کوبه‌، آیفون‌ امروزی

وقتی سری به بافت تاریخی یزد و کوچه پس‌کوچه‌های آن می‌زنید،‌ اولین چیزی که نگاهتان را به سوی خود می‌کشاند و فکر و ذهنتان را در آسمان گذشته‌های نه چندان دور به پرواز در می‌آورد، …

وقتی سری به بافت تاریخی یزد و کوچه پس‌کوچه‌های آن می‌زنید،‌ اولین چیزی که نگاهتان را به سوی خود می‌کشاند و فکر و ذهنتان را در آسمان گذشته‌های نه چندان دور به پرواز در می‌آورد، «در»هایی است که در ورودی خانه‌های قدیمی، نمادی از فرهنگ، معماری و زیبایی را یکجا و فشرده در خود گردآورده‌ است.

ورودی خانه‌های قدیمی به همان اندازه ارج و ارزش و قدمت داشت که اندرونی خانه‌ها و بدین‌سان این ورودی‌ها یا همان «در»، فتح بابی بود برای برقراری ارتباطات میان فردی بین اهالی و ساکنان یک محله، قصبه، شهر یا روستا تزئینات و جنس در هم، همخوانی زیادی با بافت محیط اطراف، دیوارها و باروهای پیرامون داشت که خود حکایت شیرینی از ارتباط گرم و دوستانه بین مردم بود.

آنچه در نگاه نخست به این درها، ذهن را به خود مشغول می‌سازد جنس چوب به کار رفته در ساخت آنهاست. معمولا از چوب گردو، بلوط و برخی درختان جنگلی در این ارتباط استفاده می‌شد؛ چرا که هم سخت و محکم بوده و هم این‌که به رغم گذشت زمان و در برابر عوامل فرسایشی و مخرب بسیار مقاوم هستند. آنچه روی این درها قرار داشت و وسیله‌ای برای اطلاع‌رسانی یا به اصطلاح امروزی ما زنگ محسوب می‌شد کوبه‌ بود.

در گذشته کوبه‌هایی فلزی را روی درها نصب می‌کردند که در ساده‌ترین شکل، کارکرد آنها اطلا‌ع‌رسانی بود. کوبه وسیله‌ای آهنی است که چکش‌وار به صفحه آهنی زیرینش کوبیده می‌شود تا صاحبخانه از آمدن شخص باخبر شود. حلقه نیز که به ظاهر با کوبه متفاوت بوده و همان‌طور که از اسمش پیداست، حلقه‌ای‌شکل بوده است در عمل همان کار کوبه را می‌کند.

کوبه‌ بزرگ‌تر، سنگین‌تر و طولی شکل بود و به تبع آن، صدایی کلفت‌تر و بم ‌تر داشت و مخصوص آقایان بود و صاحبخانه یا اندرونی با درآمدن صدای در می‌فهمید کسی که پشت در است مرد و مذکر است و باید پوشش اسلامی خویش را حفظ کرده یا این‌که مرد خانه برای بازکردن در اقدام کند. اما حلقه‌ صدایی نسبتا ذیل‌تر از کوبه‌ مردان داشت و در نتیجه برای اندرونی خانه روشن می‌شد که مهمان و کوبنده در، یک زن است.

در برخی از دوره‌ها و نیز در برخی از شهرها چکش را روی لنگه راست و حلقه را روی لنگه چپ در ورودی نصب می‌کردند. این کوبه‌ها با توجه به نوع کاربردشان به نوعی کارایی آیفون‌های تصویری امروزی را ایفا می‌کردند و قوانین نانوشته در این ارتباط آنچنان در بین مردم رواج داشت که تقریبا همه‌ مردم آن را رعایت می‌کردند.

کوبه را در ورودی بعضی از بناهای بزرگ و مهم از جمله خانه‌های بزرگ و اعیان‌نشین با طرح‌های بسیار زیبا و متنوع و پرکار چنان می‌آراستند که بعضی از آنها را می‌توان از آثار هنری ارزشمند این مرز و بوم به شمار آورد.

امیر ترقی‌نژاد