تهران پایتختی کوتاه قد

شهرهایی که به جای قد کشیدن فقط چاق شده اند حتی برج های چند ده طبقه و ساختمان های سر به فلک کشیده مناطق شمالی شهر هم نتوانسته شهر ما را قد بلند کند

شهرهایی که به جای قد کشیدن فقط چاق شده‌اند! حتی برج‌های چند ده طبقه و ساختمان‌های سر به فلک کشیده مناطق شمالی شهر هم نتوانسته شهر ما را قد بلند کند.

بسیاری از کلانشهرهای ما در دهه‌های گذشته در حالی در سطح توسعه پیدا کرده‌اند که در سال‌های اخیر کمبود زمین موجب شده تا مسئولان شهری به این فکر بیفتند که شهرها را به جای سطح در ارتفاع گسترش دهند.

همچنین ایجاد امنیت از دیگر مزایایی است که موجب شده تا برنامه‌ریزان شهری راهکار فشرده‌سازی، افزایش تراکم و رشد عمودی هوشمندانه را در پیش گرفته و از آن به عنوان شیوه‌ای برای توسعه پایدار و برقراری امنیت بهره ببرند.

شاید بتوان یکی از مهم‌ترین دلایلی را که مدیران شهری به این سبک ساختمان‌سازی تمایل نشان می‌دهند، گره خوردن آن به توسعه پایدار شهری دانست؛ چراکه اجرای مفهوم شهر پایدار و پرتراکم به کمک بلندمرتبه‌سازی ساختمان‌ها، مهم‌ترین دلیلی است که از سوی مجامع بین‌المللی برای دستیابی به شهرهای توسعه یافته و پایدار پیشنهاد شده است.

برخلاف تصور عامه مردم که تهران را شهری با ساختمان‌های بلندمرتبه می‌دانند؛ اما پایتخت ما، شهری با ساختمان‌های کوتاه و متوسط ۱.۶ طبقه است.

از سوی دیگر چگونگی رشد هندسی پایتخت‌های جهان نشان می‌دهد ‌که تهران با داشتن فقط دو درصد ساختمان‌های بلندتر از ۹ طبقه، کمترین تعداد ساختمان‌های بلندمرتبه را داراست و ۹۸ درصد ساختمان‌های کمتر از ۹ طبقه در این شهر موجب شده تا از نظر ارتفاع در رده کوتاه‌‌ترین پایتخت‌های دنیا قرار بگیرد. به عقیده بسیاری از کارشناسان رشد افقی شهرها، هزینه‌هایی اضافی را برای نگهداری آن به مدیران شهری تحمیل می‌کند و زمانی که یک شهر در سطح رشد می‌کند هزینه‌های سربار خدمات‌رسانی آن هم افزایش می‌یابد و با توجه به پراکندگی تراکم، نیاز به امکانات خدماتی زیادی وجود دارد و مسئولان مجبورند مبالغ بیشتری را نسبت به زمانی که شهر در ارتفاع توسعه پیدا می‌کند، برای ارائه خدمات هزینه کنند. این موضوع باعث می‌شود خدمات به‌ صورت کافی در سطح شهر توزیع نشود.

کارشناسان بر این باور هستند تهران در حالی در سطح توسعه پیدا کرده که محدودیت‌های بسیاری در مورد زمین در این شهر وجود دارد و توجه به این مساله ضروری، موجب می‌شود که شهر در ارتفاع رشد کند.

بهروز کاشف، کارشناس ارشد شهرسازی و معماری معتقد است: تهران شاید اولین پایتخت‌های کوتاه قد دنیا نباشد، اما در رده کوتاه‌ترین پایتخت‌ها قرار دارد. وی در گفت‌وگو با «جام‌جم» عوامل مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را در توسعه افقی شهرها در دهه‌های گذشته تاثیرگذار می‌داند و توضیح می‌دهد: در گذشته بیشتر ساخت و سازهای شهری به صورت ویلایی و شخصی بوده و شهر در پهنه افقی توسعه پیدا می‌کرد، ضمن این که در گذشته در فرهنگ ما ایرانی‌ها، شهروندان علاقه‌ای به این که ملک شخصی خود را با دیگران به اشتراک بگذارند نداشتند، اما در سال‌های اخیر با رشد آپارتمان‌نشینی، شهرها به صورت عمودی رشد کرده‌اند.

● بلندمرتبه‌سازی، فناوری بدون فرهنگ

اولین نمونه الگوبرداری از آپارتمان‌سازی مدرن به شیوه غربی، یک دهه قبل از انقلاب با ساخت و ساز آپارتمان‌های اکباتان به کلانشهرها و بخصوص تهران راه پیدا کرد.

