جمعه, ۲۶ بهمن, ۱۴۰۳ / 14 February, 2025
بازگشت سنت جاهلیت درباره ی زنان
چنین به نظر می رسد که یکی از چالش های عمده نبی اکرم(ص)، رسوبات جاهلی حتی در میان اصحاب و یاران نزدیک بوده است. مطالعات موجود نشان می دهد که این رسوبات، نه تنها زایل نگردید، بلکه بعدها در قالب شریعت، تجدید حیات نمود.
با آنكه پیامبر(ص) همواره رعایت حال زنان را توصیه می‌كرد و زدن ایشان را كار اشرارمی‌دانست. ] ۵۲ [ صحابی بزرگ عمر بن خطاب پس از سالها مسلمانی، هنگامی كه آن حضرت از همسران خود دلگیر شده و از آنان كناره گرفته بود، نزد ایشان آمد و پس از آنكه حضرت را به ضرب و شتم زنان توصیه كرد، گفت: ای رسول خدا من جمیله بنت ثابت را چنان سیلی زدم كه با صورت بر زمین افتاد، زیرا از من چیزی خواسته بود كه قادر به انجامش نبودم. ] ۵۳ [ هنگامی كه عمر به خواستگاری عاتكه بنت زید بن عمرو رفت، عاتكه با وی شرط كرد كه از رفتنش به مسجد ممانعت نكند و نیز او را كتك نزند و عمر با اكراه شرایط وی را پذیرفت. ] ۵۴ [
عمر علاوه بر اینكه همسران خود را كتك می‌زد، در وقت مقتضی دیگر زنان مسلمان را نیز با تازیانه می‌زد. ] ۵۵ [ هنگامی كه زنان در مرگ رقیه دختر پیامبر(ص) عزاداری می‌كردند، عمر آنان را با شلاق تنبیه كرد. ] ۵۶ [ او حتی پیش از نزول آیات حجاب بر حسب تعصب و غیرت شخصی خود زنان را به رعایت آن وادار می‌كرد. روزی زنان قریش مشغول گفتگو با پیامبر(ص) بودند كه عمر اجازه‌ی ورود خواست. زنان همگی حجاب گرفتند. ] ۵۷ [ هنگامی كه عمر وارد شد، پیامبر(ص) را دید كه لبخند بر لب دارد، علت را جویا شد، حضرت فرمود: به این زنان كه با شنیدن صدای تو حجاب گرفتند، می‌خندم، عمر خطاب به ایشان گفت: ای دشمنان خویشتن آیا از من حساب می‌برید و از رسول خدا خیر؟ زنان گفتند: آخر تو خشن‌تر و تندخوتر از رسول خدایی. ] ۵۸ [
زبیر صحابی دیگر پیامبر(ص) نیز نسبت به زنان بسیار خشن و سختگیر بود، اما می‌كوشید كه پیامبر(ص) از آن مطلع نگردد. ] ۵۹ [ او زنان خود را كتك می‌زد و گاه چوب بر سر ایشان می‌شكست. ] ۶۰ [
ابن عمر صحابی دیگر پیامبر(ص) نیز به گفته‌ی خود، از ترس آن حضرت و نزول وحی الهی نمی‌توانست چنان كه مایل بود با زنان خود رفتار كند. او پس از رحلت پیامبر(ص) به این خشونت جاهلی این‌گونه اقرار كرده است: «ما مردان در عصر پیامبر(ص) از بیم آنكه مبادا در مذمّت‌مان آیه‌ای نازل شود، مراقب حرف زدن و رفتار خویش با زنان بودیم ولی همین كه پیامبر(ص) درگذشت، دست و زبان به روی ایشان گشودیم». ] ۶۱ [
گاه حتی خود زنان، مردان را به دیده‌ی برتر می‌نگریستند. هنگامی كه آیه‌ی «النّبی اولی بَالموُمنین مِن اَنفُسِهِم و ازاوجُهُ اُمِّهاتُهُم» ] ۶۲ [ نازل شد، زنی خطاب به عایشه گفت: یا امه! و عایشه در پاسخ گفت: من مادر مردان شما هستم نه زنانتان. ] ۶۳ [ بسیاری از مردان كه متأثر از غیرت عصر جاهلی بودند، حتی در عصر پیامبر(ص) و با و جود تأكیدات فراوان وی مبنی بر حضور زنان در مسجد و عدم ممانعت مردان از آن، نسبت به خروج زنان خود از منزل، حساسیت نشان می‌دادند. عمر از رفتن همسر خود به مسجد، رضایت نداشت. اما تنها به خاطر دستور پیامبر(ص) او را از این كار نهی نمی‌كرد. ] ۶۴ [ زبیر نیز برای انصراف همسر خود از رفتن به مسجد، به حیله‌ای متوسّل گردید. شبی هنگام رفتن همسرش به مسجد، به گونه‌ای ناشناس راه را بر او گرفت و متعرّض وی گردید زن كه از این رفتار زشت كه به گمانش بیگانه‌ای با او انجام داده، بسیار متأثر شده بود با خود گفت كه زمانه عوض شده و مردم فاسد شده‌اند و دیگر برای نماز عشا به مسجد نرفت. ] ۶۵ [ بعدها چنان شد كه وقتی عبداللّه بن عمر حدیث پیامبر(ص) «لاتمنعوا إماء اللّه أن یصلّین فی المسجد» ] ۶۶ [ را نقل می‌كرد، پسر وی بی‌توجه به فرمان رسول خدا(ص) گفت: اما من ایشان را از رفتن به مسجد باز می‌دارم. ] ۶۷ [ همچنین گویند كه چون ابن عمر به نقل از پیامبر(ص) گفت كه زنانتان را اجازه دهید شب هنگام به مسجد بیایند، پسرش به اعتراض گفت: به خدا قسم اجازه نمی‌دهیم به مسجد روند و آن را وسیله‌ی فریب و نیرنگ قرار دهند. ] ۶۸
بدین ترتیب زنان از مهم‌ترین تعلیم و تعلّم - مسجد - به دور ماندند و از فرهنگ و معارف اسلامی محروم شدند. به زودی سنّت پیامبر(ص) در مورد حضور زنان در مسجد، با وجود تأكیدات مكرر آن حضرت چنان مغفول و متروك گردید كه كسی باور نمی‌كرد، زنان در عصر ایشان به مسجد می‌رفته‌اند. تا جایی كه مردی از انس بن مالك صحابی پیامبر(ص) می‌پرسد: آیا زنان در نماز جماعت رسول خدا(ص) حاضر می‌شدند؟ و انس پاسخ می‌دهد: شگفتا ] از این پرسش [ ! اگر زنان به مسجد نمی‌رفتند چگونه پیامبر(ص) می‌فرمود: بهترین صف زنان، صف آخر و بدترین صف آنان صف اول؛ و بهترین صف مردان صف اول و بدترین صف ایشان صف آخر است. ] ۶۹ [
با توجه به اینكه پس از پیامبر(ص) عمده سیاست‌گذار جامعه اسلامی، عمر بن خطاب بوده و سنّت وی - به همراه سیره‌ی ابوبكر - حتی پس از مرگش با عنوان «سنت شیخین» در كنار «كتاب خدا» و «سیره پیامبر(ص)» مطرح می‌شده ] ۷۰ [ و خلفای بعدی موظّف به رعایت آن بوده‌اند، آگاهی از دیدگاه و عملكرد وی نسبت به زنان ضروری می‌باشد.
زمانی كه عمر به خلافت رسید با اقتدار بیشتری به ایده‌های خود جامعه عمل پوشاند. ] ۷۱ [ تأكید بر روشن نمودن دیدگاه عمر نسبت به زنان با توجه به سیطره سیاسی او بر جامعه پس از پیامر(ص) امری ضروری و معقول است و با تبیین آن می‌توان دانست كه زن در این دوره از چه پایگاه اجتماعی برخوردار بوده و به تبع آن می‌توان حدس زد كه وضعیت علمی و فرهنگی او چگونه بوده است.
عمر می‌گفت: «با زنان حدیث عشق مگویید تا دل ایشان تباه نشود، كه زنان همچون گوشتند بر صحرا افكنده، نگاه دارنده‌ی ایشان خدای است.» ] ۷۲ [ عمر زنان را به زشتی توصیف می‌كرد و مردان را به زشت رفتاری با ایشان فرا می‌خواند. او می‌گفت: «زنان عورات‌اند، یعنی عیبهایند پس ایشان را زن بارداری كه به نزد عمر فرا خوانده شده بود، از هیبت خلیفه جنین خود را سقط نمود. ] ۷۳ [ برخوردهای تند خلیفه تا آنجا پیش رفت كه مردم از عبدالرحمن بن عوف خواستند به نزد خلیفه رفته و بگوید كه دختران پشت پرده نیز از او ترسیده‌اند، دست از خشونت بردارد. ] ۷۴ [ این تماماً همان چیزی بود كه در عصر جاهلیت وجود داشت. یعنی تحقیر زنان، رفتار خشونت‌آمیز نسبت به ایشان و شخصیت انسانی قائل نبودن برای آنان و... لذا وقتی علی(ع) به خلافت نشست در نخستین خطبه‌ی خود از متروك‌شدن و ارزشهای اسلامی و بازگشت جاهلیت پیشین این‌گونه یاد كرد: «الا و انَّ بَلِیَّتِكُم قَد عادَت كَهَیئَتَها یَومَ بَعَثَ اللّهُ نَبِیّكُم (صلّی‌اللّهُ عَلَیهِ وَ آلهِ) آگاه باشید كه محنت و بلای شما بازگشته است مانند محنت و بلای روزی (عصر جاهلیت) كه خداوند پیامبر شما را برانگیخت. ] ۷۵ [
بازگشت جاهلیت در تمامی ابعاد زندگی مسلمانان تأثیر خود را بر جای گذاشت. انحطاط منزلت زن در جامعه و نیز در خانواده در اثر اختلال در روند تعمیق فرهنگ اسلامی بعد از پیامبر(ص) از جمله پی‌آمدهای آن بود. ] ۷۶]
پانوشتها
] ۵۳ [ ابن سعد، الطبقات الكبری، ج ۸، ص ۱۴۵.
