تفسیر و تعدیل رفتار اطلاع یابی جامعه استفاده كننده اطلاعات

این مقاله براساس تجارب شخصی نگاشته شده و هدف اصلی آن در مرحله اول تفسیر و تحلیل رفتار اطلاع یابی استفاده كنندگان بانك های اطلاعاتی است, و در مرحله دوم سعی شده كه با ارائه پیشنهادهای مفید, تعدیلی در رفتار اطلاع یابی استفاده كنندگان بانك های اطلاعاتی ایجاد گردد

این مقاله براساس تجارب شخصی نگاشته شده و هدف اصلی آن در مرحله اول تفسیر و تحلیل رفتار اطلاع یابی استفاده كنندگان بانك های اطلاعاتی است، و در مرحله دوم سعی شده كه با ارائه پیشنهادهای مفید، تعدیلی در رفتار اطلاع یابی استفاده كنندگان بانك های اطلاعاتی ایجاد گردد. این امر در نهایت منجر به این می شود كه استفاده كنندگان بتوانن سؤالات اطلاعاتی خود را،آن گویه كه مفهوم اصلی كاوش در خواستی شان را برساند، به كاوشگران بانك های اطلاعاتی انتقال دهند. نتیجه این كار، ارتباط صحیح بین استفاده كننده ، كاوشگر و موضوع درخواستی است. كاوشگران بانك های اطلاعاتی به خاطر بفاوت سطح آگاهی اطلاع رسانی استفاده كنندگان همیسه در امر كاوش با مشكلات عدیده ای روبرو بوده اند. از این رو همیشه بر آن بوده اند كه بابهترین روش ها بهترین نتایج را حاصل نمایند. از آنجا كه استفاده كنندگان مراكز اطلاع رسانی از جنبه های مختلف فرهنگی، اجتماعی و حتی سطح آگاهی و سواد تخصصی در سطوح مختلفی قرار دارند، رفتار اطلاع یابی آن ها نیز بسیار متفاوت است. بنابراین كاوشگران بانك های اطلاعاتی همیشه سعی در تعدیل این گونه رفتارها داشته اند تا بتوانند ارتباطی منطقی و دقیق بین استفاده كننده، اطلاعات درخواستی و كاوشگر ایجاد نمایند. یك كاوشگر خوب باید یك روانشناس خوب نیز باشد تا بتواند خود را با روحیات متفاوت مراجعان تطبیق دهد و سؤالات اطلاعاتی آن ها را در جهت خواست آنان سوق دهد . از این رو كاوشگران نقش عمده ای در نظام مندكردن رفتار اطلاع یابی استفاده كنندگان بازی می كنند. ولی با توجه به گسترش سریع مراكز اطلاع رسانی و استفاده آن ها از نظام های پیچیده فن آوردی، استفاده كنندهٔ جهان سومی كه هنوز در قید جستجوی سنتی گرفتار آمده است باید هر چه سریع تر خود را با تحولات جدید فن آوردی تطبیق دهد تا بتواند در راستای كارهای تحقیقاتی گامنهد. ولی با توجه به روند كنونی، هنوز محققان و استفاده كنندگان اطلاعاتی نتوانسته اند آن گونه كه باید خود را با روند رشد سریع فن آوری و اطلاعات تطبیق دهند. جامعه استفاده كننده از اطلاعات به دلایل گوناگون قادر به ارتباط صحیح با كاوشگران نیستند. در دنباله به چند مورد از این دلایل ، همران با نمونه ای از مثال های بیشماری كه وجود دارد اشاره می گردد.

۱- ناآشنایی استفاده كننده با مفهوم اطلاع رسانی

در جامعه كنونی ما اطلاع رسانی واژه ای جدید است كه مانند هر مبحث جدید دیگر، تب آن در جامعه شیوع پیدا كرده و در هر مقوله آن را به كار می برند؛ در صورتی كه مفهوم اصلی، یعنی جنبه علمی آن، در پرده ای از ابهام مانده، تا جایی كه قشر تحصیلكرده هم هنوز نتوانسته ارتباط لازم را با این مفهوم برقرار سازد. در بسیاری از مواقع گروه های تحصیلكرده برای انجام كارهای تحقیقاتی خویش سرگردان می شوند و نمی دانند كه باید به كجا مراجعه كنند. به عنوان مثال شخصی تماس می گیرد و می پرسد: “مرگ موش دارید”! یا دیگری می پرسد: “میزان تولید تخم مرغ در كشور چقدر است”! یا این كه “مجوز تبدیل زمینه های منابع طبیعی به مسكونی در كجا داده می شود”!

