روح تازه گروه ۱۵ با ورود عضو هفدهم

مروری برفعالیت های دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران

جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشورهای تأثیرگذار و مصمم به ایفای نقش متناسب با جایگاه و موقعیت منحصر به فرد خود در بین کشورهای در حال توسعه و نیز جهت تأثیرگذاری بر جریانات بین‌المللی و منطقه‌ای در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و موضوعات جهانی، همواره در پی حضوری فعال و مؤثر در مجامع بین‌المللی و منطقه‌ای بوده است. از یک سو گروه ۱۵ به عنوان محملی برای توسعه همکاری‌های اقتصادی میان کشورهای در حال توسعه در وهله اول و سپس به عنوان جایگاهی برای پیگیری اهدافی نظیر ایجاد فضای مناسب جهت گفت‌وگوی سیاسی و همکاری‌های اقتصادی بین کشورهای در حال توسعه و پیشبرد مسائل توسعه جهانی و ایفای نقش هماهنگ‌کننده در روابط شمال – جنوب و نیز به عنوان تشکلی قدرتمند برای هماهنگی و تنظیم سیاست‌ها و برنامه‌های کشورهای در حال توسعه می‌تواند پرچمدار پیشبرد مسائل توسعه در سطح جهانی باشد. از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران با جایگاهی استراتژیک در خاورمیانه و عضویت در جنبش عدم تعهد و ترتیبات منطقه‌ای و چند جانبه نظیر D۸، اکو، اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای کشورهای حاشیه اقیانوس هند و نیز همجواری با آسیای مرکزی و قفقاز می‌تواند در کنار سایر اعضای گروه ۱۵ نقشی اساسی در راستای تحقق اهداف مورد نظر گروه ایفا نماید.

در راستای عضویت در گروه ۱۵، جمهوری اسلامی ایران از بدو شکل‌گیری آن تلاش‌های دیپلماتیک بسیاری صورت داد. در آستانه برپایی اجلاس سران جنوب که ۳۰ فروردین ۱۳۷۹ با حضور سران و مقامات عالیرتبه ۱۳۳ کشور عضو گروه ۷۷ در هاوانا برگزار شد این مهم تحقق یافت. با توجه به حسن مناسبات دو جانبه با اکثر کشورهای عضو گروه، تلاش‌ها آغاز شد و وزیر امور خارجه در حاشیه اجلاس جنوب – جنوب اقدام به ملاقات‌ها و مذاکراتی با همتایان خود جهت جلب حمایت آنان از عضویت ایران در گروه ۱۵ نمود. حرکت وسیع و منسجم دستگاه دیپلماسی نهایتاً منجر به پذیرش ایران در دهمین اجلاس سران گروه ۱۵ در ۳۰ خرداد ۱۳۷۹ در قاهره شد. بدین ترتیب ایران به عنوان هجدهمین عضو گروه ۱۵ (پس از خروج کلمبیا عضو هفدهم شد)پذیرفته شد و براساس بند ۳۱ بیانیه نهایی دهمین اجلاس سران گروه ۱۵، از ایران و کلمبیا جهت شرکت در یازدهمین اجلاس سران گروه در جاکارتا دعوت به عمل آمد و عضویت دو کشور یاد شده به صورت کامل از اجلاس یازدهم جاکارتا آغاز شد.

نخستین حضور رسمی ایران در گروه ۱۵ با حضور هیأت جمهوری اسلامی به سرپرستی معاون وقت وزیر امور خارجه، در بیست و یکمین اجلاس وزرای خارجه گروه در آبان ۱۳۷۹ در مکزیکوسیتی و به صورت ناظر شکل گرفت. علاوه بر این در اسفند سال ۱۳۷۹ هیأت‌های اعزامی ایران در دو اجلاس کارشناسی مؤسسات کوچک و متوسط و نیز نشست «بازار سرمایه گروه ۱۵: فرصت‌ها و چالش‌ها در عصر جدید» در فروردین ۱۳۸۰ در قاهره فعالانه شرکت کردند.

● استقبال گروه ۱۵ از پیشنهادات ایران

ایران برای اولین بار در سطح معاون اول رئیس‌جمهور در یازدهمین اجلاس سران گروه ۱۵ جاکارتا (خرداد ۱۳۸۰) شرکت کرد. طی این اجلاس و نشست‌های حاشیه‌ای آن، پیشنهادات مختلفی از سوی هیأت ایرانی در قالب سخنرانی‌ها و تبادل نظر مطرح گردید. از جمله موارد پیشنهادی موضوع اخلاق انفورماتیک بود. این پیشنهاد با توجه به لزوم رعایت موازین و مرزهای اخلاقی و ارزشی در استفاده از شبکه جهانی اینترنت و با عنایت به اهمیت رعایت اصل تنوع فرهنگ‌ها در این شبکه با استقبال حاضرین مواجه شد و در بیانیه نهایی سران انعکاس یافت.

در اجلاس وزرای تجارت گروه ۱۵ در حاشیه اجلاس یازدهم، دو پیشنهاد از سوی هیأت ایرانی درخصوص ضرورت هماهنگ کردن مواضع کشورهای عضو قبل از اجلاس سازمان تجارت جهانی در دوحه و تشکیل گروه کاری به منظور بررسی راه‌های تسهیل تجارت میان کشورهای عضو بود که به تصویب رسید.

در جریان یازدهمین اجلاس سران گروه ۱۵ در اندونزی و در جلسه خصوصی سران به منظور تقویت همکاری بین کشورهای عضو در قالب همکاری‌های جنوب – جنوب از سوی ایران پیشنهاد شد کمیسیونی مرکب از مقامات ارشد کشورهای عضو برای پیگیری و اجرایی نمودن تصمیمات سران و اقدامات عملی برای تسهیل سطح بالاتر همکاری در زمینه تجارت، تکنولوژی و سرمایه‌گذاری تشکیل شود که مورد پذیرش و تصویب سران قرار گرفت و مقرر شد تا رئیس‌جمهور ونزوئلا به عنوان رئیس جدید گروه مسئولیت پیگیری موضوع تشکیل کمیسیون اجرای تصمیمات سران را عهده‌دار گردد.

هر چند این طرح با هدف پیشبرد امور بویژه تضمین اجرای تصمیمات سران گروه ۱۵ پیشنهاد شده بود، لیکن تا حدودی با مخالفت تلویحی نمایندگان شخصی سران که نگران تحدید فعالیت‌ها و موقعیت خود هستند مواجه گردید.

● دولت نهم و اجلاس سیزدهم گروه ۱۵

سیزدهمین اجلاس سران کشورهای عضو گروه ۱۵ در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۸۵ با محوریت موضوع «توسعه روستایی و کشاورزی و مدیریت منابع آب» با حضور دکتر احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری اسلامی ایران در هاوانا – کوبا – برگزار شد. پیش از اجلاس سران، نود و یکمین نشست نمایندگان شخصی و بیست و هشتمین اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو گروه به ترتیب در روزهای ۲۰ و ۲۱ شهریور ۱۳۸۶ (۱۱ و ۱۲ سپتامبر ۲۰۰۶) در هاوانا برگزار شد.

نود و یکمین نشست نمایندگان شخصی رؤسای کشورها و دولت‌های عضو گروه ۱۵ با حضور نمایندگان شخصی هجده کشور عضو در هاوانا برگزار گردید. از جمله موارد مطروحه در این نشست گزارش وضعیت مالی و حق عضویت سالانه اعضا، درخواست رسمی خروج از کلمبیا از گروه و بحث و بررسی درخصوص پیش‌نویس بیانیه مشترک به منظور آماده‌سازی جهت ارائه با اجلاس وزرای امور خارجه بود.

از دیگر موضوعات قابل بحث در این نشست اعلام رسمی خروج کلمبیا از گروه بود. با توجه به این‌که این کشور با ارسال یادداشت رسمی خروج رسمی خود از گروه را اعلام نمود و مهمترین دلیل این تصمیم مشکلات مالی جهت پرداخت حق‌السهم سالیانه ارزیابی گشت مقرر شد که جمهوری اسلامی ایران، الجزایر و ونزوئلا به عنوان تروئیکای گروه از طریق انجام مکاتبات و برقراری ارتباط با مقامات کلمبیا دلایل خروج از گروه ۱۵ را بررسی و در نهایت این کشور را نسبت به انصراف از تصمیم خود ترغیب نمایند. گفتنی است که کلمبیا تاکنون نه تنها دویست هزار دلار حق عضویت اولیه را نپرداخته است، بلکه اقدام به پرداخت هیچ یک از بیست و پنج هزار دلار حق عضویت سالانه خویش نکرده است.

● انتقاد متکی از بی‌عدالتی و تبعیض در جامعه جهانی

بیست و هشتمین اجلاس وزرای امور خارجه کشورهای عضو گروه ۱۵ با حضور متکی وزیر امور خارجه در هاوانا برگزار گردید. در این اجلاس موارد مطروحه در نشست نمایندگان شخصی سران کشورها بویژه موارد مندرج در بیانیه مشترک جهت ارائه به سیزدهمین اجلاس سران مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

در این اجلاس متکی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران طی سخنانی با اشاره به توانایی‌های نهفته در کشورهای عضو گروه، لزوم ایجاد انگیزه بیشتر و فراهم آوردن زمینه لازم جهت مشارکت بیشتر اعضا در فعالیت‌های گروه با هدف رسیدن گروه به اهداف عالی خود به عنوان یکی از مجموعه‌های مهم جهان در حال توسعه برای پاسخگویی به چالش‌های این زمان و پیشبرد اندیشه پیشرفت در میان خود، تحقق اهداف کشورهای عضو را مورد توجه قرار داد. وی در بخشی دیگر از سخنان خود با اشاره به وجود بی‌عدالتی، تبعیض، انحطاط اخلاقی و دوری از معنویت در جهان بویژه کشورهای در حال توسعه، ناتوانی نظام بین‌الملل در تحقق آرمان‌های اصولی و اساسی کشورهای در حال توسعه را مورد انتقاد قرار داد و حوادث ناگوار در مناطق مختلف جهان از جمله تضییع حقوق اولیه برخی کشورها نظیر آنچه در لبنان اتفاق افتاد را مؤید این مطلب دانست. وی همچنین در این زمینه اظهار داشت: تصحیح این رویه غلط ممکن نیست مگر با اتکا بر همت و توان جمعی کشورهای در حال توسعه که قربانیان اصلی این کارکرد ناصواب بین‌المللی هستند و هزینه آن عدم برخورداری آنها از حقوق اولیه خود می‌باشد.

● حمایت گروه ۱۵ از فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای ایران

پس از نشست نمایندگان شخصی سران کشورها و بیست و هشتمین اجلاس وزرای امور خارجه، سیزدهمین اجلاس سران کشورها و دولت‌های عضو گروه ۱۵ در هاوانا آغاز به کار کرد. در این اجلاس ابتدا سران گروه ۱۵ در یک جلسه خصوصی به بحث و تبادل نظر پیرامون موضوعات مختلف پرداخته و سپس اجلاس با حضور هیأت‌های رسمی به کار خود ادامه داد. در این اجلاس بندهای پیشنهادی جمهوری اسلامی در بیانیه مشترک درخصوص لزوم استفاده صلح‌آمیز تمامی اشکال انرژی بویژه انرژی هسته‌ای با حمایت برخی از اعضا از جمله ونزوئلا و مالزی به تصویب رسید.

در این اجلاس دکتر احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور در سخنانی دیدگاه‌های ایران را مورد اشاره قرار داد. وی در این سخنرانی برگزاری اجلاس سران گروه ۱۵ و اهمیت دادن به آن در جهت تبیین راهبرد همکاری‌های جدی در عرصه‌های گوناگون منطقه‌ای و بین‌المللی را نقطه عطفی در افزایش همبستگی و گسترش روزافزون دوستی میان کشورها و ملت‌ها بویژه اعضای گروه ۱۵ با هدف ارتقای سطح رفاه و آسایش ملت‌ها قلمداد کرد. وی شناخت توانایی‌ها در مسیر توسعه متوازن و عدالت محور و بهره‌گیری از توانایی‌های اقتصادی میان اعضا و شکل‌گیری روابط مطمئن و رو به رشد اقتصادی در چارچوب همکاری‌های جنوب – جنوب را نویدبخش توسعه فعالیت‌های اقتصادی و تأمین‌کننده نیازها متقابل به منظور مقابله با نظام سلطه دانست و با توجه به معضلات جاری سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در جهان امروز بهترین گزینه برای کشورهای عضو گروه را توسعه و تعمیق همکاری‌های جنوب – جنوب به عنوان یک هدف بنیادین گروه ۱۵ برشمرد.

احمدی‌نژاد با اشاره به توانایی‌ها و ظرفیت‌های گروه، ضرورت بازسازی و افزایش کارایی و ایجاد سازوکارهای جدید در جهت دمیدن روحی تازه در کالبد گروه را مورد اشاره قرار داد و لزوم تعریفی جدید از نیازها، امکانات و اولویت‌بندی پروژه‌های همکاری به منظور بهره‌برداری عملی از آنها و همچنین شناسایی طرح‌ها و پروژه‌های جدید مورد علاقه مشترک بویژه در زمینه توسعه تجارت گروه را مورد تأکید قرار داد. رئیس‌جمهور با تأکید بر مفید بودن عواید ناشی از پیشرفت یک کشور برای منطقه و جهان و لزوم خروج تخصص و فناوری از انحصار چند کشور مشخص به منظور اجتناب از تحمیل سیاست‌ها در عرصه‌های مختلف و کاهش وابستگی سایر ملت‌ها و جلوگیری از نظام سلطه، دستیابی کشورمان به فناوری‌های پیشرفته بویژه دانش و فناوری صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای در اثر تلاش متخصصان و دانشمندان توانای خود را مورد اشاره قرار داد و آمادگی جمهوری اسلامی ایران در جهت بهره‌گیری از آن به نفع سایر کشورها و بویژه اعضای گروه ۱۵ را اعلام نمود.

رئیس‌جمهور در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران در رویکرد جدید سیاست خارجی، سه عنصر مهم عدالت‌خواهی، صلح‌طلبی و تهدیدزدایی براساس اصول عزت، حکمت و مصلحت را دنبال می‌نماید. در این راستا به دنبال تحقق امنیت و رفاه منطقه‌ای در چارچوب همکاری‌های جنوب – جنوب و مخالفت با یک جانبه‌گرایی و تأکید بر دنیای چند قطبی به منظور تأمین منافع کشورها هستیم و در زمینه همکاری‌های اقتصادی گسترده و مفید و استقرار صلح و امنیت، آمادگی همکاری صمیمانه را با سایر کشورها داریم. وی با اشاره به جنایات رژیم صهیونیستی در لبنان اظهار داشت: امروزه ما شاهد یک روند بشدت خطرناک هستیم. در حالی که حقوق اعضای پیمان عدم اشاعه سلاح‌های کشتار جمعی انکار می‌شود و آنها مورد مجازات قرار می‌گیرند، آنان که این پیمان را به چالش می‌کشند بویژه عاملان جنایت در لبنان و فلسطین از طریق انعقاد موافقتنامه‌های هسته‌ای سخاوتمندانه پاداش می‌گیرند. امروز پیشرفت و تعالی کشورهای منطقه خاورمیانه با موانع و کندی جدی روبه‌رو شده است، چرا که از یک طرف بخش مهمی از منابع مادی و معنوی کشورها صرف آمادگی برای رفع تجاوزات احتمالی و تهدیدات می‌شود و از سوی دیگر هر نوع پیشرفت علمی و فناوری تحت عنوان ضدیت با امنیت رژیم صهیونیستی مورد مخالفت و ممانعت قدرت‌های حامی آن قرار می‌گیرد.

● رئیس‌جمهور در پایان به منظور تقویت گروه ۱۵ و اهدف عالیه آن پیشنهاداتی را به شرح ذیل مطرح کرد:

- تعیین اولویت‌های همکاری

- تعریف پروژه‌های جدید کاربردی با پیش‌بینی صندوق ویژه برای عملیاتی کردن آن

- تشکیل گروه‌های کاری به منظور:

- الف) بررسی‌ راه‌های تسهیل تجارت میان کشورهای عضو

- ب) شناسایی پروژه‌های عملیاتی در زمینه‌های نفت و گاز و سدسازی و مسکن

- پرداخت بموقع حق‌السهم‌ها جهت تقویت روند کاری گروه