] ۵۴ [ ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن محمد، اسد الغابهٔ فی معرفهٔ الصحابه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، الطبعهٔ الاولی، ۱۴۱۷ ه - ۱۹۹۶ م، ج ۷، ص ۲۰۱.
] ۵۵ [ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۱، ص ۱۸۱.
] ۵۶ [ ابن سعد، الطبقات الكبری، ج ۸، ص ۱۶۵.
] ۵۷ [ حكم حجاب در سال پنجم هجرت و در جریان ازدواج پیامبر (ص) با زینب بنت جحش نازل شد و آنچه در اصطلاح تاریخ و حدیث اسلامی با عنوان «آیه حجاب» یاد می‌شود، آیه پنجاه و سوم سوره احزاب است و خاص زنا پیامبر(ص) می‌باشد. (این سعد، ج ۸، ص ۱۳۹-۱۴۲). آنچه برای عموم زنان مسلمان مطرح بوده، در قدیم و به ویژه در اصطلاح فقها با واژه «ستر» به كار می‌رفته است و استعمال كلمه «حجاب» در مورد پوشش، اصطلاح نسبتاً جدیدی است و تسامحاً از آیات ۳۱ سوره نور و ۵۹ سوره احزاب هم به عنوان آیات حجاب یاد می‌شود. ر. ك: مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، انتشارات صدرا، تهران، ۱۳۷۲ ش، ص ۷۸-۷۹.
] ۵۸ [ ابن‌سعد، الطبقات الكبری، ج ۸، ص ۱۴۶.
] ۵۹ [ همو، ج ۸، صص: ۱۹۷-۱۹۸ و نیز نك: همو، ج ۸، ص ۱۸۴.
] ۶۰ [ صنعانی، المصنف، ج ۲، ص ۴۴۲.
] ۶۱ [ بخاری، الصحیح، ج ۶، ص ۱۴۶، باب الوصاه بالنساء.
] ۶۲ [ احزاب / ۶.
] ۶۳ [ ابن سعد، الطبقات الكبری، ج ۸، ص ۱۴۴.
] ۶۴ [ ابن حجر عسقلانی، الاصابهٔ فی تمییز الصحابه، ج ۴، ص ۳۶۴.
] ۶۵ [ ابن اثیر، اسد الغابه، ج ۷، ص ۲۰۱.
] ۶۶ [ كنیزان خدا را از نماز گزاردن در مسجد ممانعت نكنید.
] ۶۷ [ صنعانی، المصنف، ج ۳، ص ۱۴۸.
] ۶۸ [ همانجا.
] ۶۹ [ همانجا.
] ۷۰ [ ابن قتیبه دینوری، ابومحمد عبداللّه بن مسلم، امامت و سیاست، ترجمه طباطبایی، تهران، انتشارات ققنوس، ۱۳۸۰ ش، ص ۴۷.
] ۷۱ [ امینی، الغدیر، ج ۶، ص ۱۷۰.
] ۷۲ [ غزالی، ابوحامد محمد، نصیحهٔ الملوك، تصحیح جلال الدین همایی، تهران، انتشارات بابك؛ ۱۳۶۱ ش، ص ۲۶۸.
] ۷۳ [ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۱، ص ۱۷۴.
] ۷۴ [ ابن قتیبه، عیون الاخبار، ج ۱، ص ۱۲.
] ۷۵ [ نهج‌البلاغه، خطبه ۱۶، بند ۲.
] ۷۶ [ دكتر زهرا الهویی نظری، بازگشت سنن جاهلی در دوران پس از پیامبر(ص)، فصلنامه دانشگاه الزهرا (س) ، سال چهارم، شماره ۵۱۷، پاییز ۱۳۸۳.
منابع
قرآن كریم، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، انتشارات صبانگار، تهران، ۱۳۷۸ ه- ش.
نهج‌البلاغه، فیض الاسلام.
آلوسی، سید محمد شكری، بلوغ الارب فی معرفه العرب، مصر، المكتبهٔ ا لاهلیهٔ، الطبعهٔ الثانیهٔ، ۱۳۴۲ ه.
ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، بیروت، دارالجبل، الطبعهٔ الاولی، ۱۴۰۷ ه ۱۹۸۷م.
ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن محمد، اسد الغابهٔ فی معرفهٔ الصحابهٔ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، الطبعهٔ الاولی، ۱۴۱۷ ه - ۱۹۹۶م.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمد‌رضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست