اختلالات گفتار وزبان در دوران سالمندی

در این مقاله تغییراتی که در تواناییهای گفتار و زبان افراد متعاقب افزایش سن روی می دهد به اختصار مورد بررسی قرار گرفته و انواع شایعی از اختلالات گفتاری در دوران سالمندی معرفی شده اند

کیفیت صدا، تواناییهای گفتاری، زبانی، و ارتباطی انسان با افزایش سن دستخوش تغییر می شوند. در سنین سالمندی برخی از تواناییهای گفتاری رشد کرده و بهتر می شوند. مثلا مطالعات نشان می دهد که توانایی انسان در داستان گویی با افزایش سن بالا می رود. در عوض برخی دیگر از تواناییها کاهش می یابد. این تغییرات طبیعی است و به تدریج بعد از ۶۵ سالگی پدید می آیند. مهمترین این تغییرات عبارتند از:

۱- کاهش حجم گفتار: فرد سالمند اساسا کمتر از گذشته حرف می زند و در میهمانی ها و محافل خانوادگی کمتر وارد بحث می شود.

۲- کاهش ادراک شنوایی: با افزایش سن، تغییرات مشهودی در کاهش حدت شنوایی (سنگین شدن گوش) بروز می کند. فرد سالمند دیگر نمی تواند اصوات ضعیف را بشنود و گفتار دیگران را به راحتی درک کند. در این موارد اغلب از اطرافیان می خواهد تا بلندتر صحبت کنند یا صدای تلویزیون را بلندتر کنند. همچنین کاهش ادراک گفتار در سالمندان، علاوه بر افت شنوایی به دلیل ضعف حافظه کوتاه مدت نیز بروز می کند.

۳- بروز مشکلاتی در واژه یابی (پیدا کردن کلمه مورد نظر): فرد سالمند ممکن است در هنگام صحبت کردن بارها کلمات مورد نظر خود را خصوصا اسامی افراد، اشیا، و اماکن را به خاطر نیاورد و همین امر باعث بروز وقفه در روند گفتار وی شود. در این هنگام فرد احساس می کند کلمه یا اصواتی از آن را به خاطر می آورد ولی توان بیان آن را ندارد به اصطلاح کلمه نوک زبانش است ولی نمی تواند آن را به طور کامل بازیابی نماید. این مشکل بیشتر در میان سالمندانی دیده می شود که بیش از ۸۰ سال داشته و از تحصیلات کمتری برخوردارند. سظح بالاتر تحصیلات و یا مطالعه مستمر در طول زندگی تا حد زیادی احتمال بروز این مشکل را کاهش می دهد. همچنین کسانی مانند معلمان و اساتید دانشگاه که در طول زندگی صحبت کردن لازمه شغلشان بوده است در سالمندی کمتر دچار مشکلات واژه یابی می شوند.

۴- کوتاه شدن طول جملات: مطالعات نشان داده است که سالمندان در مقایسه با میانسالان از جملات و عبارات کوتاهتری استفاده می کنند. به عبارت دیگر سطح پیچیدگی نحوی گفتار سالمندان کاهش می یابد.

۵- کاهش ادراک خواندن: از دیگر تغییراتی که در سالمندی رخ می دهد کاهش توانایی درک متن است. مطالعات نشان می دهد فرد سالمند در مقایسه با جوانان و میانسالان مطالبی را که می خواند کمتر درک می کند. شاید یکی از مهمترین دلایل این کاهش درک، کم شدن سرعت خواندن است. وقتی نتوانیم متنی را با سرعت کافی بخوانیم بخشی از محتوای آن را درک نخواهیم کرد. دلیل دیگر نیز، ضعیف شدن حافظه کوتاه مدت است که منجر به کم شدن ادراک فرد از متن خوانده شده می شود.

۶- کاهش شدید سرعت نوشتن: نوشتن پدیده ای است پیچیده که نیازمند فعالیت همزمان و سریع بخشهای زیادی از مغز است که در سالمندان سرعت انجام آن کاهش می یابد. فرد سالمند برای نوشتن یک کلمه یا جمله به زمانی بسیار بیشتر از زمانی که یک نوجوان لازم دارد نیازمند است.

۷- اختلال در تلفظ اصوات: این اختلال اغلب در مواردی که فرد سالمند دندانهای خود را به طور کامل از دست داده و یا فاقد دندان مصنوعی مناسب است دیده می شود .

علاوه بر این تغییرات طبیعی، گفتار و مهارتهای ارتباطی سالمندان ممکن است به دلایل دیگری دچار آسیب های جدی گردد. بروز بیماریهایی مانند سکته مغزی، پارکینسون، دمانس، الزایمر و صدمات مغزی ناشی از زمین خوردن، از شایعترین علل اختلالات گفتاری و ارتباطی در سالمندان به شمار می آیند. شایعترین اختلالات گفتار و زبان در سالمندان عبارتند از:

الف: زبان پریشی ها

زبان پریشی (آفازی) شایعترین اختلال زبانی در سالمندان است. این اختلال در اغلب موارد در اثر سکته مغزی رخ می دهد و طی آن مناطقی از نیمکره چپ مغز که مسئول پردازش زبان و تولید گفتار هستند آسیب می بینند. علائم زبان پریشی بسته به این که دقیقا مجای مغز آسیب دیده و وسعت ناحیه آسیب دیده چقدر است متفاوت خواهد بود.

در آسیبهای شدید (آفازی گلوبال)، فرد کلیه مهارتهای ادراکی و بیانی خود را از دست می دهد یعنی نه می تواند حرف بزند و نه می تواند صحبتهای دیگران را درک کند. همچنین مهارت خواندن و نوشتن را به طور کامل از دست می دهد.

در زبان پریشی بیانی (آفازی بروکا) گفتار بیمار به شدت مختل می شود ولی وی قادر است گفتار دیگران را درک کند. در این گونه موارد بیمار چون نسبت به مشکل خود آگاهی دارد از نظر عاطفی و روانی در معرض افسردگی قرار می گیرد.

در زبان پریشی درکی (آفازی ورنیکه) فرد می تواند حرف بزند ولی گفتار دیگران را درک نمی کند. البته گفتار چنین بیماری با آن که بدون تقلا و به راحتی بیان می شود ولی عاری از معنای دقیق و مشخص است.

انواع دیگری از زبان پریشی نیز وجود دارد. مانند زبان پریشی انتقالی، زبان پریشی آنومی و زبان پریشیهای ترانس کورتیکال.

مهمترین علامت زبان پریشی انتقالی آن است که بیمار علیرغم این که گفتار دیگران را درک می کند و خودش نیز تا حدی توانایی گفتاری دارد ولی نمی تواند گفتار دیگران را تکرار کند.

مشخصه زبان پریشی آنومی هم اشکالات شدید در به خاطر آوردن واژه هاست (واژه یابی).

ب- کنش پریشی کلامی

در کنش پریشی (آپراکسی) بر خلاف آفازی، اطلاعات زبانی فرد آسیب نمی بیند بلکه بیمار علیرغم این که دانش زبانی کافی در اختیار دارد و هیچگونه فلجی در اندامهای گفتار (لبها، زبان و نرمکام) ندارد در هنگام گفتار دچار مشکل می شود. به نحوی که هجا یا صدایی را که می خواهد بگوید نمی تواند بیان کند صدا یا هجای دیگری را به خطا جایگزین صدای هدف می کند. کنش پریشی در واقع یک اختلال حرکتی است که در نتیجه آسیب به سیستم عصبی مرکزی رخ می دهد . این آسیب ممکن است ناشی از سکته های مغزی، آمبولی، ضربات شدید به سر یا تصادفات رانندگی باشد.

ج- دیزآرتری

اگر در نتیجه بیماری خاصی نظیر پارکینسون سیستم اعصاب حرکتی آسیب ببیند بیمار دچار فلجی اندام گفتار شده و نمی تواند لبها و زبان خود را به خوبی حرکت دهد. در مبتلایان به دیزارتری سرعت گفتار کاهش می یابد و گفتار منقطع و نفس آلود می شود. به علاوه تلفظ اصوات با دشواری انجام می شود در نتیجه گفتار غیر قابل فهم و ناواضح خواهد شد. در انواع دیزارتری، سالمندان مبتلا اغلب در جویدن غذا و بلعیدن آن و نیز نوشیدن مایعات مشکل دارند. ریزش آب از دهان نیز در این بیماران دیده می شود.

سید مجید رفیعی