داستان انسولین از دیروز تا امروز

بدون شک، کشف انسولین، انقلابی در درمان دیابت به وجود آورد و میلیون‌ها نفر در سرتاسر جهان، جان خود را مدیون انسولین هستند.
در سال ۱۹۲۳، هاگدورن، انسولین را به خود تزریق کرد …

بدون شک، کشف انسولین، انقلابی در درمان دیابت به وجود آورد و میلیون‌ها نفر در سرتاسر جهان، جان خود را مدیون انسولین هستند.

در سال ۱۹۲۳، هاگدورن، انسولین را به خود تزریق کرد (حرف H NPH، از هاگدورن گرفته شده است). پدیده مقاومت به انسولین در سال ۱۹۳۰ توسط هیمورث مطرح شد و کشف انسولین پروتامین در سال ۱۹۳۶ توسط هاگدورن صورت گرفت و NPH نامیده شد (انسولین پروتامین خنثی‌ هاگدورن).

لوین در دهه ۱۹۴۰ ثابت کرد که انسولین به منزله یک کلید عمل می‌کند و در سلول را به روی گلوکز باز می‌کند و ۴ سال بعد اولین سرنگ استاندارد به بازار مصرف عرضه شد. این سرنگ به صورت ۴۰ واحد در میلی‌لیتر مدرج شده بود. نقش خودایمنی در دهه ۱۹۵۰ شناخته شد (خودایمنی و دیابت) و اولین سولفونیل اوره‌ها در سال ۱۹۷۵ و کلرپروپاماید (دیابنیز) در سال ۱۹۵۸ وارد بازار مصرف شدند. اولین پیوند پانکراس در سال ۱۹۶۶ در آمریکای شمالی رخ داد و ۲ سال بعد پروانسولین کشف شد. در دهه ۱۹۷۰ پمپ انسولین و لیزردرمانی برای درمان ضایعات چشمی دیابت پا به عرصه وجود گذاشت و پدیده خودایمنی در تکوین دیابت نوع یک، مطرح و اولین سرنگ ۱۰۰ واحدی انسولین نیز وارد بازار شد. تا این زمان انسولین‌های موجود از منشا گاوی و سپس خوکی بودند (انسولین خوک نزدیک‌ترین انسولین به فرمول انسولین انسان است و فقط یک اسید آمینه در زنجیره B با آن اختلاف دارد).

در سال ۱۹۷۸ برای اولین‌بار، انسولین انسانی از طریق فناوری زیستی ساخته شد و مقارن با دهه ۸۰ و ۹۰ اولین محصول فناوری نوترکیبی به صورت انسولین انسانی رسما به بازار آمد. سپس قلم‌های انسولین، آنالوگ‌های انسولین و ترکیبات تیازولیدیندیون، تدریجا در همین‌ سال‌ها وارد بازار شد. اکنون مهار این همه‌گیری، از طریق اصلاح شیوه زندگی، در کانون توجه دیابت‌شناسان قرار گرفته است. امری که گفتن آن آسان ولی عمل کردن به آن مشکل است. با وجود این، آینده دیابت روشن است و افق‌های جدیدی پیش‌روی بیماران دیابتیک گشوده شده است.

تکنیک‌های جدید تزریق انسولین، قلم‌های مدرن انسولین، کامپیوترها و ساعت‌های مچی مخصوص بیماران دیابتیک، انسولین‌های استنشاقی (مانند بیماران آسمی)، چسب‌های جلدی انسولین، ژله‌ها و قرص‌های انسولین که داخل دهان و از طریق مخاط دهان و زبان جذب می‌شود، شیاف انسولین، واکسن انسولین (دیابت نوع یک)، مقلدهای جدید انسولین، آنالوگ‌های جدید و سریع‌الاثر انسولین (معروف به کوکتل انسولین)، انسولین‌های جدید با اثر درازمدت (یک تزریق در ۲۴ ساعت) که به انسولین‌ ماراتون معروفند، تکنیک‌های جدید سنجش قندخون و بسیاری از تکنیک‌ها و شیوه‌های جدید تشخیص و درمان، پیوند پانکراس و بتاسل و بالاخره فناوری سلول‌های بنیادی و کاربرد جدید آن در زایش سلول‌های بتا، همه و همه، آینده روشنی را برای بیماران دیابتیک و افزایش طول عمر آنها و امید به زندگی راحت‌تر، نوید می‌دهد.

دکتر منوچهر جزایری

فوق‌تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران