چگونه می توان سطح فقر را در ایران کاهش داد

در حالی که جهان رشد اقتصادی قابل توجهی معادل ۵ ۱ درصد را تجربه می کند, فقر در بسیاری از نقاط جهان رو به افزایش است فقر تا جایی افزایش یافته که با وجود رشد حجم ۹ ۹ درصدی تجارت جهانی, در حال حاضر نیمی از کارگران جهان آنقدر درآمد ندارند که خود و خانواده های خود را از خط فقر درآمدی معادل ۲ دلار در روز بالاتر ببرند

در حالی که جهان رشد اقتصادی قابل توجهی معادل ۵‎/۱ درصد را تجربه می کند، فقر در بسیاری از نقاط جهان رو به افزایش است. فقر تا جایی افزایش یافته که با وجود رشد حجم ۹‎/۹ درصدی تجارت جهانی، در حال حاضر نیمی از کارگران جهان آنقدر درآمد ندارند که خود و خانواده های خود را از خط فقر درآمدی معادل ۲ دلار در روز بالاتر ببرند. «خوان سوماویا» دبیرکل سازمان بین المللی کار با تأیید این مطلب در گزارشی تأکید می کند که با وجود رشد اقتصادی جهانی، جهانی شدن، فقر را کاهش نداده و به ایجاد شغل های جدید، بهتر و کاهش دهنده فقر کمکی نکرده است. متأسفانه فقر و گرسنگی در جهان در حالی افزایش می یابد که مهم ترین برنامه کشورها و سازمان ملل متحد به طور رسمی مبارزه با فقر و گرسنگی در جهان اعلام شده است. با وجود این مرگ ۳۰ هزار کودک به دلیل فقر و همچنین ۸۰۰ میلیون نفر گرسنه در جهان و افزایش گرسنگان به ویژه در قاره آمریکا طی دهه اخیر قابل بررسی است. این در حالی است که به نظر نمی رسد با ادامه وضعیت موجود اهداف اعلامیه سران در زمینه کاهش فقر و گرسنگی به نصف تا سال ۲۰۱۵ قابل دستیابی باشد. دبیر کل سازمان بین المللی کار با اشاره به این که رونق اقتصادی در بخش هایی از آسیا به گسترش شغل ها و شرایط بهتر زندگی منجر شده است، اذعان می کند: «تعداد کسانی که در شرایط نامناسب مشغول به کارند در آفریقا و بخش هایی از آمریکای لاتین در حال افزایش است. در بسیاری از کشورهای توسعه یافته نیز مشکل اصلی نبود وجود فرصت های شغلی پربار و شایسته و نه مسأله بیکاری است.»

●کاهش فقر در آسیا

بررسی مسیر پرپیچ و خم مبارزه با فقر در جهان گویای این واقعیت است که امروزه قاره آسیا در این مبارزه گوی سبقت را از دیگران ربوده و تعداد افراد گرسنه در این قاره فقط در سال های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۱ حدود ۲۵۰ میلیون نفر کاهش یافته است.به گزارش سازمان ملل، فقر در خاورمیانه نیز به دلیل رشد اقتصادی بالا (۵‎/۵ درصدی) افت محسوسی داشته است.

●کاهش فقر در ایران

آخرین گزارش سازمان ملل (برنامه عمران) که با همکاری سازمان مدیریت و برنامه ریزی ایران تهیه شده، حاکی است، فقر در ایران بر پایه برآوردهای مبتنی بر داده های پیمایش سالانه درآمد و هزینه خانوار متوسط مرکز آمار ایران برای دوره ۶۴ تا ۷۹ کاهش یافته است. براین اساس سرشماری فقر ایران از ۲۸ درصد در دوره ۳ ساله ۶۷-۶۴ به ۱۲ درصد، در دوره ۳ ساله ۷۹-۶۴ کاهش یافته است.در این دوره فقر شهری از ۳۵ درصد به ۱۳ درصد و فقر روستایی از ۲۰ درصد به ۱۲ درصد رسیده است و از افت قابل توجه فقر درآمدی در کشور خبر می دهد.فقر کلی نیز از ۳۲‎/۶ درصد در دوره ۶۹-۶۵ به ۲۸‎/۷ درصد در دوره ۷۴-۷۰ کاهش یافته و با افت ناگهانی در دوره ۷۹-۷۵ به ۱۴ درصد رسیده است.بنابراین گزارش سازمان ملل شاخص توسعه انسانی (HDI) نیز از ۵۶۶ در سال ۱۹۹۵ به ۰‎/۷۲۳ در سال ۲۰۰۲ افزایش یافته است که این رقم در سال ۲۰۰۵ با افزایش قابل ملاحظه و براساس ۳ شاخص امید به زندگی، آموزش و تولید ناخالص به ۰‎/۷۳۶ رسیده است.

