سه شنبه, ۱۶ بهمن, ۱۴۰۳ / 4 February, 2025
افزایش بهره وری خدمات كتابخانه های تخصصی و دانشگاهی
امروزه به دلیل كمبود منابع مالی و حجم روزافزون مدارك و اطلاعاتی كه در جهان منتشر می‌شود ، نه تنهاهیچ كتابخانه تخصصی و دانشگاهی را نمی‌توان یافت كه در زمینه نیازهای مراجعان خود مدارك لازم را دراختیار داشته باشد بلكه چنین امكانی نیز برای هیچ یك از آنها متصور نیست . به این ترتیب همكاری بین‌كتابخانه‌ها برای استفاده بهینه از منابع مالی ، مواد كتابخانه‌ای و ... موجود در كل كشور الزامی می‌نماید كه این‌مهم با مكانیزمهای اشتراك منابع امكان‌پذیر است . تنها راهكار جامع موجود در این زمینه «امانت بین‌كتابخانه‌ها» است كه حتی با فرض اجرای صحیح و فراگیر ، بخشی از مساله را حل می‌كند . بخش دیگری ازمساله با فراهم كردن تمهیدات لازم برای استفاده مستقیم و بدون واسطه از خدمات كتابخانه‌ها برای افرادی كه‌به مواد كتابخانه‌ای موجود در آنها نیاز دارند حل می‌شود . این راهكار مكمل «امانت بین كتابخانه‌ها» است كه‌با اجرای آن می‌توان بهره‌وری خدمات كتابخانه‌های تخصصی و دانشگاهی را افزایش داد . بدون شك ، كتابخانه‌های تخصصی و دانشگاهی ، جایی كه بیشترین مدارك علمی كشور اعم از كتاب ، ادواریها ،مواد دیداری و شنیداری و ... در زمینه های مختلف علوم و فنون در آنها گردآمده‌اند ، از مهمترین اجزای نظام‌اطلاع‌رسانی علمی كشور به حساب می‌آیند و هیچ پژوهشگری نیست كه در فرایند پژوهش خود از استفاده از خدمات‌این كتابخانه‌ها بی نیاز باشد . اما به دلایل مختلف ، نمی‌توان هیچ كتابخانه‌ای را یافت كه در زمینه نیازهای مراجعان‌خود ، مدارك لازم را در اختیار داشته یا قادر به گردآوردن آنها باشد . در چنین شرایطی لازم است تمهیدات لازم‌برای استفاده بهینه از منابع مالی و مواد كتابخانه‌ای موجود در كشور تقویت و فراهم شود .
تعریف مساله
امروزه تمامی كتابخانه‌ها در دنیا در زمینه گردآوری و تكمیل مجموعه مورد نیاز و تقاضای مراجعان خود به دلیل‌كمبود بودجه و حجم روزافزون مداركی كه تولید و منتشر می‌شوند به بن بست رسیده‌اند .در سالهای اخیر ، در كشور من ]امریكا[ بخصوص در كتابخانه‌های دانشگاهی وتحقیقاتی استفاده از اصطلاح «دسترسی به جای مالكیت» معمول شده است . این اصل به‌صورت «تدارك بموقع مدارك به جای دارا بودن مدارك » نیز عنوان می‌شود . تاقبل ازسالهای اخیر ، كوشش ما بر این بوده كه هر مدركی را كه فكر می‌كردیم استادان ودانشجویان ما برای انجام كارشان ممكن است به آنها نیاز پیدا كنند ، گردآوریم كه این‌فلسفه «مالكیت» یا «دارابودن مدارك» است اما به دلیل محدودیتهای مالی كه همگی آن رااحساس می‌كنیم ، تلاش داریم كه به طرف فلسفه «دسترسی» یا «درست بموقع» حركت‌كنیم . به عبارت دیگر معترفیم كه نخواهیم توانست تمامی مداركی را كه مراجعان ما به‌آنها نیاز دارند ، گردآوریم۱.هیچ كتابخانه‌ای در سراسر دنیا پیدا نمی‌شود كه قادر باشد به تنهایی بودجه لازم برای‌خرید تمام منابع مورد نیاز مراجعان خود را فراهم آورد . حتی اگر بودجه كافی هم داشته‌باشد ، هیچ كتابخانه‌ای نمی‌تواند تمام منابع خود را به همان سرعت و میزانی كه چاپ ومنتشر می‌شوند تهیه كند۲. علاوه بر این موارد فراگیر ، كشور ما در این زمینه با مشكلات دیگری نیز مواجه است . آمار و اطلاعات موجود ازوضعیت آموزش عالی و پژوهش در كشور و روند رشد آن نشان می‌دهد كه در سالهای اخیر ، دلایلی نظیر رشد سریع‌دانشجویان تا بیش از ۷ برابر نسبت به سال تحصیلی ۵۷-۱۳۵۶ ۳و۴، تغییر سیاستهای آموزش عالی به سمت عدم‌تمركز ، افزایش تعداد مراكز آموزش عالی و پژوهشی و روآوری مراكز صنعتی و دفاعی به تحقیق و توسعه۵ باعث شده‌است كه مجموعه نیاز و تقاضا برای استفاده از خدمات كتابخانه‌های تخصصی و دانشگاهی افزایش چشمگیری پیداكند در حالی كه به دلیل تحمیل جنگ ۸ ساله ، محاصره اقتصادی و كاهش درامدهای ارزی ، امكان توسعهٔ كافی دراین زمینه میسّر نبوده است . به این ترتیب نمی‌توان كتابخانه‌ای را یافت كه در زمینه فعالیت سازمان متبوع و مراجعان خود ، حتی حداقل‌مدارك علمی لازم را در اختیار داشته باشد . پژوهشی كه دربارهٔ ۲۸ كتابخانه وابسته به دانشگاههای پزشكی كشور درسال ۱۳۷۱ انجام شده است۶ نشان می‌دهد كه كل مواد كتابخانه‌ای آنها براساس فرمول A از استانداردهای انجمن‌كتابخانه‌های پژوهشی و دانشگاهی (Association of college and research Libraries : ACRL)قادر است فقط پاسخگوی ۱۸ درصد از نیازهای اساتید و دانشجویان باشد . نتایج پژوهش دیگری كه وضعیت ۱۱۰كتابخانه دانشگاهی وابسته به ۳۰ مركز آموزش عالی مستقر در شهر تهران را كه حداقل در سطح مقطع كارشناسی‌فعالیت دارند براساس استاندارد یاد شده نشان می‌دهد۷ ، حاكی از آن است كه در سال ۱۳۷۰ ، مجموعهٔ همه آن‌كتابخانه‌ها زیر سطح استاندارد بوده است . براساس این پژوهش ، مجموعه لازم براساس استاندارد ، ۴۱۰،۴۲۰،۸جلد بوده كه نسبت به رقم ۰۶۲،۷۰۵،۲ جلد ، مجموع مواد چاپی و مكتوب و معادلهای جلدی مواد میكروفرمی ودیداری و شنیداری موجود در كتابخانه‌های یاد شده اختلاف زیادی دارد . مجموعه موجود در این كتابخانه‌ها بین ۸۰درصد مجموعه لازم در كتابخانه‌های دانشگاه تهران و ۲ درصد در كتابخانه دانشكده حسابداری و علوم مالی وزارت‌نفت در نوسان بوده‌اند . دستیابی كتابخانه‌های تخصصی و دانشگاهی به حداقل مجموعه لازم براساس استاندارد ها ، بودجه فراوانی رامی‌طلبد . طبق گزارش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی میانگین بهای هر جلد كتاب فارسی منتشر شده در سال ۱۳۷۳در حدود ۳۹۳۶ ریال۸ و طبق اطلاعات استخراج شده از نرم افزار فروش كتاب در نمایشگاه بین المللی كتاب تهران‌در سال ۱۳۷۴ ، میانگین بهای كتابهای غیر فارسی عرضه شده در این نمایشگاه در حدود ۶۶ دلار بوده است . باتوجه به این قیمتها ، تقویت مجموعه‌های ۱۱۰ كتابخانه وابسته به ۳۰ مركز آموزش عالی مستقر در تهران براساس‌استاندارد ACRL به نسبت ۱۲ كتاب فارسی و ۱۲ كتاب غیر فارسی (با فرض اینكه هزینه‌هایی نظیر فضا ، تجهیزات‌و... نادیده گرفته شوند) در سال ۱۳۷۰ به مبالغ زیر نیاز می‌داشت :
مجموعه مورد نیاز ۴۱۰،۴۲۰،۸ جلد
مجموعه موجود ۰۶۲،۷۰۵،۲ جلد
تفاوت ۳۴۸،۷۱۵،۵ جلد
هزینه خرید كتابهای فارسی ـ ریال ۸۶۴،۸۰۴،۲۴۷،۱۱= ۳۹۳۶ * ۱۲ * ۳۴۸،۷۱۵،۵
هزینه خرید كتابهای غیر فارسی ـ دلار ۴۸۴،۶۰۶،۱۸۸ = ۶۶ * ۱۲ * ۳۴۸،۷۱۵،۵
برای روشن شدن حجم مبالغ لازم كه تنها برای جبران كمبودها در كتابخانه‌های دانشگاهی شهر تهران است ،مقایسه ارقام به دست آمده با كل اعتبار اختصاص داده شده برای خرید تجهیزات ، كتاب و نشریات كه در وزارت‌فرهنگ و آموزش عالی برای سال ۱۳۷۵ پیش بینی شده است كفایت می‌كند . این مبلغ بنا بر گفته معاون پژوهشی‌وزارت یاد شده ۷۰ میلیون دلار است۹. با یك فرض خوشبینانه حتی اگر بودجه لازم برای تقویت مجموعه های كتابخانه‌ها در حد استاندارد هم صرف‌شود ، هر كتابخانه نسبت ناچیزی از اطلاعات و مدارك علمی منتشر شده در جهان را در اختیار خواهد داشت كه‌مراجعان آنها را از مدارك موجود در سایر كتابخانه‌ها بی نیاز نمی‌سازد . علاوه بر این، سیاستگذاری صحیح برای‌مجموعه سازی می‌تواند از صرف هزینه‌های تكراری پیشگیری كرده و با صرف هزینه یكسان ، امكان تامین منابع‌متنوعتری را فراهم سازد . برای حل این مسائل لازم است تمهیداتی فراهم آید كه از مجموعهٔ مدارك علمی موجود دركتابخانه‌های تخصصی و دانشگاهی استفادهٔ موثری به عمل آید كه این مهم با فراهم كردن امكان استفاده همزمان ازآنها برای كلیه نیازمندان به آنها تحقق خواهد یافت . در چنین صورتی بهره‌وری خدمات كتابخانه‌ها با استفاده بهتر ازبودجه و افزاریش خدمات تضمین می‌شود.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست