معنای پرتاب موز در مسابقات فوتبال

هفته گذشته در دقیقه ۷۲ بازی فوتبال بارسلونا و ویارئال بود که از میان تماشاچیان به سوی دنی آلوز, بازیکن سیاهپوست تیم بارسلونا به علامت تخریب نژادی موز پرتاب کردند

هفته گذشته در دقیقه ۷۲ بازی فوتبال بارسلونا و ویارئال بود که از میان تماشاچیان به سوی دنی‌آلوز، بازیکن سیاهپوست تیم بارسلونا (به علامت تخریب‌نژادی) موز پرتاب کردند.

دنی آلوز هم در واکنش به این حرکت موز را پوست کند و خورد. پس از این با زی حرکت گسترده ای از سوی مخالفان تبعیض نژادی، در شبکه های اجتماعی صورت گرفت، به شکلی که افراد شناخته شده با خوردن موز، به واکنش آلوز در مقابل نژادپرستی پیوستند. این حرکت فارغ از جنجال هایی که در پی داشت، پرده از یک واقعیت دردناک رایج در جهان حاضر برمی دارد؛ نژادپرستی. هرچند این بازیکن با خوردن آن موز اعتراض خود را نشان داد و اعتراض مدنی صورت گرفته این کار را نمادی از نقد نژادپرستی قرار داد، اما داستان نژادپرستی را باید با دقت خواند.

انسان ها در نژادهای مختلفی خلق شده اند. نزاع تمدن ها و قبایل اما چاشنی این اختلاف در خلقت بوده است. با وجود روحیه برابرطلبانه ادیان توحیدی معمولا پس از مدتی برخی دینداران به برتری نژادی دامن زده اند.

سال ها پیش وقتی ارسطو ـ از شاگردان افلاطون ـ در آتن زندگی می کرد، نمی توانست در سیاست ورزی آن شهر شرکت کند، دلیل روشن بود؛ ارسطو آتنی نبود. آتنیان غیر از خود را فاقد حق رای می دانستند. اما همین ارسطوی محروم شده از حق خود به خاطر نژاد متفاوت، بر برده داری مهر تائید زد.

نژادپرستی سال ها بعد در اروپای سبز، جهانی را سرخ کرد. هیتلر در راستای اعتقادش به برتر بودن نژاد ژرمن می خواست جهان را زیر سلطه این نژاد قرار دهد. او معتقد بود آلمانی ها که از جزو آریایی های اصیل هستند، خواهند توانست دیگر نژاد ها را زیر سلطه خود در آورند. اعتقاد به نژادپرستی در حالی در آلمان آن روزگار رایج بود که پیش از آن نهضت های بزرگ عقل گرایی رشد یافته و اصالت انسان در مرکز اندیشه ها تقرر یافته بود.

اعتقاد به برتری نژادی دامنه وسیعی دارد. می توان نژادپرستی را مانند ویروسی دانست که شدت و ضعف دارد. از جوک و طنز ساختن در باب یک نژاد خاص شروع می شود و تا پرتاب کردن موز به سیاهان ادامه می یابد و در نهایت به جنگ جهانی منجر می شود. بوده اند از میان فلاسفه غربی که خود را برتر می دانسته اند تا دیگر نتوانیم مدعی شویم عقل به خودی خود ضد نژادپرست بوده است.

در جهان اسلام و پس از انحراف در دستگاه خلافت و کشیدن کار به سلطنت معاویه شاهد اوج گیری نژادپرستی بودیم. امویان آن را به اوج رساندند. به راه افتادن جنگ های شعوبی نشان از نارضایتی مسلمانان با حاکمیت این تفکر بود که عرب ها برتر هستند. امویان با انتخاب والیان عرب و گرفتن مالیات بیش از حد قانونی از غیرعربان خشم انسانی ایرانیان را برانگیختند و چنین شد که ریشه اقتدار دستگاه اموی در ایران خشکانده شد.

سال ها بعد از این جریان وقتی رضاخان میرپنج به قدرت رسید و برای جعل یک هویت تازه در کشور شروع به ساختن اسطوره هایی در باب حمله اعراب به ایران کرد، نگاه ایرانیان به اعراب برعکس شد. نوعی نژادپرستی در ایران رواج گرفت. هرچند این رفتار به تمامه در میان مردمان این سرزمین ریشه نگرفت، اما تاثیراتی که رضا شاه گذاشت گهگاه می تواند دیده شود.

