مقدمه ای بر موسیقی کودک

جهان امروز دستخوش تغییرات شگرف و تحولات بنیادین است تأثیر تحولات در عرصه های گوناگون علمی لحظه به لحظه صورت دنیای اطراف را دیگرگون می سازد

جهان امروز دستخوش تغییرات شگرف و تحولات بنیادین است. تأثیر تحولات در عرصه‌های گوناگون علمی لحظه به لحظه صورت دنیای اطراف را دیگرگون می‌سازد.

سلطه‌ رسانه‌ها و تبلیغ به مصرف انبوه تولیدات فرهنگی و غیرفرهنگی که با طراحی بسیار پیچیده همراه است، قدرت انتخاب را از کودک سلب می‌کند، سلایق را در درازمدت تحت کنترل تولیدکنندگان در می‌آورد. اگر صد سال پیش پدیده‌ کلاس و تخته و معلم یک پدیده‌ مدرن تلقی می‌شد امروز ما در عرصه‌های گوناگون با فناوری آموزش روبرو هستیم. در جریان این گسترش روزافزون فناوری در حیطه‌های گوناگون زندگی، نمی‌توان خود را چون قبیله‌ای ب‍َد‍َ‌‌وی از آن دور نگه داشت.

بلکه ناگزیر باید در این عرصه پا گذاشت و ابتکار عمل را در دست گرفت و هستی خود را سامانی دوباره بخشید و ارزش‌های نو خلق کرد.

کودک مانند ما بزرگترها ناچار به استفاده از تکنولوژی است. ولی طراحی وسایلی که کودک استفاده می‌کند در بردارنده‌ شاخص‌های فرهنگی سرزمین او نیست و یا اینکه در آنها بسیار کم به هویت ملی و بومی آن پرداخته شده است.

امروز ما صحبت از سلطه‌ فرهنگی می‌کنیم، درحالی‌که در نظام آموزشی و پرورشی ما نشانه‌ای از آموزش موسیقی که بخشی مهم از هوی‍ّت، فرهنگ و هنر سرزمین ماست وجود ندارد.

واقعیت این است که معیارهای کودک در انتخاب و استفاده از فرآورده‌های فرهنگی تحت تأثیر سلیقه‌ها و داده‌های جذاب و ماهرانه‌ جهانی قرار می‌گیرد، و متأسفانه این تأثیرپذیری چون بدون آگاهی است، فقط در سطح صورت می‌پذیرد، بدون اینکه عمقی داشته باشد او از فرهنگ خود نشانه‌ای برای مقایسه و تلفیق این فرهنگ‌ها داشته باشد.

با نگاهی به سلیقه‌های جوانان در سال‌های اخیر مشاهده می‌کنیم تأثیر امواج تبلیغات گوناگون روی آنها بسیار شدید است.

چراکه آنها در نظام تعلیم و تربیت خود آگاهی‌های لازم را در زمینه‌ ریشه‌ها و چشمه‌های فرهنگ خود دریافت نکرده‌اند و اصولاً شناختی در زمینه‌ تاریخ و فرهنگ و هنر شهر و کشور خود ندارند، درنتیجه آنها قدرت نقد و بررسی و انتخاب را ندارند و همین‌جاست که اهمیت آموزشِ مفاهیم فرهنگی، به‌ویژه موسیقی در تعلیم و تربیت مشخص می‌شود.

● موسیقی بخشی از هستی ماست!

آیا این جهان پیرامون خود را فقط با چشمان خود نظاره(۱) می‌کنیم؟

آیا حسّ‌ِ شنوایی، تأثیر دیدن را کامل‌تر نمی‌کند؟ یا به عبارتی بدون حسّ‌ِ شنوایی و فقط با چشم می‌توان جهان را به درستی دریافت آیا صدای رودخانه با تصویر رودخانه در ذهنمان نقش نبسته است! آیا صدای وزش باد در چمنزار و در تصویر چمنزار نقشی ندارد؟ اگر رنگ‌ها و شکل ها در اجسام گوناگون، قسمتی از جهان پیرامون ماست، اصوات نیز قسمت دیگری از جهان پیرامون ما را تشکیل می‌دهند. اگر طبیعت پیرامون تابلویی زیبا از جهان هستی است پس صدای طبیعت نیز یک قطعه زیبای موسیقی است. در حقیقت نور و صداست که جهان پیرامون را برای انسان عینیت می‌بخشد.

وزن (ریتم) به معنی نظم و ترتیب و تکرار و توالی است و نه‌تنها در موسیقی عنصر اصلی ـ حتی مهمتر از ملودی ـ است بلکه مهمترین پایه‌ نظام هستی به شمار می‌رود. مانند نظمی که در گردش زمین به دور خورشید در توالی روزها و شب‌ها، در فصل‌ها، در قطرات باران وجود دارد.

حال به صدای بدن خود گوش دهیم. ضربان قلب، صدای به هم زدن دست‌ها، صدای قدم‌ها، ریتم و آهنگ کلمات و این دیدگاه که در بدو پیدایش جهان فقط صوت وجود داشته است، از کهن‌ترین تفکرات بشری بوده است، موسیقی‌شناسان با مطالعه‌ فرهنگ‌های گوناگون با این عقیده که «خلقت دنیا همراه با صوت بوده است».(۲) به همین دلیل ذات بشر در اصل پیوسته عنصری صوتی بوده است مواجه بوده‌اند. مطالعاتی که در زمینه‌ رابطه‌ مردم‌شناسی و موسیقی صورت گرفته است نشان می‌دهد که «وظیفه‌بنیادی موسیقی و دیدگاه‌ها و برداشت‌های فرهنگ‌های بدوی و تمدن‌های پیشرفته به‌طور شگفت‌انگیزی با یکدیگر مشابه و قابل مقایسه‌اند.

استفاده از موسیقی در مراسم آیین مذهبی، جنگ‌ها و سوگ‌ها و علیرغم تفاوت‌های جغرافیایی و تاریخی ظاهراً باید همگی از منبع واحدی نشأت گرفته باشند».

این منبع واحد به‌عنوان سرچشمه‌ احتمالی فرهنگ بشری در طول قرن‌ها تداوم یافته و مبانی فلسفه و سمبل موسیقی را پایه‌ریزی می‌کند و از عهد عتیق تا به امروز پایدار مانده است.

ویژگی‌های موسیقی در فرهنگ اسلام با دیدگاه‌های عرفانی و فلسفی منطبق با ویژگی‌های سایر هنرهای اسلامی است، به گونه‌ای که در مجموع وحدتی اصیل و مختص به خود را تشکیل می‌دهد». آشنایی با موسیقی مناطق گوناگون کشورمان که در انواع موسیقی‌های مذهبی، آیینی، بازی‌ها، جشن‌ها و... اجرا می‌شود به خودباوری و غنای فرهنگی کودک کمک می‌کند، و از آنجا که شناخت موسیقی بدون آموزش موسیقی امکان‌پذیر نمی‌باشد، بنابراین آموزش موسیقی باید بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه‌های آموزشی باشد.

پی‌نوشت:

۱ـ منظور از نظاره جذب و درک است.

۲ـ اتنوموزیکولوژی (موسیقی‌شناسی تطبیقی) محمدتقی مسعودیه

سودابه سالم