ایران در المپیادهای علمی

اگر از نام كوه المپ در یونان باستان, نام مسابقات بین المللی ورزش المپیك به وجود آمده است المپیاد نیز یادآور مسابقات علمی جوانان از اقوام و ملل گوناگون است اگر المپیك ورزشی, آوردگاه صاحبان بازوان ستبر و نیرومند است, المپیاد علمی نیز میدان سخت كارزار اندیشه هاست

اگر از نام كوه المپ در یونان باستان، نام مسابقات بین المللی ورزش المپیك به وجود آمده است المپیاد نیز یادآور مسابقات علمی جوانان از اقوام و ملل گوناگون است. اگر المپیك ورزشی، آوردگاه صاحبان بازوان ستبر و نیرومند است، المپیاد علمی نیز میدان سخت كارزار اندیشه هاست.

چهل و چهار سال پیش(۱۹۵۸ میلادی) استادانی از كشور رومانی طرح برگزاری یك رشته مسابقات ریاضی را در سطح مدارس دوره دبیرستان خود بنیاد نهادند و در سال بعد نخستین آزمون ریاضی را به اجرا درآوردند و به این ترتیب اولین المپیاد ریاضی شكل گرفت.

از آن به بعد پس از معلوم شدن نتایج مثبت چنین ابتكاری، المپیادهای دیگری در علوم پایه شكل گرفت. المپیاد شیمی، المپیاد فیزیك و المپیاد انفورماتیك و المپیاد نجوم در صحنه مبارزات علمی جهانی ظهور پیدا كردند و هر ساله بر تعداد شركت كنندگان آن افزوده شد. این اقدام را باید از امور مثبت جهان امروز تلقی كرد كه علی رغم كشمكش های گوناگون سیاسی و دسته بندی های موجود، صحنه هایی وجود دارد كه فارغ از هرگونه تفاوت های اقتصادی، نژادی، قومی و... سعی می شود جوانان مستعد از ملل گوناگون در یك مبارزه سالم علمی امكان حضور پیدا كنند.

جمهوری اسلامی ایران نیز پس از انقلاب اسلامی خود به رغم مشكلات ناشی از جنگ، برای نخستین بار در سال ۱۳۶۶ (۱۹۸۷ میلادی) پا به عرصه این مسابقات گذارد و در همان نخستین قدم، ناباورانه بسیاری از كشورها را در رشته ریاضی پشت سر گذاشت و راه را برای ظهور و بروز استعداد جوانان كشور در عرصه های جهانی باز كرد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مسئولان آموزش وپرورش كشور دریافتند كه میزان استقبال دانش آموزان از رشته ریاضی كاهش یافته است. برای تحقیق در علت این پدیده، كمیته ای مركب از استادان ریاضی دانشگاه ها و كارشناسان گروه ریاضی دفتر برنامه ریزی و تألیف كتب درسی در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تشكیل شد و طرحی برای تحقیق، تهیه و اجرا گردید. از جمله نتایج این تحقیق این بود كه روند كاهش درصد دانش آموزان رشته ریاضی از سال های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شده و همچنان ادامه یافته است. یك بررسی آماری نشان داد كه درصد دانش آموزان رشته ریاضی از ۲۶درصد كل دانش آموزان دوره متوسطه در سال ۱۳۵۴ به ۱۲درصد در سال ۱۳۵۶ تنزل یافته است و این احتمال قوت گرفت كه این كاهش شدید با نظام جدید آموزشی اجرا شده در آن سال ها و با تأسیس رشته های جدید مانند رشته اقتصاد اجتماعی ارتباط دارد.

كمیته بررسی علل افت كمی دانش آموزان رشته ریاضی برای حل این مشكل از جمله پیشنهاد كرد همه ساله مسابقه ای علمی در سطح كشور میان دانش آموزان مستعد سال چهارم ریاضی دبیرستان های علمی در سطح كشور میان دانش آموزانی كه در این مسابقات رتبه های بالا را احراز می كنند،برگزار و جوایز خاصی اعطا گردد تا موجبات تشویق دیگران فراهم آید.

در اجرای این پیشنهاد نخستین مسابقه سراسری دانش آموزان رشته ریاضی دبیرستان های كشور در فروردین ماه سال ۱۳۶۳ در شیراز با شركت ۹۰ نفر از بهترین دانش آموزان این رشته كه از سراسر كشور برگزیده و معرفی شده بودند برگزار شد و از آن پس همه ساله این مسابقات با اهتمام و جدیت روزافزونی در دیگر مراكز استان های كشور برگزار گردید و آثار مثبت آن در جلب توجه و افزایش استقبال دانش آموزان از تحصیل در رشته ریاضی به نحو رضایت بخشی آشكار گشت. در سال ۱۳۶۵ به دنبال شركت كارشناسانی از گروه ریاضی دفتر برنامه ریزی و تألیف كتب درسی در كنفرانس بین المللی آموزش ریاضی، مقدمات ارتباط با المپیاد جهانی ریاضی فراهم شد و ایران دعوتنامه ای برای شركت در بیست و هشتمین المپیاد ریاضی كه در كشور كوبا برگزار می شد دریافت كرد و شش نفر اول چهارمین دوره مسابقات كشوری خود را پس از برگزاری ی« اردوی آمادگی یك هفته ای، به سرپرستی دكتر محمدعلی نجفی به این مسابقات اعزام كرد. شركت تیم دانش آموزی ایران در المپیاد ریاضی كه در سال های نخست جنگ تحمیلی صورت می گرفت، تعجب سرپرستان تیم های سایر كشورها را برانگیخت، اما تعجب آنان وقتی بیشتر شد كه با اعلام نتایج مسابقات معلوم شد جمهوری اسلامی ایران در این نخستین بار، در جمع ۴۲ كشور شركت كننده، مقام بیست و ششم را احراز كرده و یكی از دانش آموزان ما نیز موفق به كسب مدال برنز شده است.

با نتایج امیدواركننده ای كه از شركت در المپیاد ریاضی به دست آمد، اندیشه شركت در سایر المپیادهای دانش آموزی قوت گرفت و ایران پس از اعزام دو فیزیكدان به عنوان ناظر به نوزدهمین المپیاد فیزیك در اتریش، در بیستمین المپیاد در لهستان شركت كرد و چهار نفر اعضای تیم با كسب دو مدال برنز و یك دیپلم افتخار در جمع ۳۰كشور به مقام بیستم دست یافتند. در المپیاد كامپیوتر نیز ایران در سال ۱۳۷۰ برای كسب تجربه به عنوان ناظر شركت كرد و در سال های ۱۳۷۱ و ۱۳۷۲ با اعزام تیم در چهارمین و پنجمین المپیاد كامپیوتر كه به ترتیب در آلمان و آرژانتین برگزار شد شركت نمود. نخستین بار در المپیاد چهارم، تیم كشور ما با كسب دو مدال نقره و دو مدال برنز در جمع ۴۶ كشور به مقام چهاردهم دست یافت و در سال ۱۳۷۲ در پنجمین المپیاد با یك مدال طلا و دو مدال نقره و یك مدال برنز در میان ۴۷ كشور بسیار خوش درخشید و به مقام چهارم رسید. در المپیاد شیمی پس از دوبار اعزام ناظر، در سال ۱۳۷۲ برای نخستین بار ایران در بیست و پنجمین المپیاد كه در ایتالیا برگزار می شد شركت نمود و در این مسابقات هر چهار دانش آموز كشور ما موفق به كسب مدال شدند و جمهوری اسلامی ایران با كسب یك مدال نقره و سه مدال برنز در جمع ۳۸ كشور شركت كننده مقام شانزدهم را به دست آورد.

یكی از جلوه های بدیع و دلپذیر المپیاد، همكاری دانشگاه ها با وزارت آموزش وپرورش است. طی سالیان گذشته استادان گرانقدری از دانشگاه های تهران، صنعتی شریف، تربیت معلم، شهید بهشتی، صنعتی اصفهان، شهید چمران اهواز، تبریز، كرمان، شیراز و علم و صنعت، به صورت های گوناگون اعم از عضویت در كمیته های ملی المپیادها و طرح سئوالات، تصحیح اوراق و تشكیل كلاس های آمادگی برای اعضای تیم های اعزامی، صمیمانه و صادقانه همكاری كرده اند.

●المپیاد فیزیك بین المللی

المپیاد فیزیك بین المللی یك رقابت علمی بین دانش آموزان دبیرستانی ملل مختلف است. این مسابقه اولین بار در سال ۱۹۶۷ در لهستان در ورشو انجام شد.

در این راستا سه استاد فیزیك از چكسلواكی، لهستان و مجارستان احتمال های مختلف برای برگزاری المپیاد در كشور خود را بررسی می كردند كه نهایتاً لهستان به جهت آب و هوای متعادل آن انتخاب شد و اولین المپیاد فیزیك در سال ۱۹۶۷ در آن كشور برگزار شد.

تفاوت عمده المپیاد فیزیك با المپیاد ریاضی در این است كه تنها به مسأله تئوری اختصاص ندارد و یك بخش به مسائل عملی و آزمایشگاهی اختصاص دارد كه برگزاری این المپیاد را پرهزینه و پركارتر می كند. اولین المپیاد بین پنج كشور از اروپای مركزی شامل چهار سؤال تئوری و یك سؤال عملی برگزار شد. هر تیم شامل سه دانش آموز و یك استاد همراه بود. از این سال به بعد در هر سال یك المپیاد در كشورهای میزبان برگزار شد. در سال ۱۹۷۲ علاوه بر كشورهای اروپای مركزی، كشورهای غیراروپایی مانند كوبا و اروپای غربی همچون فرانسه در آن شركت كردند. در سال ۱۹۷۳ هیچ كشوری مسئولیت برگزاری المپیاد را برعهده نگرفت، اما لهستان با برگزاری المپیاد در سال ۱۹۷۴ روند این مسابقه ها را ادامه داد.

●معیار جوایز

معیار جوایز براساس درصد امتیاز آورده شده نسبت به بالاترین امتیاز كسب شده بود. قبلاً نمره ها براساس بالاترین نمره ای سنجیده می شد كه در آزمون قابل كسب بود.

چگونگی گزینش گروه اعزامی

سیستم گزینش دانش آموزان راه یافته به مسابقه های جهانی در ایران به این شكل است كه از دانش آموزان سال سوم ریاضی - كه شرایط شركت در آزمون را داشته باشند - آزمونی چندگزینه ای انجام شده و از بین آنها حدود ۸۰۰نفر برای مرحله دوم انتخاب می شوند.

در مرحله بعد - كه امتحان به صورت تشریحی برگزار می شود - ۴۰نفر برای اردوی تابستانی به باشگاه دانش پژوهان جوان فرا خوانده می شوند. در یك آموزش چند ماهه و امتحان های مستمر در شهریور، ۷نفر از بین آنها انتخاب می شوند. نفرات انتخاب شده از كنكور سراسری معاف بوده و برای المپیاد جهانی آن سال آماده می شوند. از بین این هفت نفر، ۵نفر به مرحله نهایی برای المپیاد جهانی به یك كشور میزبان اعزام می شوند.