آشنایی با رشته ورزشی چوگان هاکی با نجیب زاده ایرانی

در آغاز سده نوزدهم که ناشایستگی شاهان ایران, کشور و همه دارایی های آن را به باد می داد و فرهنگ را به نابودی می کشید این بازی نیز در زاد بوم خود به فراموشی سپرده شد ولی پویایی سرشتی آن چون سمندر از خاکسترش باز زایاند

برای نخستین بار در کارنامه اردشیر بابکان از چوگان نام برده شده و پس از آن تقریبا هیچ یک از شاعران و نویسندگان قدیم ایرانی را نمی توان یافت که به ترتیبی سخن از چوگان به میان نیاورده باشد. بد نیست بدانید که در شاهنامه شمار بازیکنان چوگان چهارده تن گفته شده «در هر بر هفت تن بازی می کنند و با ربودن گوی و رساندن آن به انتهای میدان برتری می یابند». قابوسنامه شمار بازیکنان را هشت می گوید که شش تن میان میدان و دو تن دیگر در دو سر میدان جای می گیرد.

چوگان تنها ورزش همیشه ایرانی بود که در سده های آغازین دوران مسیحی از سر زمین خاور به چین و ژاپن رفت و از باختر به آسیای کوچک و یونان و پس از آنکه هندوستان از ایران نفوذ پیدا کرد و در زمان فرمانروایی مغول ها بر آن کشور دوباره همه فرآورده های فرهنگی ایران و از آن میان چوگان در آنجا گسترش یافت و رونق گرفت.

در آغاز سده نوزدهم که ناشایستگی شاهان ایران، کشور و همه دارایی های آن را به باد می داد و فرهنگ را به نابودی می کشید این بازی نیز در زاد بوم خود به فراموشی سپرده شد ولی پویایی سرشتی آن چون سمندر از خاکسترش باز زایاند. انگلیسی هایی که بر هندوستان چیره شده بودند در آنجا پس از آشنایی با چوگان چنان شیفته اش شدند که به فرا گرفتن آن پرداختند و در سال ۱۸۶۲ با گشایش باشگاه چوگان کلکته این بازی به سراسر هند گسترش یافته و انگلیسی ها و هندیها آن را بازی می کردند. پیوند نزدیک میان انگلستان و هندوستان چوگان را به اروپا کشاند و در سال ۱۸۷۱ نخستین بازی چوگان در انگلستان انجام گرفت. در پی این رویداد بود که چوگان به زودی در آمریکای شمالی و جنوبی گسترش یافت ولی هندوستان همچنان کانون جهانی این بازی بود. در سال ۱۸۸۰ بازی های جهانی به نام جام وست چستر آغاز شد که ۹ دوره از آن برگزار گردید و در همین اوان در چهار دوره از بازیهای المپیک تابستانی نیز بازی چوگان انجام شد و هم اینک انجام آن در بازیهای آینده المپیک پیشنهاد شده و در دست بررسی است. سراسر این زمان دراز چوگان در میهن خود آسیبهای بیشتری می دید تا آنجا که پس از ناصرالدین شاه تا آغاز دهه ۱۳۵۰ که جنبش برای نو کردن همه رشته های سوارکاری سر می گیرد دیگر نامی از آن برده نمی شود.

● مسابقات

بر پایه آئین نامه های پذیرفته شده در فدراسیون جهانی، بازی چوگان در میدانهای چمن که اندازه آنها (۱۶۰* ۳۰۰ یارد) ۱۴۶*۲۷۰ متر است بازی می شود. در این بازی ها قطر گوی که از چوب یا پلاستیک ساخته شده ۳/۲۵ اینچ ( ۸ سانتی متر) و وزن آن ۴/۷۵ اونس (۱۴۰ گرم) می باشد. بازی ها در ۴ یا ۶ بخش زمانی که هر یک را «چوکه» می نامند انجام گرفته و در صورت برابری گلها بازی به چوکه اضافه کشیده می شود. در هر زمان ۴ بازیکن از هر تیم در میدان به بازی می پردازند که می توانند با بازیکنهای دیگر تیم جانشین شوند. اسب چوگان بایستی هماهنگ با سوارکار و به فرمان او مشتاقانه گوی را دنبال کند و از این رو بایستی آموزشهای فراوان دیده و آزموده باشد. بازیکنان سوار بر اسب با «چوگان» که از خیزران بسیار خوب در اندازه های بزرگ وکوچک متناسب با بلندی اسب وسوار ساخته شده است « گوی» را میرانند تا از دروازه های دو سوی میدان بگذرد. از آنجا که شرایط جوی وکمبود زمینهای استاندارد چوگان در هوای آزاد باعث بروز مشکلات در انجام بازی می گردد، در کشورهای آمریکای شمالی گونه ای از این بازی در میدان های سرپوشیده (مانژ) که اندازه های آن (۹۰*۵۰ متر) انجام می گیرد که در آن از هر تیم سه سوار به میدان می آیند و برای پیشگیری از آسیب هایی که بر خورد گوی چوبی می تواند به بازیکنان و تماشاگران برساند در این میدان ها با گوی های چرمی که همانند توپ های ورزشی و کمی از گوی چوبی بزرگترند بازی می شود.

