ناتو کار می کند اما هنوز کارش تمام نشده

ناتو در قبال تقبل مسوولیت از طرف ایساف و به دنبال فرستادن نیروهای خود به افغانستان, آینده خود را در این منطقه به گرو گذاشته است تعهد ناتو در افغانستان کلان و غیرقابل برگشت است عدم ثبات و شکست ماموریت در افغانستان موجب صدمه به پیمان ناتو خواهد شد

در حالی که نزدیک به ۶۰ سال از حیات سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (NATO) می گذرد، این سازمان توانسته است در اغلب مخاطرات به وجود آمده خود را حفظ کند. مساله مهم اینجا حفظ ناتو است و افغانستان تنها یکی از دغدغه های ناتو است.ناتو یکی از بازماندگان تاریخ اخیر است. از بحران سوئز در سال ۱۹۵۶ تا بحران موشکی اروپا در ۲۵ سال بعد و از جنگ ویتنام تا جنگ عراق، این پیمان استقامت به خرج داده و در اغلب موارد نیز موفق بوده است.

در پی حملات یازدهم سپتامبر ناتو برای اولین بار خواستار فعال شدن ماده ۵ پیمان شد که بیان می کند حمله به یک عضو در حکم حمله به تمام اعضا است. ناتو به جنگ تروریسم جهانی رفت و در سال ۲۰۰۶ مسوولیت کامل نیروهای بین المللی تامین امنیت (ISAF) در افغانستان به ناتو سپرده شد.

تصور کنید اگر بنیانگذاران ناتو امروز زنده بودند چه فکری می کردند. اولین عملیات زمینی نزدیک مرزهای آلمان و در مقابل نیروهای شوروی انجام نشد بلکه در منطقه ای خیلی دورتر یعنی در افغانستان انجام شد. از این موضوع می توان نتیجه گرفت که ناتو به سمت بهبودی و پیشرفت حرکت کرده است. به هرحال آینده ناتو به موفقیت در افغانستان و موفقیت در دیگر بحران ها و حل برخی مسائل باقی مانده از جنگ سرد بستگی دارد.عده ای بحث و استدلال می کنند که همه اتحادها در نهایت رو به زوال و نابودی خواهند رفت و زمان فروپاشی ناتو نیز ممکن است نزدیک باشد. این یک قضاوت عمیقاً اشتباه است. ناتو هرگز این قدر در ارتقای ثبات و امنیت مهم نبوده است.

اما برای اینکه سرعت تحرک و عملکرد موثر ناتو حفظ شود، هر یک از ۲۶ عضو آن باید خواهان این مساله باشند و براساس ملاک های بهتر، شفاف تر و دیدگاه های متقاعدکننده تری عمل کنند و در مقابله با چالش ها، خطرات و ناامنی های دهه آینده مجموعه ای از اهداف مشخص را به طور آماده در اختیار داشته باشند. این دگرگونی نیازمند انجام تغییرات اساسی در نیروها، قابلیت ها، ساختار فرماندهی و قوانین مربوط به حضور ناتو در درگیری ها است و به جای اینکه وعده های توخالی و تعهدات نامشخص داده شوند ناتو باید حقایق و واقعیت هایی را مدنظر قرار بدهد.

اول اینکه ناتو پس از جنگ سرد هرگز نتوانسته است به این سوال اصلی پاسخ بدهد که چگونه یک پیمان نظامی که در قبال یک تهدید نظامی که امروز دیگر وجود ندارد تشکیل شد، می تواند حفظ و تقویت شود؟ نه تنها این موضوع بلکه ناتو آموخته بود که چگونه با روسیه مقابله کند و هنوز هم ترس زیادی وجود دارد که رفتار روسیه در قبال غرب عوض شود.

حتی با وجود اینکه شورای ناتو - روسیه به عنوان یک مکانیسم برای تسهیل فرآیند همگرایی بین غرب و روسیه ایجاد شده است، این بی اعتمادی همچنان وجود دارد.دوم اینکه ماهیت تهدیدات و خطرات نسبت به ناتو و کل دنیا در سطح وسیعی و به طور عمیقی تغییر یافته است. تندروهای جهادگر - که گاهی اوقات ندیده گرفته شده اند و گاهی اوقات نیز فقط به القاعده محدود می شوند - ترکیبی از عقاید و ایدئولوژی ها را دارند.

