جدال انتخاباتی در مدیریت شهری

اردوگاه سیاسی اصولگرایان, امروز بیش از هر زمان دیگری دچار ناآرامی و چندصدایی شده است پیش از این نیز بسیاری از کارشناسان و فعالان سیاسی و اجتماعی با اشاره به یکدست شدن قوا حتی در مدیریت شهری, بروز و زایش اختلاف و چالش بر سر موضوعات مختلف را دور از ذهن سعی داشتند اکنون اما با عملکرد غیر قابل دفاع دولت نهم, شهردار تهران نیز به صف در حال گسترش منتقدان پیوسته است

اردوگاه سیاسی اصولگرایان، امروز بیش از هر زمان دیگری دچار ناآرامی و چندصدایی شده است. پیش از این نیز بسیاری از کارشناسان و فعالان سیاسی و اجتماعی با اشاره به یکدست شدن قوا حتی در مدیریت شهری، بروز و زایش اختلاف و چالش بر سر موضوعات مختلف را دور از ذهن سعی داشتند. اکنون اما با عملکرد غیر قابل دفاع دولت نهم، شهردار تهران نیز به صف در حال گسترش منتقدان پیوسته است.

گویی میدان کارزار انتخابات ریاست جمهوری نهم که پس از انتخاب قالیباف به سمت شهردار تهران تداوم یافته بود، وارد مرحله جدیدی شده است.

افزون بر چهار ماه است که ساکنان خیابان‌های آزادی و انقلاب، شاهد فعالیت زیاد بخش‌های مختلف شهرداری برای تکمیل خط ویژه‌ای برای رفت و آمد اتوبوس هستند. شاید در اواسط مرداد ماه که جداول میان دو باند اصلی خیابان- آزادی حدفاصل میدان آزادی تا میدان انقلاب- توسط بیل‌های مکانیکی جمع‌آوری شد کمتر کسی گمان آن را داشت که قرار است خط یک اتوبوس BRT در این خیابان راه‌اندازی و پای اتوبوس‌های سریع به شهر تهران باز شود. در این میان اما شهرداری تهران با پخش بروشورها و مصاحبه مسوولان آن با رسانه‌ها سعی در ارایه تعریفی برای این ۳ حرف انگلیسی داشت و در کنار آن نوید یک شیوه جدی حمل و نقل عمومی برای یکی از بزرگترین پایتخته‌های دنیا را می‌دادند. خطوط حمل و نقل BRT نوعی سیستم‌ های زمانبندی شده اتوبوس پرظرفیت است که در آنها وسایل خنک‌کننده و گرمایشی تعبیه شده است. همچنین مسافران نیز می‌توانند از زمانبندی دقیق رفت و آمد اتوبوس‌ها و ساعات توقف آنها در ایستگاه‌ها اطلاع حاصل کنند. در این میان اما پس از زده شدن کلید اقدامات اجرایی و عمرانی این خط بود که اظهارات مقامات دولتی دال بر نداشتن مجوز قانونی از سوی شهرداری برای ساخت این خط، از گشوده شدن سرفصلی جدید از چالش میان شهرداری و رییس دولت نهم حکایت داشت. چالشی که پس از انتخابات ریاست جمهوری نهم و راهیابی احمدی‌نژاد و قالیباف به ساختمان‌های سعدآباد و بهشت در برهه‌های زمانی مختلف و به بهانه‌های متعدد از مترو گرفته تا BRT و از نفی وظایف شوراها و دخالت در امور آنها گرفته تا سهمیه‌بندی بنزین، مجال خودنمایی یافته است.

راه‌اندازی نخستین خط اتوبوس BRT نیز اگر چه از این قاعده مستثنی نبود اما به دلیل تندتر شدن موضع‌گیری‌های دولت و شهرداری تهران علیه یکدیگر، صورت و شکل تازه‌تری از «اعمال قدرت» دولت را به نمایش گذارد. مسوولان مختلف در رده‌های میانی و حتی بالادستی حلقه‌های مدیریتی دولت نهم این بار به شکل «عملی» وارد صحنه شده و اجرای پروژه «اتوبوس سریع» شهرداری را «غیر قانونی» و دارای «تبعات مالی و اجتماعی زیاد» عنوان کردند. بهانه نسبت دادن این اتهامات نیز همانند گذشته «عدم کسب مجوزهای لازم» بیان شد چرا که مقامات دولتی نظیر وزیر کشور و رییس شورای عالی‌ ترافیک که ریاست آن بر عهده رییس دولت نهم است طرح BRT را فاقد مصوبه از شورای عالی ترافیک می‌دانند.

