وضع و نقد‌ حدیث

جام جم آنلاین: حدیث پس از قرآن ، به عنوان مهم‌ترین منبع دریافت معارف دینی ، راهنمای رهپویان راه سعادت و کمال شد و در همه عرصه‌های زندگی مسلمانان خود را متجلی ساخت.
ائمه اطهار …

جام جم آنلاین: حدیث پس از قرآن ، به عنوان مهم‌ترین منبع دریافت معارف دینی ، راهنمای رهپویان راه سعادت و کمال شد و در همه عرصه‌های زندگی مسلمانان خود را متجلی ساخت.

ائمه اطهار نخستین ناقدان گفتار و رفتار منسوب به پیامبر و نیز خودشان بودند. آنان جعل حدیث و زیان‌های آن را می‌دیدند و از این‌رو پا به میدان رویارویی با جعل و جاعلان حدیث نهادند و راویان و شاگردان خود را در این عرصه درآوردند و یاری دادند.

کتاب «وضع و نقد حدیث» نوشته عبدالهادی مسعودی امسال توسط انتشارات سمت در اختیار علاقه‌مندان به این موضوع قرار گرفته است. کتاب مذکور در ۲ بخش وضع حدیث و نقد حدیث تدوین شده است.

نویسنده در بخش اول کتاب، تاریخچه، شیوه‌ها و انگیزه‌های گوناگون جعل و نیز رویارویی با آن را شرح می‌دهد و سپس در بخش دوم کتاب معیارهای جاودان و به یادگار مانده از ائمه اطهار را مورد بررسی قرارمی‌‌‌دهد.

بخش اول کتاب شامل ۴ فصل است. نویسنده پس از شرحی درباره کلیات حدیث، به معنای آن، موضوع و تفاوت حدیث موضوع و ضعیف، نقل و نشر حدیث ساختگی و زیان‌های وضع حدیث پرداخته است.

پس از رحلت حضرت رسول شاهد جعل‌های جزئی هستیم که به دلیل نیاز دستگاه خلافت برای نفی ارث بردن از پیامبر به ایشان نسبت داده یا در آن دست برده شده است.

در ۳ دهه پس از رحلت پیامبر به سبب جلوگیری حکومت از کتابت و نشر گسترده حدیث، وضع حدیث زمینه نداشت، زیرا بسیاری از احادیث صحیح قابل کتابت و نقل نبودند.

نویسنده شرح داده است که با استناد به منابع حدیثی و تاریخی گوناگون، انگیزه سیاسی را می‌توان مهم‌ترین انگیزه وضع دانست. از آنجا که حکومت‌ها نیازمند مشروعیت و مقبولیت بودند،‌ حاکمان می‌کوشیدند تا هواداران خود را تقویت نمایند. از این‌رو در پی جلب حمایت و طاعت و حتی گاه رضایت مردمان، دست به جعل احادیث به نفع خود می‌زدند. لذا روایات ساخته شده با انگیزه‌های سیاسی با ۲ رویکرد اجتماعی و فرهنگی قابل تامل است که نویسنده در این مجال به بررسی آن پرداخته است.

در بخش دوم کتاب با معنا و اهمیت نقد حدیث آشنا می‌شویم. نقد حدیث جریانی همزاد با نشر حدیث و بسی گسترده‌دامن است. گونه‌ها، معیارها و دستاوردهای گوناگون نقد و نیز آسیب‌شناسی آن باعث ایجاد زمینه‌های بحث بسیار در این زمینه شده است. نقد حدیث در همان حال که مبحث و فصلی مستقل است، با ارائه نشانه‌ها و معیارها و کمک به یافتن و تطبیق آنها بر احادیث مشکوک در شناسایی احادیث ساختگی نیز به‌کار می‌آید.

مریم‌ لباف‌زادی