ضریب نفوذ اینترنت در ایران

در ضریب نفوذ اینترنت در خاورمیانه رتبه خوبی نداریم ۵ سال است كه تلاش می كنیم حرف اول را در منطقه بزنیم ولی برای رسیدن به این هدف هم باید خیلی تلاش كنیم

آقای سلیمانی (وزیر محترم) در سخنرانی خود در اجلاس تونس اظهار داشتند: توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات از الویت‌های خاصی در جمهوری اسلامی ایران برخوردار است. با اجرای سه برنامه پیاپی پنج ساله توسعه، توانسته‌ایم گام مهمی در ایجاد زیرساخت‌های مناسب مخابراتی برداریم و تا پایان برنامه چهارم توسعه ضریب نفوذ تلفن ثابت و همراه را به صد در صد و اینترنت را به حداقل ۳۵ درصد برسانیم.

همچنین آقای رشیدی (مدیرعامل محترم شركت فناوری اطلاعات) در پاسخ به پرسش خبرنگاری در خصوص ضریب نفوذ اینترنت در ایران چنین می‌فرمایند: متأسفانه هنوز نتوانسته‌ایم ضریب نفوذ اینترنت را به میانگین جهانی برسانیم. در شرایط فعلی ضریب نفوذ اینترنت در ایران نزدیك ۱۲ است در حالی كه میانگین جهانی سال گذشته برابر ۶/۱۴ بوده و همان زمان ضریب نفوذ اینترنت در ایران برابر ۱۰ بوده است.

هر چند كه ضریب نفوذ اینترنت در ایران از ضریب نفوذ اینترنت در آسیا بالاتر است ولی نباید به آن دل خوش كنیم. هم‌اكنون ضریب نفوذ در اكثر كشورهای اروپایی در حدود ۵۰ درصد است، حتی ضریب نفوذ اینترنت در سوئد ۶/۷۲ و اگر با كشورهای آسیایی مانند مالزی هم مقایسه كنیم وضعیت خوبی نداریم. ضریب نفوذ اینترنت مالزی در حدود ۳۸ است. چین با اینكه جمعیتش ۲۰ برابر ما است با این سرعتی كه توسعه پیدا می‌كند در مدت زمان كوتاهی از ما می‌گذرد.

در خاورمیانه هم رتبه خوبی نداریم. ۵ سال است كه تلاش می‌كنیم حرف اول را در منطقه بزنیم ولی برای رسیدن به این هدف هم باید خیلی تلاش كنیم. ما می‌خواهیم در برنامه ۵ ساله به ضریب ۳۰ برسیم، اما هم‌اكنون ضریب نفوذ اینترنت در كشورهای منطقه بالای ۳۰ است.

خوب، وقتی رقمی كه آقای وزیر برای ضریب نفوذ اینترنت در چهار سال آینده در كشور را دیدم یك محاسبه ساده انجام دادم:

نفر ۰۰۰/۵۰۰/۲۴ = ۳۵ % ? نفر ۰۰۰/۰۰۰/۷۰

رقم جالبی است!

همچنین رقم ۰۰۰/۵۰۰/۷ نفر به عنوان تعداد كاربر فعلی اینترنت كشور هم برایم بسیار جالب بود.

یادم می‌آید وقتی با بعضی از دوستان دست‌اندركار ارائه سرویس اینترنت (پرسرعت، كم‌سرعت، Dial up و ...) بر سر این موضوع صحبت می‌شد، خوش‌بینانه‌ترین رقم برای تعداد كاربر به ۲ میلیون كاربر نمی‌رسید!

حال چطور شده كه مسؤولین رقم ۵/۷ میلیون كاربر را اعلام می‌كنند؟! آیا فقط یك ژست سیاسی جلوی دیگر كشورهاست؟ آیا برای آبروداری مجبور به ارائه این ارقام شده‌اند؟! یا شاید اشكال در محاسبه تعداد كاربر در محفل‌های دوستانه ما بوده؟

به هر حال هرچه كه باشد، چه اشتباه محاسباتی نزد دولتمردان و چه اشتباه محاسباتی در نزد بخش خصوصی (البته قسمتی از بخش خصوصی)، ارزش این را داشت كه پرس‌و‌جویی صورت پذیرد و تكلیف این آمار معلوم شود. البته شاید هم معلوم باشد ولی برای بنده نامعلوم!