۲- ناآشنایی استفاده كننده با فن آوری اطلاعات

یكی از موارد دیگری كه كاوشگران با آن دست به گریبان اند، ناآگاهی استفاده كننده از فن آوری اطلاعات است؛ تا جایی كه استفاده كننده با تصوری كه در ذهن خود از وسایل فن آوردی اطلاعاتی بخوصوص رایانه دارد، با دادن كلید واژه های كلی یا مفهومی، از اصل موضوع دور می شود و در صورتی كه كاوشگر به این امر واقف نباشد، حاصل كاوش دچار ریزش كاذب می شود و نتیجهٔ مطلوب حاصل نمی گردد. از آنجا كه در جامعه ما اكثر كاوشگران غیر متخصص هستند، ممكن است كه با رایانه خوب كار كنند، ولی از تحلیل موضوعی، استفاده از اصطلاحنامه ها وبه طور كلی تفكر اصطلاحنامه ای به دور می باشند. در نتیجه، استفاده كننده ناآگاه به اطلاعات مطلوب خود دست پیدا نمی كند. به عنوان مثال مراجعه كننده ای می گوید “اطلاعاتی در رابطه با گاو می خواهم”، غافل از اینكه یك بانك اطلاعاتی به نام Beast CD با ده ها هزار ركورد رد رابطه با این موضوع وجود دارد ! یا در بعضی مواقع مراجعین فكر می كنندكه رایانه قوه تجزیه و تحلیل داردو می تواند رابطهٔ مفهومی واژه ها را درك كند. برای همین در موقع نوشتن كلید واژه ها، كلماتی را كه مفهوم كلی دارند می دهند و فكر می كنند كه رایانه خودش زیر مجموعه و واژه های مترادف و هم معنی آن واژه را جستجوكند. نتیجهٔ این اعمال چیزی جز از دست دادن تعداد زیادی از ركوردهای اطلاعاتی نیست. به عنوان مثال شخصی در رابطه با تغذیه طیور تحقیق می كند و كلید واژه ای كه برای این موضوع داده است poultry feeding است. در این جا چون با كلمات دیگری مثل layer, broiler, hen, chicken نیز به طیور اشاره می شود، اگر تنها از كلید واژه poultry استفاده شود، استفاده كننده تعداد زیادی از ركوردهای اطلاعاتی را از دست می دهد. همچنین ناآگاهی از ساختار فن آوردی اطلاعات بخصوص رایانه، تقاضاهای نامعقول را در پی دارد. به عنوان مثال استفاده كننده ای می پرسد: “چكیده مقالات انگلیسی بر روی صفحه رایانه به صورت فارسی نمایش داده می شود”؟!

۳- كم آشنایی استفاده كننده با زبان انگلیسی

از جمله مشكلات اصلی كه كاوشگران همیشه با آن مواجه بوده اند، كم آشنایی استفاده كننده با زبان انگلیسی است. این امر علاوه بر عدم انتخاب صحیح كلید واژه ها ، در انتخاب ركوردهای اطلاعاتی نیز آنان را دچار مشكل می سازد. با توجه به این كه در جامعه ما اكثر كاوشگران متخصص موضوعی نیستند، تشخیص ركوردهای مناسب از نامناسب چندان ساده نیست و تنها تجارب كاوشگران می تواند آن ها را راهنمایی و در بازیابی اطلاعات یاری كند. به عنوان مثال چندین استفاده كننده پس از نمایش ركوردهای اطلاعاتی مربوط به موضوع درخواستی شان، تقاضا كرده اند كه آن ها را در ترجمه چكیده مقالات كمك كنیم! ناگفته نماند كه اكثر این افراد دارای مدرك كارشناسی و كارشناسی ارشد بوده اند. همچنین بارها مراجعه كنندگاه سؤال كرده اند كه “آیا این مركز بخش ترجمه نیزدارد؟”

۴- استفاده از كلیدواژه های غیر تخصصی

در بسیاری موارد، استفاده كنندگان، به دلیل ناآشنایی با منابع مرجع تخصصی رشته خویش، برای رسیدن به موضوع مورد نظر خود از واژه های عمومی كه از لغتنامه های غیر تخصصی بیرون كشیده اند استفاده می كنند و از آنجا كه این لغتنامه ها تخصصی نیستند،انتخاب كلید واژه از این منابع علاوه بر دور شده از موضوع، نتیجه مطلوب را نیز حاصل نمی كند. به عنوان مثال مراجعه كننده ای برای عبارت “درجه رشد” به جای كلید واژه growth rate از عبارت development استفاده كرده، یا فردی دیگری در برابر عبارت “توسعه روستایی” به جای كلید واژه rural development از كلید واژه rural growth استفاده نموده است.

---