اهمیت ادب در برابر خداوند

یکی از مباحث اخلاقی که اثرات زیادی در زندگی انسان دارد بحث ادب است که در روایات اسلامی بسیار بر آن تاکید شده است و تعاریف زیادی برای آن مطرح شده است از آن جمله تعاریف می توان به حدیث امام جواد علیه السلام اشاره کرد که فرمودند

یکی از مباحث اخلاقی که اثرات زیادی در زندگی انسان دارد بحث ادب است که در روایات اسلامی بسیار بر آن تاکید شده است و تعاریف زیادی برای آن مطرح شده است از آن جمله تعاریف می‌توان به حدیث امام جواد علیه السلام اشاره کرد که فرمودند. قالَ الإمام الجواد - علیه السلام -: الاْدَبُ عِنْدَ النّاسِ النُّطْقُ بِالْمُسْتَحْسَناتِ لا غَیْرُ، وَ هذا لا یُعْتَدُّ بِهِ ما لَمْ یُوصَلْ بِها إلی رِضَاا... سُبْحانَهُ، وَ الْجَنَّهِ، وَ الاْدَبُ هُوَ أدَبُ الشَّریعَهِ، فَتَأدَّبُوا بِها تَکُونُوا أُدَباءَ حَقّا. امام جواد - علیه السلام - فرمود: مفهوم و معنای ادب از نظر مردم، تنها خوب سخن گفتن است که رکیک و سبک نباشد، ولیکن این نظریّه قابل توجّه نیست تا مادامی که انسان را به خداوند متعال و بهشت نزدیک نگرداند. بنابر این ادب یعنی رعایت احکام و مسائل دین، پس با عمل کردن به دستورات الهی و ائمّه اطهار (علیهم السلام)، ادب خود را آشکار سازید.(ارشاد القلوب دیلمی، ص ۱۶۰)در روایات، بهترین ارثی را که برای فرزندان می‌توان به جای گذاشت ادب معرفی کرده‌اند. امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند:«بخشش و تفضل هیچ پدری به فرزندش بهتر از عطیه ادب و تربیت پسندیده نیست.»(روایات تربیتی جلد ج ۱،ص۴۹)حال ادب خود بر دو قسم است؛ یکی ادب در برابر خداوند متعال و دیگری ادب در برابر بندگان خداوند که ما در این بحث قسم اول را بررسی می‌کنیم که ادب در برابر خداوند متعال است که خود دارای بخش‌های مختلفی است:

● ادب در ذکر خداوند

که هرگاه خداوند متعال را ذکر می‌کنیم و نام خداوند را به زبان می‌آوریم با احترام کامل و با الفاظ مناسب ذکر کنیم.

● ادب در امتثال

یعنی ادب در فرمانبری از خداوند متعال وقتی صدای اذان را می‌شنویم این ادب را رعایت کنیم و آماده نماز شویم. در احوالات حضرت امام نقل می‌کنند که وقتی ایشان در فرانسه بودند روزی جمعیت زیادی از خبرنگاران برای ملاقات و تهیه گزارش به خدمت ایشان رسیدند؛ امام تا وقت نماز رسید مجلس را ترک کرد و برای نماز آماده شدند.

● ادب در انتساب

یعنی کارهای خوب را به خداوند متعال نسبت بدهیم و به عکس کارهای بد را به ایشان نسبت ندهیم قرآن. در این زمینه می‌فرماید:«مَّا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ ا... وَمَا أَصَابَکَ مِن سَیِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِکَ وَأَرْسَلْنَاکَ لِلنَّاسِ رَسُولا وَکَفَی بِا... شَهِیدًا» ( ای انسان آنچه از نیکی‏ها به تو رسد از جانب خداست (سبب آن رحمت اوست) و آنچه از بدی‏ها به تو رسد از سوی خود توست (سبب آن گناهان توست) و (ای پیامبر) ما تو را به رسالت برای مردم فرستادیم، و خدا از نظر گواهی (بر رسالت تو) کافی است).بر خلاف شیطان که در جریان سجده به آدم این جمله را به خداوند متعال نسبت داد که گفت:«قَالَ رَبِّ بِمَآ أَغْوَیْتَنِی لأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الأَرْضِ وَلأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ»؛‌گفت: «پروردگارا، به سبب آنکه مرا گمراه ساختی، من [هم گناهانشان را] در زمین برایشان می‏آرایم و همه را گمراه خواهم ساخت. بزرگ‌ترین و برترین ادب،ادب با خدای عزّوجلّ می‌باشد که خالق تمام هستی است و بدین گونه است:۱.باید بدانی که خدای عزّوجلّ یکتاست و شریک ندارد؛ زیرا تمام عبادات با توحید محض صحیح است.

در دعا آمده است: «خدایا: من با آنچه که تو از همه بیشتر دوست داری که توحید باشد تو را اطاعت کرده و با بدترین چیزها نزد تو که شرک باشد تو را معصیت نمی‌کنم، پس آنچه میان این دو است به من ببخش.»۲. باید بدانی خدا بر هر چیزی تواناست کریم و داناست، پس تمامی نیاز، امید و ترس تو فقط نسبت به او باشد و بس.حضرت امام سجاد علیه السلام فرمود: پروردگارا چه بسیار مردمی را دیدم که عزت را از دیگران خواستند و ذلیل شدند و ثروت را از دیگران خواستند و فقیر شدند.»۳.باید انسان به عظمت خدای عزّوجلّ و قدرتش بر هر چیزی ایمان داشته باشد.چنانچه اگر کسی خود را با کوه بلندی مقایسه کند خویش را ذره‌ای بیش نبیند.و چنانچه انسان موقعیت خانه خویش را نسبت به شهرش و شهرش را نسبت به کشور و کشور را نسبت به کره زمین و کره زمین را نسبت به مجموعه شمسی و مجموعه شمسی را نسبت به کهکشان راه شیری و آن را به تمام کهکشان‌ها و کهکشان‌ها را نسبت به تمام هستی در نظر بگیرد و به آن فکر کند،در مقابل عظمت الهی سر تعظیم فرود خواهد آورد و خواهد دانست که در چه موقعیت حساسی قرار دارد.

و چنانچه معصیت این خالق عظیم را بنماید با این ضعفی که دارد چه قدر در اشتباه است.و نیز این انسان نسبت به سایر مخلوقات الهی، مانند فرشتگان، حضرت محمد(ص) خاتم پیامبران و امام علی(علیه السلام) خاتم اوصیا و تمامی امامان،حقیر و کوچک است.۴.هیچ محبتی را بالاتر از محبت خدای عزّوجلّ قرار ندهد، بلکه تمامی محبت و مهرورزی را برای خدای عزّوجلّ، خالق کریم، بخشنده و مهربان به کار برد.خلاصه کلام این که در زندگی همیشه کارهای خوب را به خداوند متعال نسبت بدهیم و بر خود مغرور نشویم که من بودم که این کار را انجام دادم همانند قارون که گفت:(قَالَ إِنَّمَا أُوتِیتُهُ عَلَی عِلْمٍ عِندِی أَوَلَمْ یَعْلَمْ أَنَّ ا... قَدْ أَهْلَکَ مِن قَبْلِهِ مِنَ القُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَکْثَرُ جَمْعًا وَلَا یُسْأَلُ عَن ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ).[قارون‏] گفت: «من اینها را در نتیجه دانش خود یافته‏ام.» آیا وی ندانست که خدا نسلهایی را پیش از او نابود کرد که از او نیرومندتر و مال‏اندوزتر بودند؟ [ولی این گونه‏] مجرمان را [نیازی‏] به پرسیده‏شدن از گناهانشان نیست.

● ادب نفسانی

یعنی خداوند در فکر و جان ما بزرگ باشد؛ امیرالمؤمنین در صفات انسان‌های بزرگ می‌فرماید:«خداوند در پیشگاه این انسان‌ها بسیار بزرگ است و غیر خدا در چشمانشان بسیار کوچک. »

علی محمدی