چـرا نـفـخ می کـنـیـم

علل و راه حل یکی از شایع ترین مشکلات گوارشی

اغلب افراد در طول زندگی خود نفخ شکم را تجربه کرده‌اند؛ حالتی که با احساس ناخوشایند اتساع شکم همراه است...

نفخ شکم می‌تواند با سیری زودرس، حالت تهوع، افزایش صدای شکمی و دفع گاز همراه باشد. خوشبختانه در اکثر قریب به اتفاق این موارد، این حالت نشانه‌ای از یک مشکل حاد و جدی نیست و دلایل ساده‌ای مثل پرخوری، مصرف حبوبات و غذاهای چرب، اضطراب و حتی بلع غیرارادی هوا می‌توانند به نفخ شکم بینجامند. با این حال، وقتی تعداد دفعات و شدت نفخ به‌طرز معناداری به بالاتر از حد معمول می‌رسد، نباید مشکلات جدی‌تر را از نظر دور داشت.

روده همه ما در حالت طبیعی، حاوی ۲۰۰ میلی‌لیتر گاز است و روزانه چیزی حدود ۶۰۰ میلی‌لیتر گاز از سیستم گوارش ما دفع می‌شود. ۵ گاز اصلی موجود در روده شامل نیتروژن، اکسیژن، دی‌اکسیدکربن، هیدروژن و متان است. از میان این گازها نیتروژن و اکسیژن از هوای تنفسی وارد روده می‌شود و بقیه گازها حاصل تخمیر مواد غذایی روده توسط باکتری‌ها هستند.

گازهای تولیدی اضافی در قسمت فوقانی مجاری گوارشی اغلب از طریق آروغ زدن تخلیه می‌شوند و گازهای تولیدی قسمت تحتانی دستگاه گوارش هم به‌صورت ارادی و غیرارادی از مخرج دفع می‌شوند. به‌طورکلی، یک روده سالم روزانه بین ۷ تا ۹ لیتر گاز تولید می‌کند که بخش اعظم آن جذب خون می‌شود و تنها ۶۰۰ میلی‌لیتر باقی‌مانده از راه دهان یا مخرج تخلیه می‌شود. حداقل ۱۴۰۰ میلی‌لیتر گاز تجمع‌یافته در روده لازم است تا شکم یک فرد ۲ سانتی‌متر از حالت عادی بالاتر بیاید. به‌طور میانگین، در یک فرد بالغ و سالم در هر شبانه‌روز ۱۴ نوبت دفع گاز صورت می‌گیرد. در برخی منابع، دفع گاز تا ۲۵ نوبت را هم در محدوده طبیعی به حساب آورده‌اند. به هر حال، اگر شخصی در طول شبانه‌روز بیش از ۲۵ بار تخلیه گاز از مخرج داشته باشد قطعا نیازمند بررسی‌های تکمیلی است. دستگاه گوارش زن‌ها بیش از مردان به تولید و تجمع گاز و اتساع شکم می‌پردازد.

● علل رایج نفخ

اختلالات کوچک و بزرگ دستگاه گوارش می‌توانند اتساع و نفخ شکمی را در پی داشته باشند. برخی از این اختلالات و حالت‌ها عبارتند از:

▪ بلع ناخودآگاه هوا: این حالت که در علم پزشکی اصطلاحا به آن آئروفاژی نیز گفته می‌شود، معمولا هنگام تند غذا خوردن و نوشیدن، جویدن آدامس یا سیگار کشیدن رخ می‌دهد.

▪ یبوست: در صورتی که یک فرد به یبوست مزمن مبتلا باشد، اختلال حرکات روده و کندی حرکات آن باعث تجمع گاز و کاهش نوبت‌ دفع به کاهش تخلیه همان گاز منجر خواهد شد. در نتیجه، یبوست می‌تواند به نفخ بینجامد.

▪ اختلالات آنزیمی: بسیاری از بالغان بدون آنکه خود خبر داشته باشند دچار درجاتی از کمبود ‌آنزیم لاکتاز هستند. کمبود این آنزیم به همراه کمبود گروه دیگری از آنزیم‌های گوارشی می‌تواند موجب سوءهاضمه و در نهایت افزایش گاز تولیدی در روده باشد.

▪ افزایش رشد و تکثیر باکتری‌های روده: در این حالت، باکتری‌های مقیم روده به دلایل گوناگونی بیش از حالات معمول تکثیر پیدا می‌کنند و حجم عظیمی از باکتری‌ها در روده عملا در فرآیند هضم و جذب اختلال ایجاد خواهند کرد.

▪ کاهش حرکت روده: هر عاملی که کاهش تحرک روده را به دنبال داشته باشد موجب افزایش تجمع گاز و اتساع شکم می‌شود. به‌عنوان نمونه در بیماران دیابتی به علت آسیب اعصاب معده حالتی به نام گاستروپارزی ایجاد می‌شود که همراه با کاهش سرعت تخلیه معده است. علاوه بر این، برخی داروها نیز می‌توانند عامل کاهش حرکت روده باشند.

▪ دلایل مهم‌تر: نفخ می‌تواند به عنوان نشانه‌ای از یک بیماری مهم نیز باشد. به‌عنوان نمونه، اگر در مسیر لوله گوارش انسدادی رخ دهد، اتساع شکمی به همراه درد و استفراغ دیده می‌شود. تجمع مایع در شکم و تومورهای دستگاه گوارش هم می‌توانند باعث اتساع شکم شوند. علاوه بر این نشانگان روده تحریک‌پذیر هم گاهی اوقات با نفخ تظاهر پیدا می‌کند.

● توصیه‌های ضدنفخ

اگر شما از آن دسته افرادی هستید که به‌طور متناوب دچار نفخ شکم می‌شوید و در بررسی‌های صورت‌گرفته توسط پزشکتان علایم هشداردهنده‌ای چون کاهش وزن، کم‌خونی، اسهال و نشانه‌های سوءجذب مشاهده نشده، رعایت برخی نکات ساده می‌تواند بیشتر از حد تصور برایتان مفید باشد. البته توجه داشته باشید که این توصیه‌ها نیز براساس دلایل احتمالی نفخ شما مطرح می‌شوند:

▪ بلع هوا: شما نیازمند اصلاح سبک زندگی خود هستید. بهتر است دیگر آدامس نجوید و غذای خودتان را آهسته‌تر بخورید و قبل از قورت دادن، حسابی آنها را بجوید. آب‌نبات‌ها و نوشیدنی‌های گازدار هم گزینه‌های مناسبی در رژیم غذایی شما نیستند.

▪ یبوست: بهتر است از ملین‌های اسموتیک و میزان فراوانی مایعات استفاده کنید. توجه داشته باشید که ترکیبات فیبرداری که در درمان یبوست به کار می‌روند می‌توانند موجب تشدید نفخ شما شوند.

▪ سوءهاضمه: اگر دچار کمبود آنزیم لاکتاز هستید از محصولات کم لاکتوز استفاده کنید و اگر به گلوتن نان حساسیت دارید محصولات رژیمی تهیه کنید.

▪ رژیم غذایی: سعی کنید در رژیم غذایی از مواد تولیدکننده گاز همچون حبوبات، ذرت و کلم بروکلی کمتر استفاده کنید. محدودکردن مصرف غذاهای پرچرب نیز به کاهش مشکل شما کمک زیادی خواهد کرد.

▪ درمان‌های دارویی: توصیه‌های بالا اغلب تلاش می‌کنند تا به درمان ریشه‌ای تجمع گاز در شکم بپردازند. با وجود این راه‌های درمانی دیگری نیز وجود دارند که تنها به تسکین علامتی این مشکل می‌پردازند. این درمان‌ها طیف گوناگونی از داروهای صنعتی تا محصولات گیاهی را در برمی‌گیرند. به هر حال باید توجه داشت که مصرف طولانی‌مدت این محصولات حتما با تایید پزشک معالج‌تان باشد.

منبع: مایوکلینیک

ترجمه: دکتر یاشا نهرینی