تصویر یك دوران

روز سوم» بسیار مدیون مقطع تاریخی است كه برای روایت خود انتخاب كرده است روزهای محاصره خرمشهر

● «روز سوم» محمد حسین لطیفی

لطیفی در عرصه سینما پس از تجربه ژانر كمدی در «دختر ایرونی» و وحشت در «خوابگاه دختران» به سراغ دفاع مقدس در «روز سوم» رفته است. تجربه گرایی كه به مخاطب فرصت می دهد كاراكتر فیلمساز را از ورای آثارش ترسیم كند. «روز سوم» بسیار مدیون مقطع تاریخی است كه برای روایت خود انتخاب كرده است: روزهای محاصره خرمشهر.

فیلم هم از جهت مقطع زمانی و هم تم جست وجوگری، بسیار به مجموعه «خاك سرخ» ابراهیم حاتمی كیا شبیه است. شاید به همین دلیل است ساختار روایی، تعدد شخصیت های فرعی، نوع روابط و... در آن بیشتر متناسب با مدیوم تلویزیون به نظر می آید.

در «خاك سرخ» دختر در جست وجوی پدر، مادر و خواهر نادیده اش از تهران به مركز التهاب خرمشهر سر درمی آورد. نیاز دراماتیك قهرمان اصلی كه برآورده شدن آن متضمن بازگشت به مناطق در دست دشمن است، حضور شخصیتی عراقی در پوشش ایرانی كه به شیوه همان زمان عملیات خرابكاری انجام می دهد و... از مشتركاتی هستند كه فضای این فیلم و مجموعه را به هم نزدیك می كنند.

فیلم با شخصیتی به نسبت فرعی تر آغاز می شود كه پس از آزادی از زندان برای انتقام راهی می شود. فیلم بدون زمینه چینی خاصی این دو فضا را به هم وصل می كند و یكباره وارد فضای جنگ می شویم. شكل گرفتن رابطه خواهر و برادر و در نهایت تأكید بر لحظات خاصی كه تردیدهای برادر را برای كشتن و مدفون كردن خواهر نشان می دهد.

شكل گیری فلاش بك های فیلم بسیار ساده و لحظه ای و با قرینه پردازی موقعیتی مشابه در گذشته شكل می گیرد تا به علامت های سؤال پاسخ دهد و نهایتاً رویارویی كه كنش و واكنش هایش بسیار قابل پیش بینی است. جوان عراقی آنقدر عاشق هست كه دختر را با تیر نزند و او بتواند براحتی به برادرش ملحق شود. در چنین موقعیتی است كه تعقیب و گریز بعدی او برای به دست آوردن دختر مفهوم خود را از دست می دهد. چون با تكیه بر این حربه دختر می تواند از همراهی با او سر باز زند.

حضور شخصیت های فرعی پرتعدادی كه هر كدام وجهی از آدم های حاضر در جنگ و دفاع را به تصویر می كشند تدریجاً به عنصری تكرارشونده در فیلم های دفاع مقدس تبدیل شده است. قرار است یك شخصیت بار طنز را وارد قصه كند تا خشونت تعدیل شود، یك شخصیت نماینده قشر تحصیلكرده و روشنفكر باشد و یك شخصیت نماینده... چرا باید با كاركردهای اولیه شخصیت هایی به این شیوه رو مواجه باشیم؟ كاركردهایی كه ما را از دنبال كردن یك قصه صرف و همذات پنداری با آن دور می كند و فیلم را بیشتر به یك فیلم كماندویی برون مرزی تبدیل می كند.

ویژگی تعلق به دفاع مقدس ایران از نكاتی است كه به نظر می آید برای نقطه عزیمت اولیه قصه استفاده شده و پس از آن مسأله و موضوع فیلم از خرمشهر و جنگ و دفاع متوجه خواهر می شود كه همه برای نجات او بسیج می شوند. هرچند می توان خواهر را نماد و نماینده هر مفهوم زیرساختی در فیلم در نظر گرفت، ولی مسأله این است كه «روز سوم» از جنس فیلم هایی نیست كه نمادگرا باشند و بیشتر بر داستان متمركز است. فیلم متكی بر پی رنگ بوده و تماشاگر را از این منظر با خود همراه می كند.

بعید به نظر می آید كه با استفاده از یك موقعیت مكانی و دو بار عنوان كردن نام «جهان آرا» بتوان فیلم را به چنین مقطع پرمخاطره ای پیوند داد. همانطور كه به نظر می آید فیلم در طراحی سرانجام قهرمان اصلی اش یعنی برادر، قراری را كه با تماشاگر می گذارد تا انتها رعایت نمی كند.

از ابتدا تردید، كشمكش های درونی - بیرونی او به گونه ای برجسته و حتی به مسأله اصلی فیلم تبدیل می شود. اما در انتها شیوه پرداخت مرگ و شهادت او عادی تصویر شده است. پرداخت جزئی نگر اولیه شامل حال نگاه حماسی به شهادت او نمی شود و مرگ این شخصیت را نمی بینیم.

سحر عصر آزاد