ارابه های اژدهای زرد در ایران

در سال های اخیر و با تحمیل شرایط تحریمی در اقتصاد ایران, کالاهای چینی هر روز روندی رو به رشد تر در بازار ایران داشته و در دوره های مختلف بازار های متنوعی در اختیار کالاهای چینی قرار گرفته است

در سال‌های اخیر و با تحمیل شرایط تحریمی در اقتصاد ایران، کالاهای چینی هر روز روندی رو به رشد‌تر در بازار ایران داشته و در دوره‌های مختلف بازار‌های متنوعی در اختیار کالاهای چینی قرار گرفته است. اما در چند سال اخیر، خیابان‌های شهر‌های بزرگ ایران هم با خودروهای چینی آشنا شده‌اند و روند تولید و واردات این خودرو‌ها رو به رشد گذاشته است. بر این اساس یک سئوال کلیدی پدید آمده که آیا خودروسازان چینی در ایران به دنبال تصاحب کامل بازار هستند و با نیت دامپینگ وارد شده‌اند یا در حال معرفی خود در بین مصرف‌کنندگان ایرانی‌اند. بر اساس آمارهای موجود، در بازار خودرو ایران ۲۵ مدل خودرو (از ۸ خودروساز چینی) عرضه شده و ۶ شرکت داخلی هم در عرضه آن به بازار فعالیت می‌کنند. به گواهی آمارهای این حوزه، میزان تولید و واردات خودروهای چینی در سال ۹۰ نسبت به سال ۸۹، ۱۴۰ درصد افزایش و در سال ۹۱ نسبت به سال ۹۰ هم ۱۰۵ درصد افزایش یافته است. در حوزه سهم این خودروها از بازار هم روند مشابهی دیده می‌شود و خودروسازان چینی و شرکای ایرانی‌شان را در مسیر خوبی قرار داده است. نگاهی به آمار سهم خودروهای چینی در سال ۹۰ هم نسبت به سال ۸۹، ۰۳/۱ درصد افزایش را نشان داده که با آمار میزان تولید و واردات خودروهای چینی در سال ۹۱ نسبت به سال ۹۰ از رشد ۷۴/۴ درصد خبر می‌دهد. این‌گونه است که این سوال پدید می‌آید که بازار خودروی ایران آیا به تصاحب چینی‌ها در خواهد آمد یا خیر؟ و اینکه «آیا چینی‌ها در حال دامپینگ هستند» یا خیر؟چرا که تولیدکنندگان بسیاری در دنیا، طی سال‌های اخیر با هدف رقابت اقتصادی دست به دامپینگ می‌زنند و در این بین دخالت دولت‌ها بیشتر برای بهبود در تراز پرداخت‌های خارجی یا دیگر دلایل سیاسی است.

● هدف و رویکرد دامپینگ

برای تعریف واژه خاص دامپینگ (ارزان‌فروشی) هم باید گفت که در فارسی به «رقابت مکارانه» یا تبعیض در قیمت‌ها در بازرگانی با خارج، معنا شده و برخی کارشناسان معادل فارسی این واژه را «رقابت مخرب» دانسته‌اند. دامپینگ فروش کالا در بازاری خارجی و با قیمتی کمتر از هزینه‌ نهایی تولید آن کالا در کشور عرضه‌کننده، برای کسب مزیت در رقابت با دیگر عرضه‌کنندگان همان کالاست که در مبادلات بین‌المللی، به فروش کالا با قیمتی پایین‌تر از قیمت بازار داخلی هم گفته می‌شود. دامپینگ هم به فصلی، دامپینگ کوتاه‌مدت و دامپینگ بلندمدت تقسیم می‌شود. مهم‌ترین دلیل به‌کارگیری دامپینگ نیز بیرون کردن رقبای خارجی و به دست آوردن انحصار بازار حتی با تحمل زیان‌های کوتاه‌مدت است. بر این اساس با کاهش مازاد موقتی ذخایر کالا (برای جلوگیری از پایین آمدن قیمت‌های داخلی) درآمد تولیدکنندگان کسب می‌شود و سهمی از بازار کالای مربوطه کسب می‌شود. همچنین کاهش ضررهای مربوط به کالای فاقد قابلیت رقابت و فروش نیز کسب خواهد شد.

● دامپینگ و قوانین متقابل ایران

در ماده ۱۰ قانون گمرک ایران، ارزش کالا تعریف شده و براساس ماده ۱۱ همین قانون، اگر به نظر گمرک ایران ارزش یک کالا نامناسب بود، گمرک می‌تواند ارزش آن را براساس «مثل» یا «مشابه» آن در بازار، تعیین کرده و سود و عوارض گمرکی را براساس همین ارزش، دریافت کند. بنابراین، در کشورهایی نظیر ایران (غیرعضو گات) گمرکات ملزم به رعایت ارزش واقعی کالا نبوده و در مواقعی که احساس می‌کند قیمت کالا پایین‌تر از قیمت واقعی آن است، می‌توانند به بازار مراجعه کرده و قیمت کالای مشابه موجود وارد در بازار را ملاک قرار داده و از آن، حقوق و عوارض گمرکی دریافت کند زیرا به این دلیل که عضو گات نیست، این حق را دارد که ارزش را نامتناسب تشخیص داده و ارزش کالا را به اندازه‌یی در نظر بگیرد که حقوق و عوارضی که از آن کالا گرفته می‌شود تا ضرر و زیان حاصل از دامپینگ را جبران کند.

● خودروسازی چین و حمایت دولتی از استراتژی دامپینگ

اما در خودروسازی چینی این رویکرد چگونه انجام می‌شود؟ با مرور فعالیت‌های این خودروسازان می‌توان دریافت که مراحل کار بدین صورت است که با معرفی برند محصولات، هدف ورود به بازارهای هدف تعیین شده انجام می‌شود. ارائه محصولات با قیمت پایین و امکانات بیشتر نسبت به سایر رقبا هم با هدف کسب سهم بازار انجام می‌شود تا در مرحله بعد، به چالش کشیدن بازار با هدف حذف رقبای اصلی صنعت مورد نظر انجام شود. اما مرحله بعد این رویکرد چینی‌ها، آن است که حذف رقبا و تحت کنترل گرفتن بازار با هدف ورود کامل به صنعت انجام شود. در مرحله بعد افزایش قیمت محصولات با هدف جبران هزینه صورت گرفته درباره دامپینگ آغاز می‌شود. در این راه هم دولت چین ابزارهای متنوعی را در جهت پشتیبانی از صادرات کالاهای خودرویی به کار می‌گیرد. به عنوان مثال در سیاست توسعه صنعت خودرو سال ۲۰۰۴، کشور چین تشریح کرد که دولت، آن دسته از قطعه‌سازان بخش خودرو که به سیستم بین‌المللی تامین قطعات خودرو دسترسی پیدا کرده باشند را مورد حمایت خود قرار خواهد داد. دولت چین از طریق معافیت کارخانجات خودروساز از برخی مجوزهای سرمایه‌گذاری و بر مبنای عملکرد آنها، اقدام به ترغیب صادرات خودرو و قطعات آن می‌کند.

● مزایای خودروسازان چینی در تولید صادراتی

همچنین کارخانجاتی که در مناطق توسعه صادراتی قرار دارند از دیگر قوانین مانند حداقل ارزش پروژه، سطح سرمایه‌گذاری مورد نیاز و الزامات فنی برای تولیدکنندگان خودرو و موتور خودرو مستثنی بوده و این قوانین باعث ایجاد انگیزه قوی برای تولیدکنندگان موتور خودرو و خودرو می‌شود تا در مناطق توسعه صادراتی مستقر شوند و محصولات خود را صادر کنند با توجه به اینکه بیشترین سهم تولید خودروی جهان در کشور چین معادل ۱۸ میلیون دستگاه است، صادرات خودرو به عنوان یکی از اهداف کلیدی این کشور به شمار می‌رود. در برنامه ۵ ساله دوازدهم هدف صادراتی ۱۰ درصد تولیدات داخلی تعیین شده است که معادل صادرات دو میلیون دستگاه در سال است. به منظور تحقق این هدف مشوق‌های صادراتی برای خودروسازان چینی در نظر گرفته شده است که علاوه بر حذف مالیات بر ارزش افزوده (معادل ۱۷ درصد قیمت خودرو) و تعرفه خودروهای با حجم کمتر از ۲۰۰۰ (معادل ۵ درصد قیمت خودرو)، حدود ۱۰ درصد تا ۱۵ درصد قیمت خودرو کاهش پیدا کرده و در مجموع معادل تعرفه واردات خودرو در چین (۳۴ درصد) قیمت خودروی صادراتی در چین کاهش پیدا می‌کند.دولت چین از طریق معافیت کارخانجات خودروساز از برخی مجوزهای سرمایه‌گذاری و بر مبنای عملکرد آنها، اقدام به ترغیب صادرات خودرو و قطعات آن می‌کند. همچنین کارخانجاتی که در مناطق توسعه صادراتی قرار دارند از دیگر قوانین مانند حداقل ارزش پروژه، سطح سرمایه‌گذاری مورد نیاز و الزامات فنی برای تولیدکنندگان خودرو و موتور خودرو مستثنی هستند. این قوانین باعث ایجاد انگیزه قوی برای تولیدکنندگان موتور خودرو و خودرو می‌شود تا در مناطق توسعه صادراتی مستقر شوند و محصولات خود را صادر کنند دو ابزاری که چین جهت ترویج صادرات محصولات استفاده می‌کند عبارتند از اعتبارات صادراتی کم هزینه از محل بانک صادرات ،واردات چین و بیمه اعتباری صادراتی از محل موسسه بیمه اعتباری و صادراتی یا «سینوشور». بانک توسعه چین نیز برای شرکت‌های چینی تامین اعتبار صادراتی می‌کند. سیاست‌های دولت، بانک صادرات، واردات چین و سینوشور را ملزم می‌سازد تا به صادرات محصولات با تکنولوژی بالا که شامل قطعات خودرو نیز می‌شود، عنایت ویژه‌یی داشته باشد.

● چینی‌ها دامپینگ کرده‌اند یا خیر؟

اما در نهایت با توصیفی که انجام شد باید این پرسش را بررسی کرد که با حضور قوی چین در بازار داخلی ایران آیا چینی‌ها رویکرد دامپینگ داشته‌اند یا خیر؟ بررسی قیمت صادراتی خودروهای چینی‌ نشان می‌دهد که خودروسازان چینی اقدام به دامپینگ نکرده‌اند و قیمت صادراتی نهایی آنها بیشتر از کشور مبدا است؛ هرچند که به نظر می‌رسد هدف خودروسازان چینی معرفی برند خود در بازار ایران است اما با بررسی دقیق‌تر می‌توان دریافت که حاشیه سود وارد‌کنندگان خودروهای وارداتی به طور میانگین ۲۸ درصد است و با توجه به وضعیت صنعت خودرو و روند روبه رشد حضور مدل‌های مختلف خودروهای چینی، در سال ۹۳ تعداد عرضه این خودروها از مرز ۲۰۰ هزار دستگاه عبور خواهد کرد.