آنان حتی در ادامه مخالفت‌های خود موضوعی را طرح کردند که صرف‌نظر از واکنش کارشناسان شهری و مدیران شهرداری، از سوی جامعه نیز به دلایل کاملا واضحی مورد انتقاد قرار گرفت. ادعای مقامات دولتی این بود که «در جایی که مترو در دست ساخت بوده، ‌ایجاد سیستم BRT سوال برانگیز است». جامعه‌ی ایران در ۸ سال گذشته و پس از راه‌اندازی برخی خطوط متروی تهران به طور عینی، ‌نیاز به «چند بخشی» بودن فرآیند حمل و نقل عمومی شهری را احساس کرده‌اند. این چنین بود که به عنوان نمونه در خیابان آزادی با وجود پوشش حداقلی مسافربرهای شخصی، تاکسی‌ها، خطوط متعدد اتوبوسرانی و مترو، باز هم در ساعات مختلفی از روز بخش قابل توجهی از شهروندان در فواصل مختلفی از این خیابان سرگردان به دنبال یک وسیله نقلیه برای رساندن خود به مقاصدشان هستند. برف نه چندان سنگین هفته گذشته یا یک باران ساده نشان داده است که حمل و نقل تهران چگونه مختل می‌شود. در این میان اما اختلافات بروز کرده تا بدان جا پیش رفت که وزارت کشور در ابلاغیه‌ای به پلیس راهور ناجا، همکاران سابق شهردار تهران را به «جلوگیری از ادامه عملیات تا زمان ارایه مطالعه و تصویب آن در شورای عالی ترافیک» ملزم ساخت.

مسوولان شهرداری نیز با این برهان که طرح BRT همان طرح خط ویژه مصوب شورای عالی ترافیک در زمان حضور محمد خاتمی در دولت اصلاحات است اعلام نمودند که نیازی به اخذ مجوز مجدد ندارد. در چنین سمت و سویی بود که شرایط نامتوازن این معادله، قالیباف را به یادآوری دوگانگی مشهود و افتراق در مواضع اتخاذ شده مسوولان دولت نهم واداشت تا طرح اتوبوس BRT را در چارچوب قانون ارزیابی کند و کنایه معناداری به احمدی‌نژاد بزند: «این طرح با نام خط ویژه دارای مصوبه شورای عالی ترافیک است که در دوران مدیریت دوستان به تصویب رسیده اما هم‌اکنون ظاهرا آنها مصوبه خودشان را فراموش کرده‌اند».

البته این جمله پس از انتخاب قالیباف به شهرداری تهران به کرات و به شکل‌های مختلف از زبان وی بیان شده است.

طرفه آن که احمدی‌نژاد در دوران تصدی خود بر شهرداری تهران از عدم حضور شهرداری در جلسات هیات دولت خاتمی انتقاد می‌کرد اما اکنون جلسات دولت وی نیز به دلیل برخی مخالفت‌ها، بدون حضور محمدباقر قالیباف برگزار می‌شود. نکته قابل تامل در این میان اینکه در طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران که با تکیه و در نظر داشتن اصول حمل و نقل کشورهای مختلف دنیا تدوین شده، احداث خطوط اتوبوس پرسرعت و دارای زمانبندی به عنوان دومین اولویت حمل و نقل همگانی لحاظ شده است. جایی که قرار است خط اتوبوس BRT در خیابان‌های شلوغ و پر رفت و آمد مرکزی پایتخت، «مکمل» سیستم‌ حمل و نقل عمومی- خصوصا مترو- باشد. زمان اجرای اندک و هزینه کمتر آن به نسبت مترو از جمله دلایل تاکید شهرداری تهران بر تکمیل این خطوط در سطح شهر تهران ذکر شده است. طرحی که نمونه آن را در برخی شهرهای پیشرفته‌ی دنیا نظیر نیویورک، لس‌آنجلس، لیدز، آدلاید و سیدنی یا سائوپائولوی برزیل می‌توان مشاهده کرد.

صاحب‌نظران عدم همکاری دولت با شهرداری در این پروژه را ادامه اختلافات قبلی دانسته و بر این اساس است این پروژه بدون کمک‌های دولتی از ۱۸ شهریور ماه به طور آزمایشی راه‌اندازی و تا به امروز به طور روزانه تکمیل شدن است.

