بیا یه کوکا بزنیم

اگر شرکت کوکاکولای بولیوی بخواهد محصول خود را به سراسر جهان صادر کند باید «کمیته کنترل مواد مخدر» سازمان ملل را متقاعد کند که برگ های کوکا را از فهرست مواد مخدر خطرناک حذف کند

اگر شرکت کوکاکولای بولیوی بخواهد محصول خود را به سراسر جهان صادر کند باید «کمیته کنترل مواد مخدر» سازمان ملل را متقاعد کند که برگ های کوکا را از فهرست مواد مخدر خطرناک حذف کند

کمتر کسی است که ماده مخدر کوکائین را به نام نشناسد! مخدری قوی که دولت ها را عاصی می کند و خاستگاه اصلی آن آمریکای لاتین است. یکی از خبرهای داغ امسال، رونق یافتن یک نوشیدنی سبزرنگ در بازار نوشیدنی هاست که ظاهرا می رود گوی سبقت را از نوشیدنی های پرفروشی نظیر کوکاکولا و ردبول، دست کم در کشور بولیوی برباید! نوشیدنی ای که از برگ کوکا حاصل می شود و ظاهرا شرکت موسس، که شرکتی خصوصی است، فقط با یک هزار دلار سرمایه گذاری اولیه، تاسیس شده و تحت حمایت سیاست دولتی «پشتیبانی از صنعتی شدن کشت برگ کوکا» آغاز به فعالیت کرده است این شرکت طی ماه های اخیر، در حال تسخیر بازار و رقابت با برندهای مشهور امروزی است.

● گیاه کوکا چیست؟

کوکا پرمنفعت ترین محصول و فعالیت اقتصادی در بولیوی طی دهه ۱۹۸۰ بود که برگ هایش به صورت مخفیانه، تبدیل به ماده ی مخدر کوکا می شد. این کشور در اواخر ۱۹۸۰، دومین کشت کننده کوکا در جهان بود که تقریبا ۱۵ درصد بازار قاچاق کوکائین ایالات متحده را در دست داشت. تحلیل گران بر این باورند که صادرات کوکائین یا خمیر آن در دهه ی ۱۹۸۰، بسته به قیمت و بازدهی درآمد، سالانه بین ۶۰۰ میلیون تا ۱ بیلیون دلار درآمد ایجاد می کند! حتی بر مبنای این پیش بینی ها، صادرات مرتبط با کوکا مساوی یا بیشتر از صادرات قانونی کشور بوده است و قدمت کشت آن در بولیوی به قرن ها پیش برمی گردد. گیاه کوکا بوته ای شبیه بوته ی چای دارد که بیشتر توسط کشاورزان خرده پا در چاپاره و یونگاس کشت می شد و در این میان، حدود ۶۵ درصد از کل کوکای بولیوی، در منطقه چاپاره ی کوچا بامبا رشد می کرد.

به گفته کارشناسان اقتصادی، دلیل اصلی روی آوردن کشاورزان بولیویایی به کشت کوکا در دهه ۱۹۸۰، افزایش قیمت کوکا و فروپاشی اقتصاد آن کشور بوده است. البته افزایش میزان بیکاری نیز در بروز این مسئله بی تاثیر نبوده ولی در مجموع، دلیل گرایش کشاورزان به کشت کوکا را می توان بازدهی اقتصادی سریع، وزن سبک، چهار بار برداشت محصول در سال و وفور دلارهای آمریکایی در این تجارت دانست که تبدیل به یک منبع درآمد باارزش در اقتصاد پرتورم این کشور شده بود.

طبق تخمین دولت بولیوی، تولید کوکا از ۶۳/۱ میلیون کیلوگرم برگ، از ۴۱۰۰ هکتار در سال ۱۹۷۷ میلادی، به حداقل ۴۵ کیلوگرم در محدوده ای بالغ بر ۴۸ هزار هکتار در سال ۱۹۸۷ رسیده است. تعداد کشاورزان نیز در همین دوره، از ۷۶۰۰ به ۴۰ هزار نفر افزایش یافته است.

