ملامین و سویا در شیر

در بحران اخیر وجود ملامین در شیر حداقل ۵۴ ۰۰۰ کودک, مبتلا و ۱۳ ۰۰۰ تن از آنان روانه ی بیمارستان ها شدند وضعیت ۱۰۴ تن که دچار سنگ های کلیه و عوارض وخیم شده اند رضایت بخش نیست ۴ مورد نیز تاکنون به این علت فوت شده اند

در بحران‌ اخیر وجود ملامین در شیر حداقل ۵۴.۰۰۰ کودک، مبتلا و ۱۳.۰۰۰ تن از آنان روانه‌ی بیمارستان‌ها شدند. وضعیت ۱۰۴ تن که دچار سنگ‌های کلیه و عوارض وخیم شده‌اند رضایت‌بخش نیست. ۴ مورد نیز تاکنون به‌این علت فوت شده‌اند.

ماده‌ی صنعتی و شیمیایی ملامین سرشار از نیتروژن است که به‌شکل کریستال‌های سفید غنی از نیتروژن بوده و کاربرد گسترده‌ای در صنایع پلاستیک، چسب و ... دارد. طبیعتاً با کاستن مقدار شیر و افزودن آب به‌ جای آن، غلظت پروتئین شیر کاهش خواهد ‌یافت و چون به‌طور معمول میزان پروتئین با تست‌های اندازه‌گیری‌کننده‌ی نیتروژن سنجیده می‌شود، افزودن ملانین به ‌طور کاذب در آزمایش‌های سنجش پروتئین باعث مثبت‌شدن و نشان‌دادن مقدار پروتئین بالا در نمونه‌ی آزمایش‌شده خواهد ‌شد. به ‌طور معمول تنها منبع نیتروژن در غذا، پروتئین‌ها هستند.

بنابراین، در آزمایش‌هایی که برای یافتن نیتروژن در ماده‌ی غذایی انجام می‌شود، منظور جستجوی پروتئین در غذا خواهد بود. ملامین در فرآورده‌های صادراتی چین به سایر کشور‌ها نظیر آب‌نبات و شیر‌ مایع نیز دیده ‌شده ‌است. ولی این شیر‌ خشک‌ها تنها در ۲ کودک مصرف‌کننده در هنگ‌کنگ باعث مسمومیت شده ‌است. ملامین در تولیدات حدود ۱۰% شیر و ماست‌های رقیق آشامیدنی (محصولی که به طور عمده در چین مصرف می‌شود) مربوط به سه شرکت لبنیاتی مهم این کشور یافت ‌شده‌ است. چین بیشترین حجم لبنیات دنیا را پس از هند و ایالات متحده تولید می‌کند.

تا سال ۲۰۰۷ چین صاحب بیش از ۱۲ میلیون گاو شیری بود که بیش از ۳۵ میلیون تن شیر تولید می‌کردند. به‌ طوری که شیر‌خشک صادراتی این کشور به ۶۲۰۰۰ تن یعنی به ‌بیش از ۲۰۰% در مقایسه با سال ۲۰۰۶ این کشور رسید.

تاکنون فرآورده‌های شیری چین توسط کشور‌های ژاپن، برونئی، سنگاپور، مالزی، هنگ‌کنگ، تایوان و اخیراً ایران تحریم شده ‌است. معاون غذا و داروی وزارت بهداشت ایران اعلام کرد: کشور ما هیچ نوع واردات مستقیم شیر‌خشک ندارد.

ورود شکلات و برخی فرآورده‌های شیری از چین نیز با توجه به آلودگی شیر‌خشک در این کشور ممنوع شده‌ است. به ‌اظهار وی، ما هیچ نوع واردات مستقیم شیر‌خشک نوزادان یا شیر‌خشک صنعتی چینی به ‌ایران نداریم و از این نظر هیچ نگرانی وجود ندارد اما برخی محصولاتی که فرآورده‌های حاصل از شیر‌خشک است مانند شکلات یا قهوه‌های ‌فوری ممکن‌است از چین به ایران وارد شود که طی ابلاغیه‌ای ورود این فرآورده‌ها به کشور ممنوع شد.