این افراد به تفسیر نادرستی از اسلام مستمسک شده اند و به دنبال به دست گیری قدرت سیاسی هستند. تمرکز فعالیت این افراد در دنیای اعراب و مسلمانان است؛ جایی که نیروهای جدید جذب می کنند. این نیروهای جدید افرادی هستند که در شرایط ناامیدانه و سخت زندگی می کنند و گاهی اوقات از ابتدایی ترین حقوق نیز محروم هستند و تعداد آنها می تواند بالغ بر صدها میلیون نفر باشد و اهداف حمله آنها نیز مسلماً ایالات متحده و اروپا خواهد بود.سوم، مسائل مربوط به انرژی، محیط زیست و حفاظت از زیرساخت ها است که امروزه نسبت به زمان جنگ سرد از اولویت بیشتری برخوردار هستند.چهارم، اعضای ناتو نسبت به رهبری امریکا در جنگ عراق و پس از جنگ سرد ابهاماتی دارند و خواستار مطالبه حق خود هستند.

بخش عظیمی در اروپا یک دیدگاه بدبینانه نسبت به جورج بوش و سیاست های مداخله گرانه نومحافظه کاران دارد. آنها باور دارند بوش و نومحافظه کاران دو هدف را دنبال می کنند. اول نفوذ در خاورمیانه، دوم سلطه بر پیمان ناتو پنجم، چین و هند هم اکنون دو بازیگر بزرگ اقتصادی هستند و آسیا به عنوان یک مرکز ژئواکونومیک جای اروپا را خواهد گرفت. اینجا یک سوال مطرح می شود که برای روشن شدن پاسخ آن باید مدت زمانی طولانی به انتظار نشست. این سوال این است که آیا آسیا نسبت به زمان جنگ سرد تسلط بیشتری بر جهان پیدا خواهد کرد؟

ششم، افزایش و گسترش نهادهای بین المللی چندجانبه و سازمان های غیردولتی (NGOs) است. این سازمان ها نظیر سازمان ملل (UN)، سازمان تجارت جهانی (WTO)، گروه کشورهای صنعتی (۸-G) و اتحادیه اروپا (EU) همگی با ناتو در حال رقابت هستند و آن را به چالش می طلبند. مخصوصاً ساختار نظامی که در اتحادیه اروپا وجود دارد وظایفش با ناتو تداخل دارد. تا امروز این دو سازمان (ناتو و اتحادیه اروپا) به عنوان مکمل هم عمل کرده اند اما به این معنی نیست که اطمینان به دوام این همکاری همچنان وجود دارد.

در اجلاس سران ناتو در پراگ (۲۰۰۲) ناتو متعهد شد که دگرگونی اساسی در نیروهایش به وجود آورد و همچنین متعهد شد به تشکیل نیروی واکنش ناتو. نیروی واکنش ناتو (NFR) به گونه ای طرح ریزی شده است که قابلیت اجرای حملات فرامنطقه ای را داشته باشد و هدف از این قابلیت، گسترش ماموریت ناتو به منطقه ای بیرون از تهدیدات سنتی اروپا است. متاسفانه اجلاس بعدی سران ناتو در استانبول (۲۰۰۴) و در ریگا (۲۰۰۶) به اندازه کافی پربار نبود. اجلاس ریگا فرصتی را فراهم کرد که موفقیت در افغانستان حتمی بشود اما متاسفانه این برنامه مورد توجه قرار نگرفت.