ایران در رتبه ۹۹ توسعه انسانی جهانی براساس گزارش توسعه انسانی ۲۰۰۵ سازمان ملل، ایران از نظر فقر بین ۱۰۳ کشور در حال توسعه، رتبه ۳۶ را به خود اختصاص داده است.بنابراین در حال حاضر ۲ درصد مردم ایران با کمتر از یک دلار در روز و ۷‎/۳ درصد نیز با کمتر از ۲ دلار در روز زندگی می کنند. ۷ درصد مردم ایران هم به آب بهداشتی و سالم دسترسی دائمی ندارند.در گزارش توسعه انسانی سازمان ملل دهک پایین درآمدی در ایران ۲ درصد درآمد و مصرف و دو دهک پایین درآمدی نیز ۵‎/۱ درصد درآمد و مصرف را به خود اختصاص می دهند. این درحالی است که دهک بالای درآمدی ۳۳‎/۷ درصد درآمد و مصرف و دو دهک بالای درآمدی نیز ۴۹‎/۹ درصد درآمد و مصرف را کسب می کنند.این سازمان پیش بینی کرده جمعیت ایران با وجود رشد جمعیت (۱‎/۳ درصدی) بین سالهای ۲۰۰۳ تا ،۲۰۱۵ به ۷۹‎/۹ میلیون نفر افزایش می یابد.

در این گزارش شاخص توسعه انسانی ۱۷۷ کشور جهان اعلام شده که در آن نروژ بالاترین و نیجر پایین ترین رتبه شاخص را به خود اختصاص داده اند.به عنوان نمونه در این شاخص، ایران در رتبه ،۹۹ ترکیه ،۹۴ عربستان ،۷۷ سوریه ۱۰۶ و چین در رتبه ۸۵ قرار دارند.

طبق آمار ارائه شده در این گزارشها، ایران اگرچه در کاهش فقر مطلق موفقیت های قابل توجهی به دست آورده، اما با وجود اقدامات انجام شده حداقل در دهه گذشته، توفیقی در کاهش نابرابری در جامعه نداشته است.

●برنامه های استراتژیک برای رشد اقتصادی و مبارزه با فقر

رشد محصول ناخالص داخلی در ایران پس از دوره آزادسازی روند فزاینده ای داشت، طوری که پس از سال ۷۰ برابر با ۵ درصد و در ۴ سال اول دهه اخیر ۸۳-۷۹ به ۶ درصد رسید که در مقایسه با روند منفی سال ۶۰ نشاندهنده تفاوت فاحش رشد اقتصادی کشور است. مقایسه آمار نشان می دهد اجرای برنامه های استراتژیک اقتصاد کلان مانند برنامه های توسعه، آغازگر تغییرات استراتژیک در مسیر آزادسازی در کشور بود، هرچند این آزادسازی با مشکلات بسیاری مواجه شد، اما اقداماتی نظیر اعمال سیاستهای کنترلی در نظام ارزی، صادرات و واردات، کنترل قیمتها و یا سیاستهای مالی، پولی و اصلاحات تجاری و ارزی - مالی و بالاخره خصوصی سازی موجب شد رشد اقتصادی در کشور متحول شود.در همین راستا نیز بهبود چشمگیری در زمینه کاهش فقر بویژه فقر غیر درآمدی در ایران به وجود آمد.

برنامه های کاهش فقر در ایران

اگرچه ایران در زمینه کاهش فقر به موفقیتهایی دست یافته است، اما اگر مصمم به کاهش فقر مطلق باشد، با چالشهای فراوانی روبرو خواهد شد. بنابراین ارائه سیاستهای مورد نیاز برای کاهش فقر در ایران و شناسایی استراتژی های کاهش فقر که تاکنون نیز دنبال شده است، ضروری خواهد بود.برنامه های کاهش فقر در ایران شامل استراتژی کلی کاهش فقر، توسعه انسانی و نیازهای پایه نظیر سلامت، آموزش، تغذیه، مسکن، آب آشامیدنی و غیره، سیاستهای حمایتهای اجتماعی مانند حمایت از نیازمندان و محرومان و از کار افتادگان، توانمندسازی زنان، حفاظت از محیط زیست و غیره است.

●پیشنهادات سازمان ملل برای مبارزه با فقر در ایران

برنامه عمران سازمان ملل متحد در گزارشی که با همکاری سازمان مدیریت و برنامه ریزی ایران تنظیم کرده، پیشنهادهایی برای مبارزه با فقر ارائه کرده است. سازمان ملل در قالب ۲۰ پیشنهاد راه حل های مبارزه با فقر در ایران را چنین عنوان کرده است:

۱- توسعه بخش غیرنفتی

برنامه عمران سازمان ملل پیشنهاد داده، بخش غیرنفتی بویژه بخش تولید کالا با هدف افزایش اشتغال و کاهش فقر توسعه یابد. بررسی تولید در کشور نشان می دهد که سهم تولیدات کارخانه ای نسبت به خدمات افزایش یافته، اما بخش خدمات همچنان سهم ۶۰ درصدی خود را در محصول ناخالص داخلی حفظ کرده است. بنابراین کشور به رشد بیشتر در بخش تولیدات کارخانه ای و کشاورزی نیاز دارد. در بخش تولیدات کارخانه ای بنگاه های کوچک و متوسط اهمیت زیادی دارند. در واقع وابستگی به بخش نفت باید به مرور زمان کاهش یابد.

●اما آمار چه می گوید؟ بر اساس گزارش بانک مرکزی، درآمد نفت شامل فروش نفت خام، فرآورده های نفتی و صادرات نفت خام به منظور معاوضه با بنزین، تنها در سال ۸۳ در مقایسه با سال قبل از آن ۱۷‎/۴ درصد افزایش یافت. این میزان در مقایسه با رقم مصوب از ۲‎/۵ درصد مازاد تحقق برخوردار شد. در واقع حدود ۲۸‎/۸ میلیارد دلار بابت صادرات نفت خام حاصل شد که معادل ریالی ۱۶‎/۱ میلیارد دلار آن به حساب خزانه واریز شد. بر اساس آمار مقدماتی گمرک حدود ۱۵‎/۸ میلیون تن کالای غیرنفتی نیز به ارزش ۶‎/۴ میلیارد دلار در سال ۸۳ صادر شد که با احتساب ۳۵‎/۲ میلیون دلار تجارت چمدانی و ۴۱۹ میلیون دلار صادرات از طریق بازارچه های مرزی، ارزش کل صادرات غیرنفتی به ۶‎/۸ میلیارد دلار بالغ شد. این در حالی است که برآورد رشد تولید ناخالص داخلی در سال ۸۳ با قیمت های ثابت سال ۷۶ به ۴‎/۸ درصد محدود شد. این رقم در شش ماهه نخست سال ۸۴ با افزایش قابل توجه به ۵‎/۵ درصد افزایش یافته است. مطابق آمار به نظر می رسد با افزایش سرمایه گذاری در بخش عمومی و ایجاد بستر مناسب برای سرمایه گذاری بخش خصوصی برای تقویت رشد تولیدات (صنعتی و کشاورزی) که به نوبه خود اشتغال ایجاد می کند، از اهمیت زیادی برخوردار است.

---