طرح آسان یک مسأله سخت

چگونه روش های مقابله با سوءاستفاده جنسی را به کودکان بیاموزیم

سوءاستفاده جنسی از کودک، چیزی است که بیشتر والدین ترجیح می‌دهند درباره آن فکر نکنند اما گاهی این اتفاق می‌افتد و متاسفانه کسانی که مرتکب این عمل می‌شوند، اغلب از نزدیکان کودک هستند...

بیشتر کودکان قربانی احساس می‌کنند اگر به کسی بگویند از آنها سوءاستفاده شده، گناهشان دو چندان می‌شود بنابراین پرسش‌های آنها ممکن است غیرمستقیم و حاوی سرنخ‌های پنهانی باشد: «آیا حتما باید روی زانوی عمو بنشینم؟»، «حتما باید اجازه بدهم دایی مرا ببوسد؟»، «آیا ممکنه رازداری کار اشتباهی باشه؟»، «آیا درسته که کسی به اعضای خصوصی بدن من دست بزنه؟» و...

طرح پرسش‌هایی شبیه پرسش‌های بالا از سوی کودک می‌تواند نشانه سوءاستفاده جنسی و واقعیتی باشد که در ورای این پرسش‌ها نهفته است. بدبختانه خیلی وقت‌ها یکی از نزدیکان کودک مرتکب این کار می‌شود که می‌تواند با ایجاد یک پوشش عاطفی بر پایه ترکیبی از رازداری و تهدیدهای ضمنی، موضوع را مخفی نگه‌ دارد. بسیاری از کودکان به دلایلی کاملا بیهوده از بزرگسالان می‌ترسند، اما کودکی که مورد سوءاستفاده قرار گرفته است، احساس می‌کند واقعا اشکالی وجود دارد. به‌خصوص اگر فرد متجاوز از او بخواهد موضوع را از والدینش مخفی نگه‌دارد. کودکانی که قول داده‌اند رازی را نگه دارند، از صحبت کردن در مورد آن می‌ترسند پس حواستان به پرسش‌هایی که ممکن است نشانه آن باشد که کسی از معصومیت کودک شما سوءاستفاده می‌کند، باشد.

● پس از بروز مشکل چه کنیم؟

اگر تا به حال هیچ آموزشی به کودک نداده‌اید، بهتر است این کار را شروع کنید و به او روش مراقبت از خود را بیاموزید. اگر رفتارهایی مانند گوشه‌گیری، خودداری از غذاخوردن، اکراه از روبرو شدن با یکی از بستگان، کابوس دیدن، مشکل در راه رفتن یا نشستن، شب‌ادراری، تغییر ناگهانی اشتها، نشان دادن رفتارها و اطلاعات جنسی غیرمعمول، مشغول شدن بیش از حد به ناحیه تناسلی و خط‌خطی کردن ناحیه تناسلی یا وسط پاها در نقاشی‌ها یا استفاده از رنگ‌های تیره، سیاه یا تیره کشیدن بعضی از افراد در نقاشی در کودک خود دیدید، حتما باید علت آن را بررسی کنید و از توصیه‌های زیر کمک بگیرید:

۱. کودکان باید بدانند که می‌توانند در هر صورتی به شما پناه بیاورند و حرف آنها را جدی خواهیدگرفت. بسیاری از کودکان از ترس اینکه والدین حرفشان را باور نکنند، از گفتگو با آنها هراس دارند.

۲. بسیار آرام و آماده باشید تا بتوانید با ملایمت بررسی کنید انگیزه پرسش کودکتان چیست. شاید فقط کنجکاوی کودکانه یا موضوعی در مورد دوستش باعث طرح پرسش او باشد؛ پس گارد نگیرید و برای کودکتان روشن کنید می‌تواند هر چیزی را به شما بگوید، حتی رازهای بسیار مهم. به او اطمینان دهید از او حمایت خواهیدکرد. اگر کودک فکر کند با گفتن این مساله، سرزنشش می‌کنید یا احتمال آسیب دیدن شما وجود دارد، ممکن است از گفتن پرهیز کند بنابراین به او نشان دهید علاوه بر رازدار بودن، آنقدر شجاع هستید که بدون غش و ضعف، حرف‌های او را بشنوید.

۳. در بسیاری از موارد متجاوز یا فرد سوءاستفاده کننده با ترساندن کودک از اینکه مادر و پدرش به دردسر می‌افتند، او را وادار به رازداری می‌کند. مثلا به کودک می‌گوید: «اگر به مادرت بگویی، کارش را از دست می‌دهد و تو مسوول این بدبختی مامان هستی!»

۴. در بیشتر موارد سوءاستفاده جنسی از کودکان به وسیله کسی انجام می‌شود که کودک او را می‌شناسد و به او اعتماد دارد. این حقیقت ممکن است تکان‌دهنده باشد اما باید حرف کودکتان را باور کنید. از اینکه ناخودآگاه گفته‌های کودک خود را به‌عنوان توهم یا واکنشی بیهوده رد کنید، بپرهیزید زیرا ممکن است ناخواسته باعث تکرار سوءاستفاده از کودک شوید.

۵. حتی زمانی که به کودک می‌گویید کار شخص آزاردهنده، غلط بوده است، باز هم ممکن‌است احساس کند نمی‌تواند به او خیانت کند زیرا دوست ندارد آن شخص تنبیه شود.

تمام کودکان قربانی فکر می‌کنند به نوعی سزاوار سرزنش‌اند بنابراین به فرزندتان اطمینان دهید که او مقصر نیست و اگر راستگو باشد و موضوع را تمام و کمال با خودتان درمیان بگذارد، دچار هیچ مشکلی نخواهدشد.

● چگونه از بروز مشکل پیشگیری کنیم؟

تنها با آموزش به موقع کودک است که می‌توان او را در برابر سوءاستفاده جنسی حفظ کرد. سوءاستفاده جنسی ناگهان رخ نمی‌دهد و به‌تدریج شروع می‌شود. یعنی با تماس‌های طبیعی آغاز می‌شود، بعد نوبت به تما‌س‌های مشکوک می‌رسد و سپس تماس‌های بد انجام می‌شود. برای پیشگیری از بروز این‌گونه تماس‌ها می‌توانید از توصیه‌های زیر کمک بگیرید:

۱. آموزش مفاهیم اولیه جنسی را به موقع شروع کنید. هنگام حمام کردن، فرصت خوبی برای آموزش نقاط خصوصی بدن و راه‌های محافظت از آنها به کودک است. به کودکتان نشان دهید که شستن و تمیز نگه‌داشتن این ناحیه، برای سلامت او اهمیت دارد و در ضمن باید مراقب باشد کسی به این اندام‌ها دست نزند. حتی خودتان برای شستن این ناحیه از او اجازه بگیرید و در سنین بالاتر، به او فرصت دهید نواحی تناسلی را خودش بشوید.

۲. به بچه یاد بدهید نقاط جنسی و بدنش به خودش تعلق دارد و کسی حق ندارد بدون اجازه به آن دست بزند. می‌توانید برای این آموزش از یک شعر یا داستان استفاده کنید. اگر در سن ۳-۲ سالگی این آموزش را به کودکتان بدهید، می‌توانید آموزش‌های بعدی را بر همین اساس ادامه دهید و طی سال‌های بعد از اینکه می‌داند چگونه از خودش مراقبت کند، خیالتان آسوده‌تر باشد. این کودک در سنین بزرگسالی بهتر خواهدپذیرفت برای حفاظت از خودش در برابر بیماری‌های مقاربتی از تماس با افراد مشکوک خودداری و از کاندوم استفاده کند.

۳. ارزش‌های خانوادگی را به او بیاموزید مثلا بگویید: «در خانواده‌ ما کسی از این کارها نمی‌کند.» یا مثلا «ما این رفتارها را نمی‌پسندیم». البته کودک باید ببیند که شما واقعا برخی رفتارها را عیب می‌دانید و آنها را انجام نمی‌دهید گرچه این کار گاهی بسیار مشکل است اما کودک باید بداند که ارزش‌های خانواده و قوانینی که در خانه او وجود دارد، حتی با قوانین خانواده عمو و خاله فرق دارد. این حرف‌ها باید در محیطی آرام و بدون ترس و سختگیری به کودک زده شود. بیشتر روی ارزش‌های خانوادگی‌تان تاکید کنید. وقتی رفتار مشکوکی از یکی از افراد غریبه و آشنا دیدید، به کودک بگویید: «من این رفتار را نمی‌پسندم و فکر می‌کنم خیلی از آدم‌های دیگر هم در دنیا تاییدش نمی‌کنند.»

۴. می‌توانید راه‌های برخورد با تماس‌های ناخواسته را به کودک آموزش دهید. «نه گفتن» را به او بیاموزید. به کودک بگویید تمام تماس‌ها خوب نیستند و یک بچه باهوش باید تفاوت بین تماس‌های خوب و بد را بفهمد و در مورد تماس‌های بد با مادر و پدر، معلم یا یک فرد مورد اعتماد صحبت کند چون این تماس‌ها ممکن است کم‌کم بیشتر و به سوءاستفاده جنسی ختم شود.

۵. راه‌های فرار از موقعیت یا وضعیتی که ممکن‌است سوءاستفاده جنسی در آن رخ دهد، به کودکتان بیاموزید. این آموزش باید ظریف و خلاقانه باشد. می‌توانید برای این کار از داستان‌ها یا سناریوهایی مانند مثال زیر استفاده کنید:

مامان سپیده و سارا آنها را برای خریدن نوشابه به سوپر محل فرستاده، آنها بارها برای خرید به این فروشگاه رفته‌ بودند. وقتی وارد شدند، آقای همسایه که یک مرد پیر بود، آنها را برای خوردن بستنی به خانه‌اش دعوت کرد. وقتی آنها داشتند بستنی می‌خوردند، پیرمرد شروع به ماساژ دادن پای سارا کرد. از کودک ۶ تا ۸ ساله‌تان بپرسید اگر او به جای این بچه‌ها بود، چه کار می‌کرد؟ به چه کسی خبر می‌داد؟ می‌توانید داستان را این‌طور ادامه بدهید که اگر پیرمرد به سارا و سپیده می‌گفت: «اگر به کسی چیزی نگویید من هر بار که اینجا می‌آیید به شما بستنی می‌دهم!» چه کار باید می‌کردند. اگر آنها را تهدید می‌کرد که به صاحبخانه‌شان می‌گوید که آنها را از خانه بیرون بکند، چه کار می‌کردند؟ خلاق باشید؛ مثال‌هایی از این دست فراوانند. شما می‌توانید با تاکید بر آنچه خود بچه‌ها می‌دانند به آنها روش‌های مقابله را بیاموزید و اطمینان بدهید که گزارش دادن موارد مشکوک باعث حفاظت بیشتر از خودشان و بچه‌های دیگر می‌شود.

دکتر سوزان قلعه‌باغی

دکترای مدیریت بهداشت و درمان

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی