معادلات سیاسی امنیتی در جنوب آسیا و تأثیر آن برامنیت و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران

به رغم گسترش روابط آمریكا و پاكستان پس از حادثه یازده سپتامبر, پاكستان هنوز برای رفع نیازهای نظامی خود به چین متكی است هر گاه بنا به دلایل مختلفی روابط اسلام آباد و دهلی نو به تیرگی می گراید, به همان میزان روابط پكن و اسلام آباد ابعاد استراتژیك به خود می گیرد

مقدمه

جنوب آسیا یكی از شكننده ترین و بحران خیزترین مناطق جهان است. این منطقه شامل كشورهای هند، بنگلادش، پاكستان، سریلانكا، نپال، بوتان و مالدیو است. نزدیك به یك میلیارد و سیصد میلیون نفر از جمعیت جهان در این منطقه مستقر است. در عین حال نیمی از جمعیت این منطقه در زیر خط فقر زندگی می كنند و به لحاظ شاخص های توسعه انسانی یكی از عقب مانده ترین مناطق جهان است. این منطقه دو قدرت اتمی به نام هند و پاكستان را در خود جای داده و بحران چركینی به نام بحران كشمیر در آن واقع شده است. كشورهای منطقه اغلب دارای بی ثباتی سیاسی و ناامنی های اجتماعی تجزیه طلبانه هستند. آنچه بنیادگرایی خوانده می شود خواه در شكل اسلامی آن و خواه در شكل هندوئیسم آن در این منطقه رشد قابل ملاحظه ای دارد. نفس این مسائل از جنوب آسیا یك حوزه خطرناك و مهم را به نمایش گذاشته و باعث شده است كلیه كشورهای جهان و همین طور نهادهای بین المللی نسبت به آن حساسیت نشان دهند.

تردیدی وجود ندارد مسائل جنوب آسیا اعم از نظامی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی اصولاً متأثر از روابط هند و پاكستان است. اختلاف دو كشور بر سر كشمیر باعث شكل گیری بلوك بندی های منطقه ای و بین المللی شده است.

سئوال اصلی این مقاله آن است كه بلوك بندی های منطقه ای در جنوب آسیا كدامند و این بلوك بندی ها چه تأثیری بر منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران می گذارد؟ در سطح جنوب آسیا چهار معادله منطقه ای قابل تشخیص است. الف: مثلث چین- پاكستان _ میانمار ب: مثلث چین _ پاكستان- بنگلادش ج: معادله هند _ میانمار د: معادله هند ویتنام .تردیدی وجود ندارد كه معادلات دیگری كه جنبه فرامنطقه ای دارند نیز در جنوب آسیا قابل تصورند كه از آن جمله معادله هند _ اسرائیل، معادله هند- ژاپن، معادله هند _ آمریكا، معادله آمریكا _ پاكستان. تأكید ما در این مقاله به معادلات منطقه ای است.

این معادلات به ویژه به دلیل چهار عنصر امنیت، جغرافیا، تاریخ و سیاست بر جمهوری اسلامی ایران تأثیرگذار است. بنابراین ضروری است به این معادلات از منظر جمهوری اسلامی ایران و تهدیدات و فرصت های آن برای جمهوری اسلامی ایران نیز نگریسته شود. آنچه مسلم است اینكه شكل گیری معادلات سیاسی _ امنیتی موجود در جنوب آسیا تأثیر مثبتی بر منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران می گذارد و قدرت مانور جمهوری اسلامی ایران را در محیط منطقه ای جنوب آسیا افزایش می دهد.

هدف از ارائه این مقاله بررسی ابعاد و زوایای سیاسی _ امنیتی یك سیستم تابع منطقه ای است كه در همسایگی بلافصل جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته و همانگونه گفته شد بر منافع و امنیت ملی ایران نیز تأثیرگذار است. علاوه بر این و در چارچوب مطالعات مقدماتی نگارنده، به نظر می رسد مطالعه اندكی دست كم در سطح مراكز و مؤسسات مطالعاتی و تحقیقات ایران درباره این موضوع صورت گرفته است. براین اساس نگارنده تلاش نموده در یك پژوهش توصیفی _ تحلیلی، ابعاد و زوایای این پدیده را در حد مقدورات این مقاله به تصویر كشد.

بهره اول: مثلث چین _ پاكستان- میانمار

چین، پاكستان، میانمار یكی از معادلات سه وجهی مهم را در منطقه پیرامونی پاكستان شكل می دهند و این معادله به طور قطع در موقعیت بین المللی پاكستان نقش مهمی دارد. روابط چین و پاكستان (كه در بخش مربوط به محیط بین المللی آن می پردازیم) به دلایل مختلف روابط حسنه و استراتژیك است. اما وقتی بازیگر دیگری وارد این معادله شود و معادله را از حالت دو وجهی به سه وجهی تبدیل كند بازتاب ها و تأثیرات آن متفاوت خواهد بود. در ذیل سعی می شود جنبه های گوناگون این معادله سه وجهی را كه در اصل گویای شش نوع رابطه است تشریح و تحلیل كنیم.

الف: روابط چین و پاكستان

نمی خواهم در این قسمت در مورد روابط چین و پاكستان مباحث زیادی را مطرح كنم در اینجا فقط در ارتباط با روابط دوجانبه چین و پاكستان و تعامل آن با میانمار بحث خواهم كرد. به رغم گسترش روابط آمریكا و پاكستان پس از حادثه یازده سپتامبر، پاكستان هنوز برای رفع نیازهای نظامی خود به چین متكی است. هر گاه بنا به دلایل مختلفی روابط اسلام آباد و دهلی نو به تیرگی می گراید، به همان میزان روابط پكن و اسلام آباد ابعاد استراتژیك به خود می گیرد. بدین ترتیب و همانگونه كه در مقدمه نیز اشاره كردیم، روابط هند و پاكستان با سایر كشورها به شدت متأثر از اختلاف حاكم بر روابط اسلام آباد و دهلی نو است.

در هر حال، چین تأمین كننده اصلی تسلیحات غیرهسته ای پاكستان است و حتی نقش اصلی را در بسیاری از جنبه های اصلی برنامه های هسته ای پاكستان ایفا می كند.

مطابق آنچه سازمان «سیا» برآورده كرده است، چین همچنان به كمك های خود به پاكستان برای تولید موشك های بالستیك ادامه می دهد و پاكستان نیز به تولید متوالی سوخت جامد(SRBMS) می پردازد. چین از گذشته حمایت گسترده ای را از برنامه های موشكی بالستیك و سلاح های هسته ای پاكستان به عمل آورد و پاكستان هم با تكیه بر چین و فرانسه برنامه های موشكی، هوایی و هسته ای خود را تقویت كرد. گزارش های موجود نشان می دهد كه در یازده ژانویه ،۲۰۰۲ پاكستان اولین محموله از جنگنده های چینی ۱۰,FZ.PG و ۴۰FZ را دریافت كرد.

در هر حال به نظر می رسد چند عامل، چین و پاكستان را به هم نزدیك كرده و باعث شكل گیری نوعی پیوند استراتژیك میان آن دو شده است: ۱- چین و پاكستان در صددند فضای استراتژیك هند را در آسیای جنوبی محدود كنند. ۲- چین از پاكستان می خواهد كه به این كشور در شناسایی و سركوب استقلال طلبان ایغور در سین كیانك كمك كند. ۳- چین با حضور در منطقه گوادر پاكستان،به تلاش برای ایجاد موازنه دریایی با آمریكا در منطقه خلیج فارس مبادرت خواهد كرد. ۴- حضور دریایی چین در گوادر این امكان را برای پكن فراهم می كند تا در صورت مسدود شدن احتمالی تنگه مالاكا، از خلیج گوادر بتواند برای دسترسی به آسیای غربی استفاده كند. ۵- در تمامی احوال، رقابت با هند و آمریكا یكی از اهداف اصلی چین در توسعه مناسباتش با پاكستان است.

---