● قوانین

در این قسمت به متداول ترین قوانین مربوط به این رشته ورزشی اشاره می کنیم. البته آئین نامه مسابقات چوگان بطور کامل در اختیار تیم های شرکت کننده و مراکز آنها قرار گرفته و با قوانین فدراسیون بین المللی کاملا مطابقت دارد.

۱) بازیکن می تواند با چوب خود به چوب حریف ضربه زده یا مانع از ضربه زدن حریف شود به شرط اینکه: حریف در حال ضربه زدن به گوی باشد که این حالت هر دو مرحله ضربه یعنی زمانی که چوگان بازچوب را از بالا می آورد تا مرحله ای که چوب درپایین آماده زدن ضربه است را شامل می شود یا حریف تلاش کند تا مانع از ضربه زدن چوگان بازی شود که صاحب گوی است، در این صورت نیز زننده ضربه می تواند به چوب حریف ضربه وارد نماید.

اگر چوگان باز در همان سمتی از حریف قرار داشته باشد که گوی قرار دارد یا در خط مستقیمی پشت خط گوی یا تماس دو چوب پایین تر از سطح پشت اسب صورت گیرد. البته در بازی هایی که در میادین بزرگ برگزار می شوند، چوگان باز می تواند چوب را تا سطح شانه خود بالا آورد.

۲) چوب چوگان باز نباید به رو، زیر، جلو یا پشت اسب حریف برسد.

۳) چوگان باز نباید با چوب خود به اسب چوگان باز دیگر ضربه بزند. چنانچه تصمیم گیری در خصوص اینکه آیا چوگان بازی بوده که با چوب خود به اسب دیگری ضربه زده یا حریف بوده که اسب خود را در مسیر ضربه چوگان باز هدایت کرده، به عهده داور سوار است. اما به عنوان یک راهنمایی می توان به این نکته اشاره کرد که اگر زننده ضربه، «ضربه از پایین» را هنگامی زده باشد که هیچ گونه احتمال برخورد چوب با اسب حریف وجود نداشته، اما به علت کم شدن فاصله اسبها در زمان شکل گیری ضربه، چوب به اسب حریف بر خورد کرده است، آنگاه در این حالت چوگان باز تیم مقابل خطا کار شناخته می شود چرا که با اسب خود وارد مسیر ضربه چوگان باز دیگر شده است. البته باید موقعیتهای اولیه اسبها را نیز در نظر گرفت. از سوی دیگر اگر جایگاه حریف پیش از نواختن ضربه توسط چوگان باز شکل گرفته باشد، آنگاه زننده ضربه، خطا کار شناخته می شود. در صورتی که داوران سوار نتوانند در خصوص خطای انجام شده به نتیجه قطعی برسند، دو انتخاب پیش روی آنها وجود خواهد داشت: ۱) هیچ گونه خطایی اعلام نشده و آن خطا نادیده گرفته شود. در صورتی که خطای انجام شده یک خطای دوبل اعلام شود.

۴) همه چوگان بازان باید چوب را در دست راست خود بگیرند.

۵) چوگان باز نباید عمدا با چوب خود به اسبش ضربه بزند. این حالت شامل استفاده از هر قسمتی از چوب می شود که چوگان باز بخواهد با استفاده از ضربه زدن، اسب خود را هدایت نماید.

۶) هیچ چوگان بازی اجازه ندارد چوب را با بی دقتی یا به طرز خطرناک استفاده نماید. اگر چرخاندن چوب به طور کامل در طرفین یا بالای سر به طوری که چوگان بازان دیگری در نزدیکی وی باشند یا ضربه زدن به چوگان حریف با نیروی غیر ضروری و نگهداشتن چوب به طریقی که امکان گیرکردن آن در تجهیزات اسب حریف یا لوازم خود وی وجود داشته باشد. در برخی موارد، یک ضربه به عقب اجرا شده از طرف چوگان باز ممکن است با چوبی که حریف به درستی و محکم آنرا نگهداشته برخورد نماید. در این حالت نباید حریف را به علت ایجاد مانع خطا کار شناخت. از سوی دیگر چنانچه چوب با بی دقتی حمل شود ممکن است به طور غیر عمدی با چوب چوگان بازی که در حال انجام ضربه به عقب صحیح است، برخورد نماید، که در این حالت حریف به علت ایجاد مانع خطا کار شناخته می شود. چوگان باز زمانی مجاز است به گویی که در هوا در حال چرخش است ضربه بزند که از همه لحاظ ایمن باشد. بدین معنا که گردش چوب به طور کامل در حالتی که حریفان دیگر نزدیک زننده ضربه قرار داشته باشند مجاز نیست.

۷) چوگان باز در همه حال مسئول عواقب ضربه خود می باشد که این ضربات عبارتند از: ضربه به عقب، ضربه به جلو. هیچ چوگان بازی اجازه گرداندن چوب به صورت هلی کوپتری را ندارد زیرا این عمل خطا محسوب می شود.

نویسنده : محمد جواد نعمتی