مالزی تحریم را به محصولاتی چون شکلات، شیرینی و مواد ‌غذایی حاوی شیر‌خشک گسترش داده است. بسیاری از کشور‌های آسیایی و آفریقایی نیز واردات محصولات لبنی را از چین تحریم کرده‌اند که شامل شیر‌خشک، بستنی و ماست از این کشور می‌شود. همچنین در برخی کشور‌ها توصیه شده که «آب‌نبات‌های خامه‌ای خرگوشی سفید» صادراتی چین مصرف‌نشوند.

طبق بررسی‌ها، گروه Sanlu، متهم اصلی پرونده، از ماه ژوئن (خرداد) از این قضیه اطلاع داشته ولی ارائه‌ی گزارش مربوط به این قضیه به مقام‌های مسوول در نهایت تا پایان بازی‌های المپیک چین به تاخیر انداخته ‌شد.ملامین در سال ۲۰۰۷ نیز در کنسانتره‌ی برنج و گلوتن گندم صادراتی چین یافت شده ‌بود. این مواد در ایالات‌متحده برای تولید غذای حیوانات خانگی به‌کار می‌رفت. در آن سال مصرف این فرآورده‌های غذایی حیوانات منجر به مرگ تعداد زیادی از سگ‌ها و گربه‌ها به ‌علت بروز نارسایی کلیه شد. نتایج بررسی‌های مستقیم انسانی مبنی بر تاثیر ملامین بر بدن انسان وجود ندارد ولی بر مبنای یافته‌ها در حیوانات می‌توان نحوه‌ی تاثیر آن را بر بدن انسان پیش‌بینی کرد. ملامین به تنهایی سنگ ‌مثانه ایجاد می‌کند.

همراه با اسید‌سیانوریک که ممکن‌است در پودر ملامین وجود‌ داشته باشد، کریستال‌هایی ممکن است ایجاد‌ شوند که باعث ایجاد سنگ‌کلیه می‌شود. این کریستال‌های کوچک همچنین قادر به بلوک مجاری کوچک کلیه بوده و قادرند تولید ادرار را متوقف کنند که نارسایی کلیه و در برخی موارد مرگ را به ‌دنبال دارد. نشان داده‌شده که در شرایط خاص در حیوانات اثرات کارسینوژن داشته است ولی شواهد کافی برای قضاوت در مورد کارسینوژن بودن آن در انسان وجود ندارد. بی‌قراری، ظاهر‌شدن خون در ادرار ، الیگوری یا آنوری ، علائم عفونت ادراری و افزایش فشار‌خون ممکن است از علائم مسمومیت با ملامین باشد.

ملامین به‌تنهایی در دوزاژ پایین غیر‌سمی است، ولی همراه با اسیدسیانوریک ممکن است باعث بروز سنگ‌های کلیه و کشنده باشد. بر اساس بررسی‌ها روی رت، در مسمومیت حاد LD۵۰ بالای ۳۰۰۰ میلی‌گرم به‌ازای هر کیلو‌گرم وزن بدن دارد.

این ماده در صورت تنفس و تماس با پوست و چشم‌ها اثر محرک دارد. طی یک بررسی به سال ۱۹۴۵ با تجویز دوز‌های بالای ملامین خوراکی به رت، خرگوش و سگ اثرات سمی قابل ملاحظه‌ای مشاهده نشد. در سال‌های ۱۹۸۰ در بررسی شوروی سابق نشان ‌داده شد که سیانورات ملامین (ملح ملامین و اسید سیانوریک) که در اطفای حریق به‌ کار می‌رود، بیش از مصرف هر یک از آن ‌دو به تنهایی اثر توکسیک دارد.این ملح به راحتی حل‌نشده و به‌ کندی از بدن دفع می‌شود و پتانسیل مسمومیت مزمن را هم دارد. صرف ‌نظر از این قضیه، اخیراً تردید‌هایی در این مورد به‌ وجود آمده‌است که آیا مصرف شیر‌گاو به‌ طور کلی برای انسان خوب و مناسب است یا خیر.

از جنبه‌ی مثبت قضیه، شیر منبع با ارزش پروتئین و کلسیم لازم برای کمک به ساختن استخوان‌ها و استحکام آنهاست. به ‌نظر برخی محققان مصرف شیر گاو باعث کاهش احتمال بروز سنگ‌ کلیه، کانسر کولون و سایر مشکلات بهداشتی و سلامت می‌شود. بر‌ عکس به نظر گروهی دیگر وجود چربی‌های اشباع در شیر‌گاو مسوول بروز مشکلات وزنی، کلسترول بالا و مسدود ‌شدن سرخ‌رگ‌هاست.

دکتر Benjamin Spack متخصص معروف اطفال در آخرین کتاب پر‌فروش خود با عنوان Common Sense Book and Baby and Child Care اشاره نموده که شیر گاو برای گوساله‌ها مناسب است و نه نوزاد انسان. وی این نکته را مطرح می‌کند که تغذیه‌ی نوزاد انسان با شیر گاو ممکن است فاکتوری در بروز دیابت با شروع در کودکی و بروز مشکلات تنفسی و گوشی در بچه‌ها باشد. او مادران را تشویق به تغذیه فقط با شیر مادر و در اطفال بزرگ‌تر با شیر سویا و شیر تهیه شده از برنج کرده است.

مهم‌ترین جانشین شیرگاو در انسان شیر سویاست که همان پروتئین ولی فیبر بیشتر نسبت به شیر گاو دارد. در تناقص آشکار به دنبال مصرف شیرگاو، شیر سویا حقیقتاً کلسترول بدن را کاهش می‌دهد. همچنین حاوی هورمون‌های گیاهی طبیعی (Isoflavones) است که به عنوان آنتی اکسیدان عمل می‌کنند و فواید بسیار برای سلامت از جمله بهبود علائم منوپوز، حفاظت در برابر ناراحتی‌های پروستات، سلامت بهتر استخوان‌ها و حتی کاهش احتمال بیماری قلبی و کانسر‌ها دارد. بسیاری از مردم بر این باورند که میزان کلسیم شیر سویا کمتر از شیر گاو است که البته تصور درستی است. در حالت خالص، شیر سویا در مقایسه با مقدار مساوی شیر گاو، فقط یک ششم کلسیم آن را دارا است. ولی تولیدکنندگان برای رفع این مشکل آن را با کلسیم غنی‌سازی کرده‌اند (به مقدار مساوی آن با شیر گاو رسانده‌اند).

نتایج بررسی‌ها نشان داده که بدن اغلب افراد ۷۵% کلسیم بیشتری در مقایسه با شیرگاو جذب می‌کند. به‌رغم فواید واضح، مصرف شیرسویا، ممکن است اثراتی بر تیروئید داشته باشد. بنابراین در ابتلای به بیماری‌های تیروئیدی ممکن است مصرف آن توصیه نشود.

همچنین برخی محققان نشان داده‌اند که در برخی افراد شیر سویا قادر به مهار جذب پروتئین و املاح است. شیرهای دیگری از برنج، بادام، جوی دو سر oats و حتی شاهدانه تهیه شده است. شیر بادام غنی از منیزیوم، پتاسیم، منگنز، مس، آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین E، سلنیوم و کلسیم است و می‌تواند از شیرهای باارزش‌های غذایی افزوده در بازار مصرف باشد. این فرآورده کم کالری بوده و فاقد کلسترول است.

شیر تهیه شده از برنج، عمدتاً منبع کربوهیدرات است و نباید جانشین غذایی شیرگاو به حساب آید. هر چند که از لحاظ طعم و مصرف در آشپزی ممکن است جانشین مفیدی باشد. شیرشاهدانه که از دانه‌های گیاهی تهیه می‌شود، هیچ ‌یک از ترکیبات پسیکواکتیو موجود در ماری جوانا را ندارد و ممکن است منبع خوبی از پروتئین، کلسیم، اسیدهای چرب امگا و سایر ویتامین ‌ها و املاح باشد. جانشین دیگر، شیریولاف (جو دوسر، جوپیغمبری) است که فیبر زیاد داشته و عاری از کلسترول و لاکتوز است و حاوی ویتامین E، اسید فولیک و سایر عناصر لازم برای سلامتی و نیز املاح است.

دکتر سنبل طارمیان

عفونی