در آن سال‌ها به دلیل نوع فرهنگ ما ایرانی‌ها که زندگی در خانه‌های قدیمی و ویلایی ترجیح داده می‌شد این سبک از خانه‌سازی مورد استقبال واقع نشد چون مردم از لحاظ اجتماعی ترجیح می‌دادند یک ملک شخصی‌ساز داشته باشند و به جای هوا زمین را بخرند، اما درست یک دهه پس از انقلاب و پس از جنگ تحمیلی، افزایش جمعیت و نیاز تدریجی به مسکن موجب شد مردم بتدریج شیوه زندگی سنتی در خانه‌های ویلایی را کنار گذاشته و به آپارتمان‌نشینی روی بیاورند.

کاشف، این ماجرا را سرآغاز توسعه عمودی کلانشهری مانند تهران در ایران می‌داند. این کارشناس معتقد است که بلندمرتبه‌سازی در ایران هم مانند خیلی چیزهای دیگر است که فناوری آن به کشورمان آمد، اما فرهنگ آن هرگز.

کاشف می‌گوید: متاسفانه سیاستی که در کشور ما در مقابل بلندمرتبه‌سازی در پیش گرفته شد این بود که هر جا زمین گران‌تر است، بلندمرتبه‌سازی در آنجا انجام شده است؛ بدون توجه به مواردی همچون جمعیت، سایه‌اندازی و موارد دیگری که باید در هر ساخت و ساز استاندارد به آن توجه شود.

این کارشناس شهرسازی، بلندمرتبه‌سازی و توسعه عمودی شهرها را امری اجتناب‌ناپذیر می‌داند و می‌گوید: رشد جمعیت و نیاز روزافزون به مسکن چاره‌ای برای برنامه‌ریزان شهری نگذاشته جز این که به سوی توسعه عمودی شهرها پیش بروند.

کاشف با تاکید بر این که توجه به سیاست‌های بلندمرتبه‌سازی نیازمند یک برنامه پژوهشی است که همه ضوابط در آن دیده شود، تصریح می‌کند: حال که شهرداری درگیر اجرای ضوابط بلندمرتبه‌سازی بالای ۱۲ طبقه است، باید یک آسیب‌شناسی از گذشته تاکنون داشته باشیم تا ضوابط جدید بلندمرتبه‌سازی با کمترین آسیب به شهر اجرا شود.

● امنیت، دغدغه شهرهای کوتاه قد

برخی کارشناسان شهرسازی و معماری معتقدند تهران و دیگر کلانشهرهایی که رشد افقی دارند از نظر شهرسازی امنیت لازم را ندارد و احتمال وقوع مشکلات امنیتی در آنها وجود دارد. آنها بر این باورند که رشد افقی، زمینه مساعدتری را برای وقوع برخی مسائل امنیتی و سیاسی فراهم می‌کند.

به طور مثال در یک واحد مسکونی که ۵۰ واحد دارد و زمین کمتری نیز اشغال شده امکان خدمات‌رسانی در ابعاد وسیع وجود دارد و از نظر امنیتی نیز شرایط مطلوب‌تری فراهم است در حالی ‌که در محدوده‌ای که واحدها در سطح شکل گرفته‌ و پراکنده هستند خدمات‌رسانی به آن صورت مطلوب که در ساختمان‌ های بلندمرتبه‌ وجود دارد، امکان‌پذیر نیست و از نظر امنیتی نیز در مقایسه با واحدهای بلندمرتبه چندان قابل اعتماد نیستند.

دغدغه تامین امنیت همزمان با توسعه شهرها نکته مهمی است که کاشف، کارشناس ارشد شهرسازی و معماری هم بر آن تاکید داشته و می‌گوید: طبیعی است هرچه شهر در پهنه افقی گسترش پیدا می‌کند تامین امنیت نیز برای مسئولان شهری دغدغه جدی‌تری می‌شود زیرا هر چه شهر در حالت عمودی تجمیع شود تامین امنیت و دسترسی به امکانات و خدمات رفاهی و اجتماعی نیز برای شهروندان راحت‌تر خواهد بود. هرچند توسعه عمودی شهرها فقط یکی از ملاک‌ها برای تامین امنیت در کلانشهرهاست و قطعا عوامل متعددی در تامین امنیت تاثیرگذار است.

به عقیده مدیرکل شهرسازی و طرح‌های شهری شهرداری تهران در این که تهران جزو کوتاه‌ترین پایتخت‌های دنیاست شکی نیست، اما این که کوتاه‌ترین پایتخت است را قبول ندارد چون معتقد است مطالعه کارشناسی اثبات شده‌ای در این زمینه وجود ندارد.