نژادپرستی بهانه های مختلف دارد. برخی معتقدند نژادشان به خاطر برتری ژنتیک در اوج نژادهاست و برخی تاریخ نژادشان را عنوان می کنند. به غیر از بهانه ها، نژادپرستان خود را فارغ از اخلاق و ملاک های حقوقی می بینند. برای یک نژادپرست حقیقت در نژاد متجلی می شود و دیگران باید این برتری را به رسمیت بشناسند. نژاد پرستان از این رو دایره خودی هایشان رامحدود به رنگ پوست و ظواهر می کنند. انسانیت در نزد نژادپرستان به خصوصیاتی جزئی تبدیل می شود و نطق و تفکر و سیاست ورزی که به عنوان خصوصیت انسان توسط ارسطو اعلام شده است از بین می رود.

تداوم نژادپرستی تا روزگار کنونی زنگ خطری است در مورد بیماری که هر لحظه می تواند تاریخ انسانیت را با بحران روبه رو کند. اعتراض به نژادپرستی اما می تواند آنتی ویروسی فرهنگی باشد. بی شک با وضع قوانین نمی توان جلوی نژادپرستی را گرفت. اعتقاد به برتری نژاد خود امری فرهنگی و درونی است و قانون با امور عینی و نهاد های اجتماعی طرف است. از این رو باید کوچک ترین رفتارهای نژادپرستانه را شناسایی، بیان و نقد کرد.

شاید پرتاب یک موز به سوی یک فوتبالیست به نظر نشانه کوچکی برسد، اما تحلیل این حرکت خبر از آن می دهد که درونمایه این حرکت چندان با کاری که نازیست بزرگ قرن بیستم کرد، فرق نمی کند. وقتی فردی، دیگری را به دلیل رنگش در حد میمون می خواند، به تبع وی را از میدان مسابقه با خود خارج کرده است. این اعتقاد اگر به قدرت برسد، می تواند همان دیگری را حذف کرده و به اردوگاه کار اجباری بفرستد.

یکی از منابع برجسته مبارزه با نژادپرستی و خرافات و توهمات در مورد برتری رجوع به روح ادیان ابراهیمی است، ادیانی که به نژاد های مختلف خطاب شده و آنها را مخاطب خود قرار داده است. اسرائیلیان، اعراب، رومیان و ساکنانی که مخاطب ۱۲۴ هزار پیامبر بوده اند، روزی مخاطب پیامبری از جانب خداوند شده اند. خداوند پیام هدایت خویش را به اقوام و نژاد های مختلف فرو فرستاده و برایش سفید و سیاه تفاوتی نمی کرده است. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «ای مردم، ما شما را از مرد و زنی آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید. در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست. بی تردید، خداوند دانای آگاه است.» (سوره حجرات / آیه ۱۳) نگاهی به این آیه نشان می دهد ملاک برتری نزد خداوند تعلق به شعب یا قبیله خاص یا حتی نژادی خاص نیست و تنها پرهیزگاری است که ملاک برتری نزد خداوند خواهد بود. استفاده از زبان و دین و بیان درونمایه غیر و فرانژادی دینی می تواند گامی موثر در رفع نژادپرستی باشد.

یکی دیگر از منابعی که می توان در مبارزه با این پدیده شوم از آن استفاده کرد، اخلاق است. برتر قرار دادن یک نژاد به دلایل ژنتیکی و تاریخ موهوم جایی برای اخلاق نمی گذارد. برابری بین انسان ها در برابر قانون اخلاقی را نادیده می گیرد و ترجیحی تبعیض آمیز بنیان می نهد.

شاید بتوان دیدگاه اخلاقی و دینی را توسط انجمن های مردم نهاد اشاعه داد. قدرت جامعه مدنی در جذب افکار و اصلاح امور را نباید نادیده گرفت. جامعه مدنی با تشکیل شبکه های مویرگی در دل جامعه می تواند تاثیرگذار بوده و زبان آن در این زمینه می تواند زبان دین و اخلاق باشد.

نژادپرستی مشکلی است که هنوز از بین نرفته و از ارسطو تا تاریخ اسلام و حالا غرب مدرن ادامه یافته است. هنوز پس از هیتلر، هستند کسانی که دیگر انسان ها را به خاطر رنگشان تحقیر می کنند. هستند کسانی که دانسته یا ندانسته انسجام انسانی را به مخاطره می گیرند و با تحقیر یک انسان خود را تحقیر می کنند. داستان نژادپرستی هرچند طولانی است باید پایان یابد. این که هنوز رنگ انسانی دیگر تحقیر شود، نشانه امکان سقوط به پرتگاه هایی است که نمونه اش را می توان در اردوگاه های کار اجباری نازی دید.

میثم قهوه چیان