سهمیه‌بندی بنزین، کارآمد تا ناکارآمد؟

پس از اعلام غیر منتظره سهمیه‌بندی بنزین در ابتدای سال جاری اما تا مدتی وضعیت نامناسبی بر سیستم حمل و نقل درون و حتی برون شهری حاکم گشت. نکته سوال‌برانگیز در این جا بود که شهرداری، مدیران شهری و حتی نمایندگان مجلس از زمان اجرای دقیق مصوبه مجلس هفتم در خصوص سهمیه‌بندی بی‌اطلاع بودند. با وجود این مساله اما ابهامات اصلی آنجا خودنمایی می‌کند که به رغم اینکه تصمیم برای سهمیه‌بندی اتخاذ شده بود اما حتی در ماه‌های منتهی به آن، هیچ ایده و طرحی برای شرایط بی‌ثبات پس از سهمیه‌بندی به مرحله اجرا در نیامده و پس از اعلام این خبر بود که خلاءهای غیر قابل انکار آن به وضوح خود را رخ مجریان کشید.

مختل شدن سفرهای درون و حتی برون شهری، بازار سیاه وحشتناک خرید بنزین، ‌اظهارات ضد و نقیض مسوولان مربوطه، بازار داغ شایعات و سرگردانی مسافربرهای شخصی و حتی تاکسی‌ها سبب فلج شدن حمل و نقل شهری در مراکز استان‌ها و بخصوص کلان‌شهر تهران بود. در عین حال و به دلیل فصل تابستان و تعطیل بودن فعالیت‌های آموزشی با گذشت چند هفته و با دخالت شوراهای شهر و شهرداری‌ها به عنوان متولیان قانونی مدیریت و برنامه‌ریزی شهری، راهکارهایی برای مقابله با مصائبی که سهمیه‌بندی غیر کارشناسی و اجرای ناقص مصوبه مجلس در خصوص سهمیه‌بندی در به وجود آمده بود اندیشیده شد. اما در این میان نگرانی‌ها درباره‌ی فرا رسیدن مهر ماه و موج فزاینده نیاز به وسایل حمل و نقل عمومی به یکی از دغدغه‌های اصلی جامعه مبدل شده بود. اگر چه دولت سعی داشت با تبلیغات پر حجم خود در خصوص واگذاری تاکسی‌های ون و دوگانه‌سوز کردن خودروها به همراه اضافه شده N دستگاه اتوبوس به ناوگان شهری، طرح سهمیه‌بندی را «کارآمد» نشان دهد. از سوی دیگر مشخص بود علاوه بر انتقادات کارشناسان از اجرای این طرح شکست خورده در اوایل انقلاب، مردم به دلیل مشکلات پرشمار به وجود آمده نظر دیگری در خصوص این طرح داشتند. در چنین سمت و سویی بود که ابتدای مهر ماه اعلام شده تمامی آنچه از تبصره ۱۳ معروف بودجه ۸۵ و تبلیغات پر حجم سال ۸۶ به دست آمده قادر به پوشش تنها ۱۱ میلیون از ۱۸ میلیون سفر درون شهری است. در بیانی جزیی‌تر درصد قابل توجهی از سفرهای درون شهری که باید توسط خودروهای شخصی پوشش داده شود به دلیل سهمیه‌بندی بنزین و محدودیت‌های بروز کرده در این عرضه با مشکلات فراوانی روبه‌رو شد. عدم تحویل مخزن‌های دوگانه گاز CNG به خودروهای دوگانه‌سوز و نبود جایگاه‌های کافی در سطح شهر نیز عملا وعده‌های دولت را بلااثر کرد. مترو تهران نیز به دلیل اینکه در سال ۸۵ تا آخرین روزها از دریافت اعتبارات دولتی محروم شد امکان ثبت سفارش برای خرید واگن جدید را نیافته و در سال جاری با تمهیدات دیگری کمی بر ظرفیت فعلی خود افزود. این در حالی است که نگاه سیاسی دولت به این وسیله حمل و نقل موثر برای شهروندان در تهران سبب شد تا سیمان لازم برای ادامه فعالیت‌های عمرانی خطوط دیگر مترو تهران که در دست ساخت است نیز عملات در حال تعلیق به سر برد. در این شرایط فعالیت اتوبوس‌های BRT توانست خلاء این سفرها را تا حدودی پوشش دهد.