وقتی كمی بیشتر روی مطالب فكر كردم، به سؤالات ذیل برخوردم:

۱) منظور از ضریب نفوذ اینترنت چیست و یا تعریف ضریب نفوذ چیست؟

۲) كاربر اینترنت كیست؟

به نظر می‌رسید اگر بتوان این دو سؤال را به طور شفاف جواب داد، تا حدود زیادی به حل مشكل كمك كند.

تقاضای وقتی شد از دفتر مدیرعامل شركت فناوری اطلاعات، تا بتوان جواب این سؤال‌ها را پیدا كرد.

عزیزان ما در شركت فناوری اطلاعات ضمن در اختیار قرار دادن اطلاعاتی از وضعیت شبكه داخلی كشور، آماری از بازار IT در دنیا، سرویس‌های قابل ارائه در شبكه مخابراتی، بخشی از برنامه‌های در حال اجرا و... با كمال تعجب (البته تعجب بنده) و صداقت اعلام داشتند كه هیچگونه آماری از تعداد كاربران اینترنت در كشور وجود ندارد و در ادامه ابراز داشتند كه این اعداد و ارقام فقط تخمینی از وضعیت موجود است و همچنین ابراز داشتند كه از مركز آمار ایران درخواست كرده‌اند تا در یك كار آماری نسبت به تخمین دقیق‌تر از آنچه كه آنها زده‌اند، اقدام نماید، اما متأسفانه بنا به دلیل همیشگی (كمبود و یا عدم وجود بودجه) این كار تاكنون انجام نشده است. البته با همت عزیزان شركت فناوری اطلاعات و تقبل هزینه‌های مترقبه، بنا شده است كه در آینده (در برنامه ۵ ساله nام!) نسبت به آمارگیری اقدام شود.

اما جواب سؤال‌ها:

۱) در روش انتخابی جهت تخمین تعداد كاربر توسط شركت فناوری اطلاعات، كاربر كسی فرض شده است كه حداقل هفته‌ای ۲ ساعت از اینترنت استفاده كند.

۲) ضریب نفوذ اینترنت یعنی نسبت كاربران اینترنت به جمعیت كل كشور.

t = ۱۶ ? X ? Y ? Z ? W

T = T + % ۱۰ T + % ۵ T

t تعداد كاربران؟

T تعداد كاربران نهایی؟

X پهنای باند تقریبی در كشور ۱.۶Gbps

با توجه به جدول بالا، می‌توان دریافت كه، فرض در محاسبه تعداد كاربران، كاربران Dial up بوده است.

t = ۱۶ ? ۱/۶۰۰ ? ۱۰ ? ۱۰ ? ۳ = ۶/۵۰۰/۰۰۰

و البته تعداد كاربران نهایی معادل است با: t ۱۵ % + ۰۰۰/۵۰۰/۶ = ۰۰۰/۵۰۰/۷

در ضمن در این فرمول فرض بر این است كه هر ۶۴K پهنای باند می‌تواند به ۳۰۰ كاربر در هفته سرویس دهد. حتماً یادتان هست كه كاربر را در ابتدا كسی تعریف كردیم كه هفته‌ای حداقل ۲ ساعت از اینترنت استفاده می‌كند.

ـ توضیح:

با توجه به اختصاص ۱۰ خط به ازاء هر ۶۴K و متوسط ۱۰ ساعت استفاده در هر روز از هر خط، در طول یك هفته می‌توان (۷۰۰=۱۰ ? ۱۰ ?۷ ) ساعت اینترنت داشت و ۷۰۰ تقسیم بر ۳۰۰ می‌شود ۳/۲ ساعت در هر هفته برای هر نفر.

▪ چند نكته ابهام‌آمیز در این روش وجود دارد كه عبارتند از:

۱) اختصاص تمامی پهنای باند تقریبی مصرفی كشور به Dial up كمی غیردقیق به نظر می‌رسد. چرا كه در حال حاضر حداقل ۳۰ درصد از پهنای باند مصرفی كشور، صرف ارتباطات تلفنی از طریق اینترنت (VOIP) می‌شود.

۲) اینكه مبنای محاسبه تعداد كاربر را میزان پهنای باند كشور درنظر بگیریم، كاملاً غیرمنطقی به نظر می‌رسد، چرا كه با افزایش خرید پهنای باند (مثلاً به جهت تهیه -Backup- همان اتفاقی كه در حال حاضر و به حق، جهت داشتن لینك‌های پشتیبان در كشور افتاده و مثلاً شركت فناوری اطلاعات علاوه بر خرید پهنای باند مورد نیاز خود از طرق مختلف بر روی فیبر نوری، اقدام به خرید پهنای باند از طریق ماهواره هم می‌كند) به راحتی تعداد كاربر هم افزایش می‌یابد!

مثلاً فرض كنید با همت عزیزان ما در مخابرات، روزی با اتصال به خطوط فیبرنوری موجود در اطراف كشور، بتوانیم پهنای باند مطمئن و قابل اتكایی در حدود ۱۵Gbps داشته باشیم (یادآور می‌شود كه این رقم پهنای باند در مقیاس جهانی به هیچ عنوان پهنای باند بزرگی نیست، به عنوان مثال هم اكنون در كشور كوچك و كم‌جمعیت امارات در همسایگی خودمان بیش از این مقدار پهنای باند وجود دارد) در این صورت و براساس فرمول تخمینی، تعداد كاربران اینترنت كشور به ۷۵ میلیون نفر خواهد رسید!!!

از آنجا كه وظیفه ما به عنوان یك رسانه، نقد منصفانه است، لازم است نقطه‌نظر عزیزان ما در شركت فناوری اطلاعات در مورد این بند را نیز به استحضار شما عزیزان خواننده برسانیم:

میزان، اصلاً پهنای باند خریداری شده نیست و این پهنای باند ملاک محاسبه قرار نگرفته و نمی‌گیرد. ملاک مجموع ترافیک بین‌الملل است که بر روی لینک‌های گیت‌وی از طریق MRTG دیده می‌شود. در خصوص پهنای باند ICPها با توجه به اینکه اطلاعات دقیقی وجود نداشته است و اینکه این شرکت‌ها حداکثر استفاده از پهنای باند خریداری شده را به عمل می‌آورند فرض شده که پهنای باند خریداری شده مورد استفاده قرار گرفته است.

البته مقداری از پهنای باند در هر صورت بی‌استفاده خواهد ماند ولی این شرکت‌ها با توجه به اینکه براساس پهنای باند حق امتیاز پرداخت می‌کنند ممکن است تمایل نداشته باشند به محض افزایش پهنای باند موضوع را منعکس کنند چرا که لازم خواهد بود حق امتیاز بیشتری پرداخت کنند. فرض بر آن بوده که این دو مقدار همدیگر را خنثی می‌کنند.

در واقع شاید درست‌تر باشد به جای پهنای باند در این روش، از تعداد خطوط Dial up در حال سرویس‌دهی استفاده شود.

۳) نكته آخر موجود در این محاسبات، تعریف كاربر است. اگر كاربر را كسی تعریف كنیم كه مثلاً به جای روزی ۲۰ دقیقه (هفته‌ای ۲ ساعت)، روزی ۳۰ دقیقه اینترنت مصرف می‌كند (هفته‌ای ۵/۳ ساعت)، در این صورت تعداد كاربران به یكباره از عدد ۵/۷ میلیون به ۵/۴ میلیون كاهش می‌یابد.

و باز در زیر، نظر عزیزان شركت فناوری اطلاعات را در مورد این بند ملاحظه می‌فرمایید:

توجه کنید که موضوع متوسط استفاده در هفته است. نمی‌توان کاربر را کسی درنظر گرفت که هر روز حداقل دو ساعت به اینترنت متصل است و دیگرانی که کمتر استفاده می‌کنند را کاربر به حساب نیاورد. اشکال کار از ته به سر رفتن است. کاربر اینترنتی کسی است که عادت کرده است به اینترنت متصل شود و از آن استفاده کند حتی اگر تنها در حد چک کردن پست الکترونیک خود باشد.

برخی که گه‌گاه و به‌طور نامنظم از اینترنت استفاده می‌کنند و استفاده از آن جزو زندگی وی درنیامده است را کاربر اینترنت نمی‌دانیم در برخی دسته‌بندی‌ها این افراد را هم کاربر می‌دانند ولی آنها را کاربر اتفاقی می‌خوانند و برای هر کشور دو ضریب اعلام می‌کنند یک ضریب کاربران فعال و دیگری جمع کاربران فعال و کاربران اتفاقی.

البته وقتی صحبت از تخمین زدن است چاره‌ای جز این نیست كه بالاخره تعریفی برای كاربر در نظر بگیریم. پس از جلساتی كه خدمت عزیزان شركت فناوری اطلاعات برگزار شد، تصمیم گرفتیم، ما هم نسبت به تخمین تعداد كاربران از روش‌های مختلف اقدام كنیم. قبل از پرداختن به روش‌های تخمینی در این مقاله، می‌بایست تكلیف خودمان را با تعریف كاربر اینترنت روشن كنیم.

● كاربر اینترنت كیست؟

راستش را بخواهید فكر می‌كردیم باید تعریف مشخصی برای این كلمه وجود داشته باشد. البته از دیدگاه میزان مصرف. اما متأسفانه هیچ تعریف خاصی در این زمینه وجود ندارد. پس شاید بتوان گستره تعریف كاربر اینترنت را به این ترتیب فرض كرد.

۱) كسی كه كامپیوتر + مودم یا اتصال به اینترنت دارد.

۲) كسی كه به صورت تفننی و مثلاً هفته‌ای ۲ ساعت به اینترنت وصل می‌شود (هفته‌ای ۲ ساعت یعنی روزانه كمتر از ۲۰ دقیقه)

۳) كسی كه حداقل روزی H ساعت از اینترنت استفاده می‌كند. (H می‌تواند از حداقل نیم ساعت تا مثلاً ۲ ساعت باشد)

▪ روش‌های تخمین:

به نظر می‌رسد می‌توان از روش‌های زیر برای تخمین تعداد كاربران استفاده كرد.

۱) تعداد پورت Dial up كشور.

۲) میزان ساعت تولیدی اینترنت در كشور.

۳) میزان پهنای باند مصرفی كشور!

۴) تعداد كامپیوتر موجود در كشور.

۵) بافت جمعیتی كشور.

در ادامه سعی داریم تا با استفاده از هر یك از روش‌های تخمینی فوق، تعداد كاربران اینترنت در كشور را تخمین بزنیم. (البته چنانچه می‌دانید، بیشتر كاربران اینترنت در حال حاضر در كشور ما، كاربران Dialup هستند.)

● تعداد پورت‌های Dial up:

عزیزان سرویس‌دهنده اینترنت (ISPها) كاملاً به این نسبت، یعنی نسبت بین تعداد كاربر و تعداد پورت‌های Dial up واقفند، اما برای خوانندگان محترمی كه علاقمندند در این مورد بیشتر بدانند، ضمن ارجاع آنان به مقاله "راه‌اندازی ISP " ذكر می‌كنیم كه:

حدود ۶ سال پیش كه اینترنت در ابتدای راه همگانی شدن در ایران بود، ISPها سعی می‌كردند برای كاهش ریسك سرمایه‌گذاری، نسبت به مشترك گرفتن اقدام نمایند. به این صورت كه شما حق اشتراكی به ISP مورد نظر خود می‌پرداختید (بعضاً ماهیانه و عمدتاً سالیانه) و سپس به نسبت مصرف (كیلوبایتی یا ساعتی) نیز می‌بایستی پرداختی را صورت می‌دادید.

نكته‌ای كه ISPها در آن زمان (و البته در حال حاضر نیز) با آن مواجه بودند، تعداد پورت‌هایی بود كه می‌بایستی برای مشتریان خود درنظر می‌گرفتند. چنانچه می‌دانید در حال حاضر، عمدتاً ISPها اقدام به فروش كارت اینترنت می‌كنند كه حدس تعداد كاربر از روی تعداد كارت یا امكان‌پذیر نیست و یا بسیار سخت است ولی چنانچه در بالا نیز ذكر شد، در آن زمان، از آنجایی كه ISPها حق اشتراك دریافت می‌كردند می‌دانستند كه چه تعداد مشترك خواهند داشت، لذا تخمین تعداد پورت بسیار آسان‌تر بود.

ISPهای مختلف، بسته به نوع مصرف كاربرانشان و اینكه چقدر به اشغالی خطوط خود اهمیت بدهند، هر خط را بین ۱۰ تا ۲۰ كاربر به اشتراك می‌گذاشتند. یعنی به ازاء ۱۰۰۰ مشترك، بین ۵۰ تا ۱۰۰ خط را منظور می‌كردند.

ـ توضیح:

نه تنها در ایران، بلكه این موضوع در كشورهای دیگر نیز مطرح بوده است و اصطلاحاً آن را Contention Ratio و یا نسبت همزمانی می‌نامند. در كشورهای پیشرفته این نسبت حداكثر ۱۰ می‌باشد.

---