به طور نمونه شهر کیپ‌تاون در آفریقای جنوبی دارای ساختمان‌های بلندمرتبه‌ای است که هم ارتفاع ساختمان‌ها کوتاه‌تر و هم تعداد آنها از کلانشهر تهران کمتر است.

مجید پاکساز در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: میانگین ارتفاع ساختمان‌ها در پایتخت ۲.۱ طبقه است و این میزان ارتفاع، شهری مانند تهران را در رده‌شهرهای کوتاه‌مرتبه قرار می‌دهد.

ساختمان‌های چهار تا پنج طبقه (کوتاه‌مرتبه) پنج تا ۱۲ طبقه (میان مرتبه) ۱۲ تا ۴۰ طبقه (بلندمرتبه) و بالای ‌۴۰ طبقه آسمانخراش نامیده می‌شود.

پاکساز می‌گوید: هم‌اکنون یک میلیون پلاک قابل ساخت و ساز در تهران وجود دارد که جمع و تقسیم آنها بر تعداد طبقات نشان می‌دهد میانگین ارتفاع ساختمان‌ها در تهران دو طبقه است که آن را در رده شهرهای کوتاه‌مرتبه قرار می‌دهد.

● خوب یا بد؟ مساله این است

شهرهای کوتاه‌مرتبه خوب هستند یا بد؟ مدیرکل شهرسازی و طرح‌های شهری شهرداری تهران معتقد است: شهرهای کوتاه‌مرتبه که از ساختمان‌های کم‌ارتفاع تشکیل شده‌اند ویژگی‌های مثبت و منفی دارند.

پاکساز می‌گوید: در کلانشهرها و پایتخت‌های دنیا، کوتاه‌مرتبه بودن امتیاز مثبتی نیست چون تامین خدمات در یک گستره وسیع برای مدیریت شهری دشوار خواهد بود چون هزینه خدمات بالا می‌رود.

وقتی شما شهر را متراکم داشته باشید هزینه حمل و نقل عمومی یا جمع‌آوری زباله آن کمتر است، اما وقتی شهر در یک پهنه بزرگ گسترش می‌یابد مدیریت شهری در هر شهری مجبور است هزینه بیشتری برای ارائه خدمات در حوزه‌های مختلف حمل و نقل عمومی، سرانه خدمات درمانی، فضای سبز و آموزش هزینه کند، بنابراین کمتر می‌تواند به ارتقای کیفیت خدمات شهری بپردازد. اما همین کوتاه‌مرتبه بودن ویژگی‌های مثبتی هم دارد؛ شهروندان در ساختمان‌های کوتاه‌مرتبه احساس راحتی و امنیت بیشتری دارند، شهر انسان‌‌مدارانه‌تر خواهد بود و اشراف ساختمان‌ها نیز به یکدیگر در کوتاه‌مرتبه‌ها کمتر است.

مدیرکل شهرسازی و طرح‌های شهری شهرداری تهران معتقد است در یک کلام نمی‌توان گفت شهرهای کوتاه‌مرتبه به خودی خود بد و منفی هستند، اما چون با نیازهای روز انطباق ندارد بنابراین ترجیح بر این است که ظرفیت شهر در ارتفاع توسعه یابد.

● تدوین ضوابط بلندمرتبه‌سازی در طرح تفصیلی

تهیه و تدوین ضوابط بلندمرتبه‌سازی یکی از موضوعات مهم در طرح جامع و تفصیلی شهر تهران است که هم اکنون از سوی کارشناسان حوزه شهرسازی شهرداری تهران پیگیری می‌شود.

پاکساز در این باره به طرح جامع و تفصیلی شهر تهران هم گریزی می‌زند و می‌گوید: در این طرح براساس شیوه اعتدال پیش خواهیم رفت به این معنی که در جاهایی که ظرفیت بلندمرتبه‌سازی وجود دارد، ساخت و ساز در ارتفاع انجام خواهد شد و در جاهایی که این ظرفیت وجود ندارد ساخت و سازها در سطح دو تا پنج طبقه در قالب ساختمان‌های کوتاه‌مرتبه یا میان مرتبه تعریف خواهد شد.

به گفته این مقام مسئول در شهرداری، هم‌اکنون مطالعات و بررسی‌ها برای تعیین ضوابط بلندمرتبه‌سازی در طرح جامع و تفصیلی پایتخت در حال انجام شدن است و قرار است پس از تدوین این ضوابط، در شورای شهر تهران مطرح شود تا مورد بررسی و تصویب نهایی قرار بگیرد.

مسئولان شهری امیدوارند با تدوین این ضوابط، به زودی بلندمرتبه‌سازی در کلانشهرها بویژه در پایتخت سر و سامان گرفته و قانونمند شود.

پوران محمدی