راویان توسعهٔ صنعتی ۱

نشریات کامپیوتری و روزنامه های اقتصادی, هرچند امروز در ایران صاحب ویترینی مناسب و سابقهٔ قابل اعتنائی نیستند اما درست در کشورهای پیشرفته متکی بر صنایع نوین این نشریات بازوی فرهنگی توسعهٔ نوین صنعتی محسوب می شوند

کشورهائی که هزارهٔ سوم را با رویکردی جدید صنعتی و نوع دیگری از توسعهٔ صنعتی آغاز کرده‌اند. بدون شک دنیای آنان، روزهای دیگری را تجربه خواهد کرد. روزهائی که صنعتی بودن با تعاریف کنونی، جائی در قالب‌های نوین آنها نخواهد داشت. ”صنعت دانش‌محور و مدرن“ نام تازه‌ای است که توسعه‌یافته‌ها برای تصویر جدید صنعتی بودن خود، برگزیده‌اند. این نوع صنعت، جهان را باز هم به دو نیم تقسیم خواهد کرد. نیم نخست کشورهای فاقد استراتژی‌های نوین صنعتی و نیم دیگر را کشورهائی شکل می‌دهند که وارد فاز تازه شکل‌گرفتهٔ توسعهٔ صنعتی مدرن شده‌اند. در این عرصه البته هستند کشورهائی نظیر هند، امارات‌متحدهٔ عربی، تایلند، مالزی، سنگاپور و ... که با دستیابی به IT و تکنولوژی‌های ارتباطی توانسته‌اند جای خود را با یک پرسش صنعتی در میان دانش‌محوران صنعتی باز کنند. صنعت جدید بسیار کوچک است، آنقدر که به قول ”بیل گیتس“ در یک قوطی کبریت نیز جا می‌شود؛ اما دنیائی را تکان می‌دهد. یکی از اصلی‌ترین خصوصیات این نوع از توسعهٔ صنعتی، فرهنگ‌سازی در کنار استراتژی‌های صنعتی است. نشریات اقتصادی و کامپیوتری در خط نخست این جریان فرهنگی قرار دارند. شاید رشد نشریات فوق در کشورهای صاحب صنایع نوین، گویای این واقعیت باشد که حالا دیگر اقتصادی‌نویسان در جهان توسعه یافته، راویان اصلی توسعهٔ جدید صنعتی هستند، یعنی درست همان چیزی که اکنون در ایران تبدیل به کمبود و معضل شده است.اقتصادی‌نویسان ایرانی در حال حاضر اگر سد راهی برای فعالیت‌های اقتصادی نباشند هیچ باری نیز نمی‌توانند از روی دوش توسعهٔ صنعتی بردارند؛ این یک واقعیت است، واقعیتی که روزنامه‌نگاران اقتصادی به آن اعتراف می‌کنند. مدیر مسئول ماهنامهٔ دنیای کامپیوتر و ارتباطات در این‌باره به ایسنا می‌گوید: ما با نشریاتی مواجه هستیم که بخش بزرگ آگهی تبلیغاتی، و بخش فقیر و کم محتوای اطلاعات و اخبار دارند، بنابراین نشریات داخلی از استاندارد و سطح محتوای مناسبی در مقایسه با سایر نشریان کامپیوتری دنیا برخوردار نیستند. محمود اروج‌زاده در این‌باره خاطرنشان می‌کند: مشکلات بسیار مطبوعات از جمله قیمت‌ پائین، تأمین هزینه‌ها و معضلات توزیع، سبب شده است تا تبلیغات تجاری جزء جدائی‌ناپذیر نشریات کشور محسوب شود، البته این مسئله فقط دربرگیرندهٔ مطبوعات خصوصی و مستقل است، زیرا نشریاتی که از حمایت دولتی برخوردار هستند، دیگر نیازی به تبلیغات و آگهی‌های تجاری ندارند. وی با بیان اینکه حوزهٔ فن‌آوری اطلاعات، حوزه‌ای جوان، پرتحرک و در حال پیشرفت است، تصریح می‌کند: این حوزه خودبه‌خود نیازمند تبلیغات برای ایجاد رابطه‌ای منطقی میان تولیدکننده و مصرف‌کننده و همچنین ایجاد رقابت بین مجموعه‌های فعال در این حوزه است، بنابراین یکی از پایه‌های اطلاع‌رسانی در حوزهٔ IT تلقی می‌شود. به عقیدهٔ این مدیر مسئول آنچه در عرصهٔ نشریات کامپیوتری دیده می‌شود، گسترده‌تر شدن بیش از حد بخش آگهی است، چرا که به‌تدریج پس از مدتی نقش و وظایف بخش‌های مختلف یک نشریه جابه‌جا می‌شود، به‌عبارت دیگر، به‌جای آنکه در مطبوعات، تحریریه و بخش تولید محتوای اخبار توسعه و گسترش یابد، این بخش به حاشیه رانده شده و در نتیجه یک گروه بزرگ و حرفه‌ای تبلیغاتی، بخش اصلی مطبوعات را برعهده می‌گیرند و نشریه به بنگاه تجارتی آگهی تبدیل می‌شود و دیگر انگیزه‌ای برای فعالیت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری باقی نمی‌ماند. اروج‌زاده ادامه می‌دهد: این مسئله در حالی است که در زمینهٔ نشریات IT با تعداد کثیری از مطبوعات تخصصی مواجه هستیم که براساس آمار وزارت فرهگ و ارشاد اسلامی، تعداد آنها به ۱۵ نشریهٔ تخصصی می‌رسد و اکثر روزنامه‌های کثیرالانتشار نیز صفحه‌ای به موضوعات اطلاعات و ارتباطات اختصاص داده‌اند، بنابراین باید راهکارهای مناسبی برای تبلیغت در کنار محتوای اطلاعات و اخبار این حوزه اتخاذ کرد. وی با بیان اینکه تبلیغات در عرصهٔ IT حجم زیادی از منابع مالی را به همراه دارد، می‌گوید: این امر برای مدیران مطبوعات، وسوسه‌کننده است، زیرا گاهی ممکن است کیفیت محتوای خبری به‌دلیل درگیری با تبلیغات و جذب آگاهی کاسته شده و به‌تدریج فرم، محتوا و کیفیت مطلوب اخبار، اهمیت خود را از دست داده و صرفاً جذب آگهی و تبلیغات بخش عمدهٔ فعالیّت، مطبوعات IT را در بر گیرد. اروج‌زاده یکی از شاخص‌های مهم نشریات حرفه‌ای را ایجاد تناسب منطقی میان محتوای تولید شده و حجم آگهی‌ها دانست و خاطرنشان کرد: متأسفانه این شاخص در نشریات تخصصی ما وجود ندارد و شاهد ارتقاء بیش از حدّ تبلیغات تجاری و رپرتاژ آگهی در این‌گونه نشریات هستیم. وی دربارهٔ پیک‌های تبلیغاتی می‌گوید: پیک‌های تبلیغاتی براساس قوانین وزارت ارشاد تعریف خاص خود را دارند؛ اما هرگز به‌عنوان نشریه‌ای رسمی تلقی نمی‌شوند، اما متأسفانه در حال حاضر مرز میان مطبوعات تخصصی و این‌گونه آگهی‌نامه‌ها در ایران مشخص نیست. اروج‌زاده در پایان با اشاره به شکل و فرم آگهی‌های تجاری و رپرتاژ آگهی‌ها در مطبوعات IT تصریح می‌کند: در این حوزه، آگهی‌های تجاری از بعد عناصر گرافیکی و زیباشناختی و محتوای پیامی از کیفیت مناسب و استاندارد لازم برخوردار نیستند و به‌نظر می‌رسد در این زمینه، پیشرفت چندانی نداشته‌اند، بنابراین باید مدیران و دست‌اندرکاران این حوزه در انتشار آگهی‌ها، برنامه‌های خود را بازنگری کند. کارشناس دیگر مطبوعاتی نیز در این‌باره می‌گوید: در مطبوعات، باید مرز بین رپرتاژ آگهی و خبر مشخص شود، چرا که مخاطب باید بداند آنچه که در روزنامه می‌خواند خبر است یا رپرتاژ آگهی. مصطفی قاوانلو قاجار ادامه می‌دهد: در بررسی روزنامه‌های مهم دنیا می‌توان مشاهده کرد که دربارهٔ آگهی‌های تجاری، چه راهکارهائی را اتخاذ کرده‌اند؛ به‌عنوان مثال در سال ۱۹۵۰ روزنامه ”لوموند“ سهمی در حدود ۳۴ درصد برای آگهی‌های تجاری تعیین کرد که در حدود یک سوم حجم روزنامه را در برگرفته بود که درآمدی بالغ بر ۱ میلیون فرانک برای روزنامه حاصل می‌شد و این روزنامه توانست میان محتوای اخبار خود و آگهی‌های تجاری، تناسب لازم را برقرار کند. وی‌ می‌افزاید: مدیران مسئول همواره خود تعیین‌کنندهٔ حجم آگهی‌ها در روزنامه به‌شمار می‌آیند که این امر براساس قوانین مشخص، انجام می‌پذیرد و این مسئولان روزنامه هستند که حجم آگهی‌ها را بنابر سیاست‌های نشریه، افزایش یا کاهش می‌دهند و این براساس نیاز مخاطبان، صورت می‌گیرد، یعنی در حقیقت مخاطبان هستند که تصمیم می‌گیرند که روزنامهٔ موردنظر آنها تا چه اندازه به انتشار آگهی‌های تبلیغاتی بپردازد. به عقیدهٔ این روزنامه‌نگار IT، در ایران مطبوعات استانداردهای لازم را برای تعیین حجم آگهی‌ها ندارند، همچنین باید آگهی‌هائی که دارای مضمون خاصی هستند، در صفحه‌ای مرتبط با موضوع خود قرار گیرند، به‌عنوان مثال آگهی‌های صنعت باید در صفحهٔ صنعت منتشر شوند تا خواننده‌ای که خبرهای این زمینه را پیگیری می‌کند به آگهی‌های موردنیاز خود دسترسی سریع‌تری داشته باشد.

قاجار تصریح می‌کند: آگهی تجاری مانند فعالیت‌های هنری، تخصص ویژه خود را می‌طلبد، بنابراین روزنامه‌های مهم دنیا برای طراحی آگهی تجاری خود از طراحان این حرفه استفاده می‌کنند، چرا که این امر در جذاب کردن صفحات روزنامه‌ها برای مخاطب، سهم به‌سزائی دارد.