کودک و کامپیوتر توصیه ها و هشدارها

نمی توان تصور کرد که فرزندان ما بزرگ شوند, رشد کنند, وارد دانشگاه یا حوزه های مختلف شغلی شوند اما با رایانه آشنا نباشند و از شبکه جهانی اینترنت, چیزی ندانند

نمی‌توان تصور کرد که فرزندان ما بزرگ شوند، رشد کنند، وارد دانشگاه یا حوزه‌های مختلف شغلی شوند اما با رایانه آشنا نباشند و از شبکه جهانی اینترنت، چیزی ندانند...

دنیای امروز، دنیای تلویزیون، ماهواره، رایانه و اینترنت است و این تکنولوژی‌ها چنان با سرعت وارد زندگی بشر شده و به آن نفوذ کرده‌اند که نمی‌توان از کنارشان بی‌تفاوت گذشت؛ فقط باید با آنها با روشی صحیح برخورد کرد تا بیشترین سود و استفاده را ببریم.

درست است که آثار مفید تکنولوژی جدید در کیفیت زندگی ما قابل‌انکار نیست ولی در صورت عدم مدیریت صحیح، ممکن است تاثیرات مضر آن بر زندگی کودکان و نوجوانان غیرقابل جبران باشد.

● رایانه، ارتباطات اجتماعی را محدود می‌کند

رایانه و دنیای اینترنت هم برای کودکان و نوجوانان و هم برای بزرگسالان یک منبع قابل‌اعتماد است ولی به نظر می‌رسد نکاتی وجود دارد که والدین را نگران می‌کند. مهم‌ترین عامل برای تعیین مثبت و منفی بودن آثار رایانه، مدت ‌زمانی است که کودک و نوجوان صرف نشستن پای دستگاه رایانه می‌کند و البته نوع فعالیت‌هایی که او درگیر آنها می‌شود نیز مهم است.

کودکی که در روز ساعت‌های طولانی از وقت خود را پای رایانه می‌گذراند، از برنامه‌های دیگر ضروری مانند فعالیت‌های تحصیلی، ارتباطی و اجتماعی عقب می‌ماند. استفاده زیاد و کنترل نشده از رایانه در زمان‌های طولانی می‌تواند باعث چاقی، افت عملکرد ارتباطی و اجتماعی، افزایش احساس تنهایی و افسردگی در میان گروه سنی کودک و نوجوان شود. سعی کنید استفاده از رایانه را با علایق و فعالیت‌های کودک ادغام کنید تا به تنها فعالیت و علاقه اصلی او تبدیل نشود.

● مرزهای استفاده از اینترنت

اینترنت یک منبع بی‌پایان اطلاعات و فرصتی برای تعامل افراد در نقاط مختلف دنیاست ولی با تمام این فواید، می‌تواند خطری واقعی برای کودکان و نوجوانانی باشد که استفاده صحیح از آن را نیاموخته‌اند. بسیاری از والدین برای استفاده نوجوانانشان از اینترنت، حساسیت‌های خاصی دارند و این حساسیت‌ها گاه بچه‌ها را مشتاق‌تر می‌کند. آنها به فرزندان خود می‌آموزند که با افراد غریبه صحبت نکنند، اگر در منزل تنها هستند در خانه را روی کسانی که نمی‌شناسند، باز نکنند و اگر فرد ناشناسی تلفن زد به او اطلاعات ندهند. بیشتر پدرها و مادرها به اینکه فرزندشان با چه کسی حرف می‌زند، با چه کسانی دوست است، کجا می‌رود و چه کتاب یا روزنامه‌ای می‌خواند، کنترل و نظارت دارند اما نمی‌دانند که همین نظارت، کنترل و راهنمایی باید هنگام استفاده از اینترنت نیز وجود داشته باشد. این نظارت‌‌ها باید غیرمستقیم و دوستانه باشد چون اینترنت دنیای نامحدودی است و کمتر می‌توان بر تمام فعالیت‌های کودکان نظارت داشت پس باید روشی صحیح را در نظر گرفت.

● بازی‌های رایانه‌ای؛ تیغ دو لبه

بخش عمده‌ای از وقت کودکان و نوجوانان صرف بازی‌های رایانه‌ای می‌شود. بازی‌های خشن رایانه‌ای به‌خصوص برای کودکانی که از نظر سرشتی یا محیط خانوادگی مستعد پرخاشگری یا اختلالات رفتاری هستند، افزایش پرخاشگری‌ها را به دنبال خواهد داشت ولی نباید آنها را مطلقا از این بازی‌ها منع کرد زیرا گاهی این بازی‌ها باعث شکوفایی بخشی از استعدادهای کودکان می‌شود. اگر بچه‌ها در کنار این بازی‌ها، از برنامه‌های صحیح آموزشی بهره?مند شوند، درحقیقت فرصتی برای خلق کردن در اختیارشان قرار می‌گیرد. استفاده از نرم‌افزارهای متناسب با سن کودک، فرصتی برای تفکر، اکتشاف و یافتن پاسخ در اختیار کودک قرار می‌دهد و قدرت تفکر و خلاقیت او را ارتقا می‌دهد. در ضمن توانایی تفکر و حل مساله را در او قوی می‌کند. به‌طورمثال نرم‌افزارهای گرافیکی می‌توانند کمک زیادی به رشد توانایی‌های کودک کنند زیرا اثری که خلق کرده است، در همان محیط رایانه‌ای می‌بیند و از همین رو انگیزه خلق تصاویر نمادین در او بیدار می‌شود.

