون بهره گیری از تجهیزات و تکنولوژی روز و همکاری با یک تیم خبره مهندسی کمتر کاری را پیش می برد

نقش علوم مهندسی در علوم پزشکی امروز، نه تنها نقش کمتری از خود پزشکی و طبابت نیست، بلکه در دنیای پزشکی امروز، پزشک بدون بهره‌گیری از تجهیزات و تکنولوژی روز و همکاری با یک تیم خبره مهندسی کمتر کاری را پیش می‌برد.

مهندسی پزشکی دیگر در مرزهای الکترونیک یا حتی مکانیک خلاصه نمی‌شود و یک عمل جراحی در دنیا بدون بهره‌مندی از توانمندی‌های حوزه فناوری اطلاعات در حال فراموشی است. تجهیزات یک پزشک از انواع انبرها و سوزن‌ها تا دستگاه‌های تمام اتوماتیک الکترونیکی، بخش عظیمی از پزشکی و جراحی امروز را تشکیل می‌دهد و چشمپوشی از نقش علوم مهندسی در پزشکی را غیرممکن کرده است.

بی‌شک دندانپزشکی و جراحی فک و دهان بین تمام رشته‌های پزشکی سهم بیشتری از بازار تجهیزات را به خود معطوف کرده است، به‌طوری که برای مجهز کردن یک مطب دندانپزشکی، بیش از ۳۰۰ نوع تجهیزات نیاز است که هر یک به نوبه خود نقش مهمی در روند درمان ایفا می‌کند و صرف نظر از ارزش ریالی، چشمپوشی از آنها را غیرممکن کرده است. از طرفی با توجه به اهمیت دهان و دندان در ارتقای سطح بهداشت جامعه و امکان انتقال بیماری‌ها و عفونت از طریق دهان، نقش حیاتی تجهیزات و تکنولوژی به‌روز و علم استفاده از آن بیش از پیش احساس می‌شود و نبود به‌روزرسانی این علوم با علم روز علاوه بر مخاطرات سلامت و بهداشت جامعه، اثرات زیست‌محیطی مخربی نیز برجا خواهد گذاشت.

متاسفانه ایران از یک طرف به‌دلیل تحریم‌ها و از طرف دیگر با وضع قانون‌های غیرکارشناسانه در زمینه ورود و تولید کالاهای دندانپزشکی، لطمات جبران‌ناپذیری در حوزه دهان و دندان خورده است که در صورت کارشناسی نکردن ریشه‌ای در سال‌های آینده با معضلات گسترده و غیرقابل مهاری در حوزه بهداشت دهان و دندان روبه‌رو خواهد شد. به‌عنوان نمونه، ازجمله تکنولوژی‌هایی که سال‌هاست به‌دلیل انتقال وسیع آلودگی از یک بیمار به بیمار دیگر و همچنین اثرات زیست‌محیطی و مخربی که در اثر مصرف بالای آب دارد (هفت لیتر در دقیقه) در کشورهای صاحب تکنولوژی منسوخ شده و حتی استفاده از آن با جریمه‌های سنگین روبه‌رو می‌شود، استفاده از بزاق‌کش‌ یونیت‌های دندانپزشکی است که نه‌تنها این مورد در دستگاه‌های ایرانی و چینی موجود در بازار حذف نشده است، بلکه دندانپزشکان خریدار دستگاه‌های خارجی به‌ دلیل کم‌هزینه‌تر بودن نسبت به سیستم‌های ساکشن مرکزی، با پا فشاری اقدام به نصب آن روی دستگاه‌ها می‌کنند و در این زمینه هیچ قانون و نظارت بازدارنده نیز از سوی مقامات بهداشت اجرایی نشده است.

از دیگر تفاوت‌های فاحش در بهره‌گیری از فناوری روز مورد استفاده در ایران، می‌توان به استفاده نکردن از میکروموتورهای با ۴۰۰ هزارrpm (دور در دقیقه) اشاره کرد که مجهز به انواع حسگرهای تشخیص عمق و نوع کانال، ریشه و عصب و همچنین چراغ داخل دهانی است، ولی حتی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی ایران هم فقط از موتورهایی با ۲۰ هزار rpm بدون هرگونه امکانات اضافی به‌منظور آموزش و درمان استفاده می‌شود که حتی خون، مخاط و عفونت‌های یک بیمار را به بیمار دیگر منتقل می‌کند. استفاده از این سیستم‌ها ممکن است سبب بروز انواع بیماری‌های عفونی نظیر HIV و هپاتیت و بیماری‌های قلبی شود و متاسفانه متولیان بهداشت حتی از مخاطرات استفاده از این سیستم‌ها آگاهی لازم را ندارند.

استفاده از دیگر تجهیزات منسوخ در دنیای پزشکی امروز که از آنها با عنوان مخاطرات دندانپزشکی یاد می‌شود، این سوال را مطرح می‌کند که وزارت بهداشت در برابر تکنولوژی‌های جدید و انتقال دانش بهره‌برداری از آن چه رویکردی را اتخاذ کرده است و بدون در نظر داشتن سرعت پیشرفت علم و در کنار آن پیشرفت تجهیزات پزشکی تحت چه سناریویی همچنان اصرار به آموزش و درمان با استفاده از علوم تاریخ گذشته دارد و حتی جای خالی نظارت بر درمان را با چه سیستم و الگوریتمی پر می‌کند؟

برای درک بیشتری از عمق فاصله‌ای که پزشکی امروز ایران از مهندسی پزشکی گرفته است، به ذکر چند نمونه از پیشرفت‌هایی که در این حوزه انجام گرفته می‌پردازیم.

امروزه استفاده از اتوکلاوها (Autoclave) به‌منظور ضدعفونی و استریل ابزار‌ها به جای فور‌های پزشکی که در آن تنها از حرارت به‌منظور میکروب‌زدایی تجهیزات استفاده می‌شود، در دندانپزشکی روز دنیا بدیهی است، ولی در ایران همچنان موارد متعددی از استفاده پزشکان از فور دیده می‌شود که به‌دلیل ضدعفونی ناقص و مصرف بسیار زیاد و اتلاف انرژی از رده خارج شده است که باز هم سبب انتقال عفونت و بیماری‌های واگیردار می‌شود.

از آنجا که هوا و متعاقبا کمپرسور هوا حیاتی‌ترین عنصر یک کلینیک و مطب دندانپزشکی است، ولی ناآگاهی از انواع کمپرسورها موجب رواج استفاده از کمپرسورهای روغنی به جای نوع اسکرو (screw) در کلینیک‌ها شده است. این موضوع سبب فشرده شدن هوا، روغن و گرد و خاک می‌شود که در نهایت نه تنها هوای خروجی کیفیت پایین خواهد داشت، حتی زمینه انتقال هوای مملو از باکتری‌ها به بیمار را نیز فراهم می‌کند و با توجه به استفاده هوا در تمام مراحل درمان، باز هم بیمار در معرض انواع مخاطرات عفونی قرار می‌گیرد.

به هر حال با توجه به این‌که هر مطب دندانپزشکی، به نوعی یک بیمارستان و کلینیک است، لازم است با وضع قوانین و نظارت هرچه سرسختانه‌تر انواع تهدیدهای بهداشت دهان و دندان را کاهش دهیم.

علی‌اصغر دادرس

کارشناس تجهیزات دندانپزشکی