● ناتو؛ نزدیک به ۲۰ سال تغییر و تحول

متعاقب فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ناتو به بازنگری در مفاهیم استراتژیک پرداخت. این بازنگری منجر به افزایش اعضا شد و رویه های جدید به عنوان مشارکت، همکاری و گفت وگو تشکیل شد. دولت کلینتون به سرعت پیشنهاد داد که مقصد گسترش ناتو به سمت شرق باشد. مشارکت برای صلح (PfP) شکل گرفت و نهایتاً اعضای پیمان از ۱۹ عضو به ۲۶ عضو افزایش پیدا کرد. مشارکت کنندگان جدید در قالب گروه های زیر با ناتو به مشارکت پرداختند؛ گفت وگوهای مدیترانه، شورای مشارکت اروپا - آتلانتیک، ابتکار همکاری استانبول و در پی آن شورای ناتو - روسیه. ناتو از سال ۱۹۹۹ یک تعریف از مفهوم استراتژیک محیط امنیتی داشته است که تا به امروز این تعریف عمیقاً موثر بوده است. بی ثباتی، تروریسم و سلاح های کشتار جمعی به صورت عقلایی برای پیمان ناتو جایگزین تهدید از بین رفته شوروی شده است.

جلسه سران ناتو در پراگ در سال ۲۰۰۲ به نهادینه کردن تغییرات عمده در ناتو کمک کرد. اول اینکه ناتو در پراگ براساس پیشنهاد دولت بوش متعهد شد تغییراتی اساسی و برخی نوآوری ها داشته باشد. ماهیت این تغییرات عبارت بود از تغییرات گسترده و مداوم و ارزیابی مجدد در استراتژی ها، تاکتیک ها و توانایی ها برای مقابله با «دشمن سریع و متفکر» یعنی کسانی که دولت بوش در جنگ با تروریسم علیه آنها اعلان جنگ کرده بود.

دوم، تعهد ناتو به تاسیس نیروی واکنش ناتو (NFR) به ظرفیت ۲۵هزار نیروی نظامی که بتوانند به سرعت آرایش نظامی بگیرند و حداقل به مدت ۳۰ روز بدون تجدید تدارکات عملیات نظامی را انجام بدهند. سه جنبه از نیروی واکنش ناتو به طور ویژه ای قابل توجه است. به طوری که وجود این سه ویژگی به ارتقای کیفی ماموریت های ناتو منتج می شود.اول، قابلیت و توانایی نیروی واکنش ناتو در اعزام به خارج از مرزهای ناتو. این اعزام نیرو بسیار انعطاف پذیر و با قابلیت تحرک بالا طراحی شده است و مانند جنگ سرد به دفاع ایستا و ساکن محدود نشده است.

دوم اینکه این نیروها برای عملیات در خارج از مرزهای امنیتی سنتی و برای خارج از اروپا طراحی شده اند. سرانجام اینکه در شورای آتلانتیک شمالی فرماندهی و نظارت تقویت شد و در قوانین و تعهدات تغییراتی صورت گرفت که ناتو اجازه بیابد در کوتاه ترین زمان در جهت مقابله با ترور و سلاح های کشتار جمعی تصمیم گیری کند. این امر باعث کنار زده شدن بوروکراسی در ناتو شد که بر مبنای حفظ حوزه فرماندهی ناتو طراحی شده بود و هدف آن جلوگیری از اقداماتی بود که خطر جنگ اتمی را به دنبال داشت.

اجلاس پراگ یک نقطه عطف در تاریخ ناتو تلقی می شود. به رغم اینکه تعهدات اجلاس پراگ روشن و صریح است لیکن توانایی اغلب اعضا در اعزام نیروی نظامی با قول و تعهد داده شده مطابقت ندارد و نمی توانند از عهده عملیات در خارج از حوزه ناتو برآیند. تا آنجا که ژنرال دریایی جیمز جونز از فرماندهان ارشد سابق ناتو دائماً خواستار عمل کردن ناتو به وظایفش در افغانستان بود. جایی که ناتو با ۲۵۰۰ سرباز و تعدادی هلی کوپتر و ایرکرافت حضور دارد و دولت ها، نیروها و تجهیزاتی را که قول داده بودند در افغانستان مستقر نکردند.

هارلمان اولمان

مترجم : مسعود آخوندمهریزی

منبع

The National Interest - Mar /Apr ۲۰۰۷

هارلمان اولمان مشاور ارشد مرکز مطالعات استراتژیک و مطالعات بین المللی در شورای آتلانتیک است و همچنین مقاله نویس واشنگتن تایمز. در چهار سال گذشته او به عنوان مشاور ارشد فرماندهی عالی اروپا در پیمان ناتو خدمت کرده و در اکتبر ۲۰۰۶ از افغانستان بازدید داشته است.

---