● جدال لفظی میان رقبای انتخاباتی

با نزدیک شدن به انتخابات مجلس هشتم و ریاست جمهوری دهم اما به نظر می‌رسد جدال‌های لفظی میان رقبای انتخاباتی سابق به اوج خود نزدیک می‌شود. پس از ورود احمدی‌نژاد به مجموعه سعدآباد و ترک کرسی شهرداری، این شورای شهر دوم بود که بر خلاف نظر دولت نهم- که به تصدی علی‌آبادی یا سعیدلو بر مجموعه شهرداری علاقه‌مند بود- با تقسیم شدن به دو گروه ۸ و ۷ نفره با یک رای بیشتر، محمدباقر قالیباف را روانه ساختمان زیبای خیابان بهشت کرد. قالیباف نیز از همان ابتدا روش‌های در نقطه مقابل روش‌های احمدی‌نژاد در اداره شهر تهران را در پیش گرفت تا نشان دهد علاقه‌مند به ارایه قرائتی مدرن از مدیریت محافظه‌کاران است. از ابتدای سال جاری و خصوصا پس از سهمیه‌بندی بنزین اما دامنه انتقادات قالیباف از دولت نهم به طرز محسوسی گسترش یافت. این دامنه گسترده از انتقاد در خصوص عدم اجرای تعهدات دولت در قبال شهرداری تا محدود کردن دایره اختیارات شوراها و بها ندادن به مدیریت شهری و محدود کردن آن را در بر می‌گیرد.

شهردار تهران با حضور در یکی از برنامه‌های زنده شبکه تهران به طور رسمی دولت را در خصوص معضلات پرشمار شهر تهران به مناظره طلبیده و از جلسه‌ای که پس از دیدار حداد عادل از متروی تهران پس از سهمیه‌بندی بنزین- در مجلس برگزار شد سخن گفت.

قالیباف تلویحا دولت و مجلس را به «علاج واقعه پس از وقوع» متهم و از نبود برنامه جامع برای اداره تهران به شدت انتقاد کرد. این اظهارنظرهای شهردار تهران اما در یک ماه اخیر سیر صعودی داشته که معروف‌ترین آن جمله «می‌خواهند مردم را گدا بار بیاروند» بود که در خصوص سهم بلیط مردم از هزینه‌های شرکت واحد و برخی عوام‌فریبی‌ها بر زبان آورد. به نظر می‌رسد شهردار تهران اکنون با قرار دادن تابلوهای روزشمار بر روی پروژه‌های شهری، قصد دارد تا جلوه‌ای متفاوت از مدیریت شهری ارایه دهد. ساخت دوباره سینما آزادی با شمایلی مجلل، تکمیل برج میلاد، میدان رسالت، زیرگذر توحید و در آخر نیز اتوبوس BRT در کنار تاکید بر تکمیل مترو برگ برنده‌‌های شهرداری تهران برای انتخابات ریاست جمهوری دهم خواهد بود. در عین حال اجازه برخی مقامات ارشد نظام در این خصوص بر تصمیم آینده شهرداری تهران موثر خواهد بود چه اینکه اردوگاه اصولگرایان از هم اکنون نگران روزهای پر التهاب آن انتخابات در التهاب است.

● احترام به حقوق قانونی مدیریت شهری

شاید آن روز که رسول خادم به دلیل دخالت‌های دولت نهم در امور شهری این دولت را «فرزند ناخلف شورا» نامید بسیاری گمان آن را داشتند که محدودیت‌های شوراها روزبه‌روز افزایش خواهد یافت. تعلیق چند شورا و شهردار منتخب آنها در برخی استان‌های کشور و عدم توجه به نقش اصلی آنها در برنامه‌ریزی شهری در مباحثی مانند منوریل تنها بخشی از تناقضات موجود در این عرصه است. دولت نهم در حالی به دنبال اجرایی کردن پروژه منوریل در تهران است که اکثریت قریب به اتفاق کارشناسان در کنار شورای شهر تهران و شهرداری، آن را پروژه‌ای غیر کارشناسی و «بی‌فایده» به حال ترافیک روزافزون و پیچیده شهر تهران ارزیابی می‌کنند. بی‌شک آنچه امروز در حال وقوع است جزو اهداف و انگیزه‌های دولت اصلاحات برای احیای دوباره شوراها نبود. چه اینکه خاتمی با هدف کاستن از حجم تصدی‌گری دولت و تخصصی‌تر شدن اداره شهرها، ‌نخستین دوره انتخابات شوراها را برگزار و انتخاب شهرداران را از دست دولت خارج کرد. در عین حال به نظر می‌رسد دامنه چالش‌های موجود باز هم افزایش خواهد یافت و این با شعارهای دولت در خصوص حل مشکلات مردم در تناقض آشکار قرار خواهد گرفت.

نویسنده : حامد طبیبی