● برخورد دولت با کوکاکاران

تلاش های دولت برای از بین بردن سرعت کشت و گسترش شدید تولید کوکا در بولیوی از ۱۹۸۳ شروع شد و حتی بولیوی با تشکیل اداره کاهش تولید کوکا زیر نظر وزارت کشاورزی، برنامه ای ۵ ساله را برای کاهش تولید این گیاه متعهد شد. اگرچه اداره ملی کنترل مواد خطرناک، قدرت ریشه کن کردن چند هزار هکتار کوکا را داشت؛ اما این تلاش ها تاثیر ناچیزی بر صنعت کوکا گذاشت و در بین هزاران کشاورز به مسئله ای بحث برانگیز تبدیل شد.

با توجه به توافق امضاشده بین ایالات متحده و بولیوی در ۱۹۸۷، که منجر به تشکیل (DNCSP) (اداره ملی کنترل مواد خطرناک) شد، بولیوی ۲/۷۲ میلیون دلار طی ۴ سال (۱۹۹۱-۱۹۹۸) به برنامه ریشه کنی این گیاه تخصیص داد که شامل یک برنامه توسعه روستایی برای منطقه چاپاره بود و در عین حال کاهش ۸۸ درصدی قیمت منطقه ای کوکا نیز، به دنبال کاهش قیمت کوکا در آمریکا، به تحقق این برنامه کمک کرد.

● تغییر استراتژی مبارزه

اما برنامه ریشه کنی از نظر اقتصادی ناامیدکننده بود و هر چه مقدار بیشتری گیاه کوکا نابود می شد قیمت منطقه ای آن نیز بالاتر می رفت و کشت را برای تولیدکنندگان مخفی جذاب تر می کرد. این در حالی بود که بولیوی در صدر دریافت کمک بیشتری از ایالات متحده و اروپای غربی برای دنبال کردن برنامه ریشه کنی کوکا قرار داشت و برای ریشه کنی هر هکتار کوکا، ۲ هزار دلار دریافت می کرد!

کشت کوکا در ۱۹۸۸، در خارج از محدوده ی ۱۲۰ هزار هکتاری، در یونگاس ممنوع شد، ولی هدف از مبارزه چهارساله دولت برای ریشه کنی کوکا که در ۱۹۸۹ شروع شده بود، تبدیل ۵۵ درصدی محدوده ی کشت کوکا به محصولات قانونی بود. در این میان، قهوه و مرکبات به عنوان جایگزین کوکا معرفی شدند، گرچه درآمد آنها فقط سهم ناچیزی از درآمد کوکا بود. البته صنعت کوکائین تاثیر مخربی بر اقتصاد بولیوی- حتی بدون توجه به تاثیرات زیست- محیطی و از بین بردن جنگل ها برای کشت کوکا- داشت و تجارت غیرقانونی کوکائین تسلط دلارهای آمریکایی بر اقتصاد و بازار سیاه ارز را بر اقتصاد تسریع کرد و همین امر به تورم دهه ی ۱۹۸۰ در این کشور دامن زد. آشفتگی اقتصاد مبتنی بر کوکا، به جایی رسید که گسترش کشت کوکا، بازدهی تولید میوه و قهوه را حتی برای مصرف محلی کاهش داد!

قیمت های بالای کوکا در کنار تورم زا بودن به بخش های دیگر، از جمله بازار کار نیز، آسیب رساند و تولیدکنندگان منطقه کوچا بامبا دریافتند که هماهنگ شدن با دستمزد کارگران، که از طریق کوکا به دست می آمد، غیرممکن است و نیروی کاری آنها را غیرقابل اعتماد کرده و در نتیجه به اقتصاد رسمی آسیب می رساند.

● خالق کوکاکولای سبز کیست؟

ویکتور لدزما، که ایده تولید این نوشابه را داده است، شخصا در منطقه آل چاپاره- در مرکز بولیوی- کوکا پرورش می دهد و با اعتماد به نفس تمام ادعا می کند که «می خواهم تمام مردم دنیا از نوشیدنی برگ کوکای من بنوشند».

او می گوید: نوشابه من تصویر بولیوی را از کشور قاچاقچی مواد مخدر به کشور بزرگ تولیدکننده نوشابه تغییر می دهد!

لدزما چندی پیش ادعا کرده بود ایران به عنوان متحد بولیوی، از نوشابه جدید استقبال کرده و دو میلیون بطری سفارش داده است. ادعایی که تاکنون از سوی مقام های ایرانی رد یا تایید نشده است.

● تولید نوشیدنی از برگ کوکا

در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، آنجلو ماریانی، یک نوشیدنی الکلی با استفاده از برگ های کوکا تولید کرد که حتی پاپ لئون سیزدهم از آن تعریف کرد. البته استفاده از برگ کوکا در نوشیدنی ها در سال های اخیر هم رواج یافته است. می گویند در تولید نوشیدنی انرژی زای «رد بول کولا» هم از برگ های کوکا استفاده شده که این امر به ممنوعیت فروش آن در چندین منطقه آلمان انجامیده است. اما از همه مشهورتر حضور برگ های کوکا در فرمول اولیه کوکاکولای آمریکایی بوده است. این شرکت ۱۰۰ سال پیش کوکائین را از نوشیدنی های خود حذف کرد، اما هنوز عصاره بدون کوکائین کوکا در فرمول مخفی آن وجود دارد.

گفته می شود که شرکت کوکاکولا هر سال حدود هشت تن برگ کوکا را از آمریکای لاتین، به خصوص پرو، وارد می کند. دکتر خورخه هورتادو، روانپزشک محلی و متخصص کوکا که سرپرستی موسسه پژوهش بین المللی کوکا را بر عهده دارد می گوید: «برگ کوکا سه نوع الکالوئید (ترکیب آلی ازت دار) دارد و کوکائین یکی از این الکالوئیدهاست که از تغلیظ عصاره برگ کوکا به دست می آید. در حالت طبیعی مقدار این آلکالوئید در کوکا اندک است و مصرف آن مشکلی ندارد با مصرف کوکاکولای بولیوی احساس می کنید که انرژی گرفته اید و اعتیادآور هم نیست؛ خیلی با یک فنجان قهوه فرقی ندارد.

● دردسر صادرات

با این حال، به جز کوکاکولای آمریکا، فروش بیشتر محصولاتی که در آن از برگ های کوکا استفاده شده در اکثر کشورها ممنوع است. پس اگر شرکت کوکاکولای بولیوی بخواهد محصول خود را به سراسر جهان صادر کند باید «کمیته کنترل مواد مخدر» سازمان ملل را متقاعد کند که برگ های کوکا را از فهرست مواد مخدر خطرناک حذف کند.

● برگ کولا از ۱۹۶۱ در این فهرست قرار دارد

ایوو مورالس، رئیس جمهوری چپ گرای بولیوی، که خودش هم کوکا پرورش می دهد، در داخل برای حقوق کشاورزان کوکا جنگیده و در خارج هم از سازمان ملل خواسته ممنوعیت کوکا را لغو کند. او می گوید: ایالات متحده جلوی تغییر قوانین مربوط به کوکا را می گیرد. دولت بولیوی می گوید: با پشتیبانی از کشاورزان و گسترش صنایع مجاز مربوط به کوکا، می توان مانع گرایش کشاورزان فقیر به حضور در پروسه قاچاق کوکائین شد.

آیا Coca Colla بولیوی واقعا می تواند حتی در مقایس محلی با Coca-Cola رقابت کند!؟

● رقابت تبلیغاتی دشوار!

شاید تبلیغات کوکاکولای آمریکا آنقدر جا افتاده باشد که رویای ویکتور لدزما، کشاورز بولیویایی مبنی بر اینکه می خواهم تمام مردم دنیا از نوشیدنی برگ کوکای من بنوشند از مرز بولیوی فراتر نرود...

و پربیراه نبوده که بیل بارکر، نویسنده کتاب «اهمیت و تغذیه افکار» در سال ۱۹۹۳ میلادی، در ارتباط با تبلیغات اثربخش کوکاکولای آمریکا که توسط یک داروساز به نام جان پمبرتون تولید شد می نویسد: «همان لحظه، خوب به یک بطری کوکا- کولا نگاه کردم. چشمم به واژه های آشنای آن خورد: «بیا یه کوکا بزنیم» که داشت به شیوه ای لطیف می گفت: بیا کمی کنار هم باشیم» و من می دانستم که در آن لحظه ای که من در ایرلند بودم، این حرف در تمام دنیا مطرح بوده است. ایده ی اولیه این بود: اینکه به کوکا با همان منظوری که نخستین بار طراحی شد نگاه نکنیم (یک مایع سرحال آور) بلکه آن را به عنوان ماده ای جهان پسند که به لحظات کنار هم بودن و همدمی بین مردم کمک می کند بنگریم.

عنوان گزارش برگرفته از شعار قدیمی کوکاکولا روی بطری ها