نکته مهم دیگر، محتوای برنامه‌هایی است که بچه‌ها در رایانه از آن استفاده می‌کنند. باید محتویات، معنادار و در ارتباط با تجربه‌های خانه، مدرسه و جامعه باشد. باید فعالیت‌هایی باشد که به کودک اجازه انتخاب و کنترل می‌دهد. از طرفی نباید از یاد ببریم که تکنولوژی، به قشرهایی از جامعه که از برخی ناتوانی‌ها رنج می‌برند، کمک موثری می‌کند. استفاده از رایانه برای کودکان و دانش‌آموزانی که محدودیت‌ها، ناتوانی‌ها یا نیازهای خاصی دارند، بسیار مفید است زیرا ابزارهای جدید، جایگزین بخش‌هایی از بدن آنها می‌شود که از دست داده‌اند یا ناتوان است و کودکانی که به علت ناتوانی‌های خاص، مانند مشکل یادگیری، اختلالات رفتاری خفیف یا مشکل توجه و تمرکز، شنوایی و تکلمی، نمی‌توانند از روش‌های آموزش سنتی استفاده کنند یا این روش‌ها برای آنها مشکل است.

● بزرگ‌ترها باید چه کار کنند؟

استفاده از رایانه برای کودکان زیر ۳ سال توصیه نمی‌شود. تا این مرحله سنی بهتر است انرژی کودک صرف یادگیری مهارت‌های حرکتی، زبانی، ارتباط برقرارکردن، بازی و... شود. فعالیت‌های رایانه‌ای کودک باید به نوعی باشد که باعث افزایش خلاقیت و انگیزه‌اش بشود و به او فرصتی برای کشف و تجربه بدهد؛ فعالیت‌هایی که پایان آن باز است و کودک قدرت انتخاب دارد. این فعالیت‌ها به کودک فرصت اکتشاف، تخیل و تصور، تفکر، انتخاب و تصمیم‌گیری و حل مساله می‌دهند. در این خصوص برای کودکان پیش‌دبستانی، برنامه‌های نقاشی می‌تواند برنامه مناسبی باشد.

می‌توانید روش استفاده از رایانه برای فرزندتان را تغییر دهید. اگر امکان دارد استفاده از رایانه را به‌خصوص در مدارس، به‌شکل یک فعالیت گروهی درآورید. در این صورت احتمال مشارکت، همکاری، حل مساله به شکل گروهی و برقراری ارتباط بین کودکان بیشتر می‌شود و مقدمه دوستی و افزایش تعاملات اجتماعی آنها هم خواهد شد.

بهتر است والدین زمانی را برای انجام یک فعالیت مشترک رایانه‌ای در کنار کودک خود اختصاص دهند. با آنها بازی‌ها و برنامه‌های متفاوتی را انجام دهید. این کار حداقل ۲ فایده دارد؛ یکی آنکه در زمانی که کودک دچار احساس ناکامی و شکست می‌کند در کنارش هستید و به او کمک می‌کنید و دیگر آنکه می‌توانید نظارتی غیرمستقیم روی کارش داشته باشید. در مورد بازی‌ها و برنامه‌های مختلف با هم بحث و تبادل‌نظر و آموزش و ارتباط دوطرفه برقرار کنید.

محدودیت همیشه بد نیست؛ زمان استفاده از رایانه را برای فرزند خود محدود کنید. اگر قرار باشد تمام ‌وقت خود را صرف جستجو در صفحات الکترونیکی مانند رایانه، تلویزیون، پلی‌استیشن و موارد دیگر کند، دیگر زمانی برای بازی‌ با همسالانش نخواهد داشت. این امر نگران‌کننده است زیرا فرصت رشد مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی را از کودک می‌گیرد.

دستگاه رایانه را در اتاق کودک قرار ندهید. چون در آن صورت نمی‌توانید روی زمان استفاده و محتوای آن کنترل داشته باشید. بهتر است آن را در یک مکان عمومی، مانند اتاق پذیرایی بگذارید چنانچه کودک علاقه زیادی به استفاده از رایانه دارد، افزایش زمان استفاده از آن را به عنوان تشویق رفتارهای مناسب در نظر بگیرید.

دکتر فریبا عربگل

فوق تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی