کدام موسیقی شنیدنی است

شبکه های رادیویی موسیقی فاخر ایرانی را مورد توجه قرار داده اند

موسیقی کارکردهای متفاوتی را همانند هر نماد ارتباطی دیگر در شرایط و زمان‌های مختلف و در مسیر برآوردن بخشی از نیازها و ایده‌آل‌های انسان به عهده دارد. گاهی هدف از استفاده موسیقی لذت، رسیدن به آرامش، سرگرمی، شادی، شور و نشاط و... است و گاهی مخاطب با انتخاب یک نوع موسیقی تلاش می‌کند راهی برای فراموش‌کردن مشکلات، دردها و ناراحتی‌های خود بیابد.

به طور کلی موسیقی بیانگر همه حالات روحی، احساسی و عاطفی یک ملت و جلوه‌ای از آداب، رسوم و تمدن فرهنگی ملت‌هاست، در حالی که نقش و کارکرد موسیقی در رسانه‌ها متفاوت است. با نگاه به تاریخ تاسیس رادیو در سال ۱۳۱۹، متوجه می‌شویم یکی از عناصر مهم در رادیو، موسیقی بوده است و نخستین متولیان رادیو از چند سال قبل از افتتاح رادیو در پی تهیه منابع موسیقی و امکانات لازم بوده‌اند، به طوری که در نوزدهم اسفند ۱۳۱۸ و در آستانه افتتاح رادیو، کمیسیون رادیو به خرید صفحات گرامافون از داخل و خارج کشور اقدام کرد.

با کمی تامل بر جریان‌هایی که رادیو از زمان تاسیس تاکنون پشت سر گذاشته، به اهمیت وجود و تاثیر موسیقی در جذب مخاطبان رادیو در شرایط رقابت پی‌ می‌بریم؛ بنابراین آگاهی از علایق و سلیقه‌های مخاطبان بسیار ضروری است.

بدون شک موسیقی یکی از مهم‌ترین و موثرترین عوامل در برنامه‌سازی رادیوست که شناخت و به‌کارگیری صحیح آن نقش مهمی در برنامه‌سازی رادیو دارد. برنامه‌سازان رادیو باید با شناخت کامل از آثار موسیقی در برنامه‌هایشان استفاده کنند.

این روزها مباحث متعددی درباره برنامه‌های موسیقی‌محور رادیو مطرح است مباحثی مانند این که رادیو ‌باید از حضور کامل و گسترده‌تری از کارشناسان عرصه موسیقی در برنامه‌های موسیقی‌محور خود بهره ببرد یا این که نیازمند افزایش این‌گونه برنامه‌ها با توجه به غنای موسیقایی در کشور ما و همچنین علاقه مخاطب به این حوزه است؛ در حالی که بسیاری از کارشناسان معتقدند موسیقی در رادیو شرایط خوبی دارد و فقط نیازمند بودجه مناسب‌تر در جهت استفاده کاربردی از کارشناسان بیشتر است.

● عنصری پویا در رادیو

این موضوعات و همچنین جایگاه فعلی موسیقی در رادیو، میزان تنوع و تخصص آن در برنامه‌های مختلف، کیفیت و کمیت آثار موسیقایی، میزان توجه به موسیقی نواحی و اقوام، بهره‌گیری از آثار بی‌کلام و کیفیت آثار مناسبتی در ایام ملی و مذهبی مباحثی هستند که بررسی آنها می تواند در جهت دهی به مخاطبان و افکار عمومی نقشی موثر داشته باشد.

بی‌تردید موسیقی از مهم‌ترین و موثرترین ابزار دست تهیه‌کننده‌ها در برنامه‌سازی رادیویی است. شناخت کاربرد و نقشی که موسیقی می‌تواند در برنامه‌ها داشته باشد از اصولی است که برنامه‌سازان رادیویی باید نسبت به آن آگاه باشند.

امروزه ثابت شده وقتی موسیقی از رادیو پخش می‌شود مخاطبان بیشتر به این رسانه توجه می‌کنند و با آن همراه می‌شوند.به همین دلیل مسئولیت عوامل برنامه‌ساز بیشتر می‌شود، چراکه باید شناخت کامل‌تری نسبت به موسیقی‌هایی که در برنامه‌های خود ارائه می‌کنند، داشته باشند. با این اوصاف برنامه‌های موسیقی‌محور رادیو جزو برنامه‌های پرمخاطب این رسانه‌ قدیمی است و به ویژه موسیقی‌های سنتی و اصیل مخاطبان زیادی را به خود جذب کرده‌اند.

با توجه به پویایی موسیقی و این که با گذشت زمان و به وجود آمدن تغییرات در جامعه، هنر نیز تغییراتی را می‌پذیرد و موسیقی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین گرایش‌های هنر از این تحول مستثنا نیست و نمی‌توان به طور مشخص به مشکلاتی که در زمینه برنامه‌های موسیقی‌محور رادیو وجود دارد، اشاره کرد.

این یک واقعیت است که مخاطبان انتظار پخش موسیقی‌های روز را در برنامه‌ها دارند و منتظرند تا در برنامه‌ها از صداها، سبک‌ها و آهنگ‌های متنوع و مختلف استفاده شود. طی سال‌های اخیر این اتفاق تا حدودی رخ داده و برنامه‌های موسیقی‌محور تنوع یافته‌ و حضور کارشناسان به شکل پژوهشی و بررسی حوزه‌های تخصصی در رادیو بیشتر شده است. شاید در گذشته پرداختن به برنامه‌های موسیقی‌محور به حضور افراد انگشت شماری محدود می‌شد، اما طی سال‌های اخیر کارشناسان و افرادی که در این حوزه شناخت دارند، حضور کامل‌تری دارند.

موسیقی اقوام از جمله زمینه ‌هایی است که باید بیشتر از این مورد توجه قرار گیرد. رویکرد مخاطبان به این نوع موسیقی سلیقه‌ای و بیشتر متوجه فحوای کلام است، اما موسیقی محلی و مقامی با توجه به نوع کلام شکل گرفته، بنابراین کسانی می‌توانند از کلام موسیقی یک منطقه استفاده کنند که مربوط به آن منطقه باشند، در حالی که ما باید همه مخاطبان خود را در نظر بگیریم.

موسیقی محلی پایه و پشتوانه موسیقی ماست. باید موسیقی محلی را جدی بگیریم و از آنجا که بسیاری از آثار موسیقی‌ ما به شکل شفاهی به نسل‌های بعدی منتقل شده‌اند، در حال از بین رفتن هستند. موسیقی محلی به حمایت بیشتری از سوی رسانه ملی نیاز دارد. هر چند با توجه به گستردگی موسیقی محلی و بضاعت محدود رادیو، هر قدر هم در این حوزه فعالیت شود بازهم نمی‌توانیم به طور کامل همه مبانی این گونه موسیقایی را پردازش کنیم. این را بپذیریم که هر نوع کوتاهی در این زمینه شامل حال فرهنگ و هنر سرزمین ما خواهد شد.

در کنار شبکه های رادیویی پیام و آوا که به موسیقی از جنبه تفریحی و پسند مخاطب عام می نگرند ، رادیو فرهنگ از جمله شبکه هایی است که با محوریت توجه به موسیقی فاخر، اهداف آرمانی تری را در فرهنگسازی جستجو می کند .

برنامه «هفت اقلیم» در رادیو فرهنگ روزهای جمعه به موسیقی می‌پردازد. این برنامه بیشتر تحلیلی - خبری است و حول هنر موسیقی می‌چرخد. دست‌اندرکارا ن این برنامه با اهالی و استادان موسیقی، مباشران موسیقی و مسئولان ساماندهی برنامه‌های موسیقی در کشور گفت‌وگو می‌کنند. بخش‌های مختلف دیگری هم داریم که به موسیقی محلی، فیلم و... می‌پردازند.

همچنین برنامه «سرآهنگ» شنبه‌ها و دوشنبه‌ها از رادیو فرهنگ با رویکرد موسیقی محلی و نواحی پخش می‌شود. در این برنامه سعی می‌شود معرفی درستی از مقام‌ها صورت گیرد. هدف این برنامه چندان پژوهشی نیست و فقط معرفی قطعات نواحی و ترجمه آنها را مد نظر دارد. یعنی وقتی مخاطب مثلا یک موسیقی آذری یا گیلانی را می‌شنود، متوجه فحوای کلام آن نیز شود و این موسیقی در چه تاریخی و با چه رویکردی و از سوی چه افرادی خلق شده یا شأن نزول آن چه بوده است.

● امواجی که آرامش را انتقال می‌دهد

موسیقی از اصلی‌ترین عناصر برنامه‌سازی در رادیو به شمار می‌رود. به دلیل همین اهمیت، دغدغه همیشگی مسئولان و برنامه‌سازان رادیو تامین و تولید موسیقی بوده است، چه آن گاه که سال ۱۳۱۸ کمیسیون رادیو برای تامین موسیقی این رسانه، ۳۰۰۰ صفحه از صفحات گرامافون را از داخل و خارج کشور تهیه می‌کند تا به گوش اندک شنوندگان خود برساند و چه اکنون که هر روز حجم بسیاری از آثار موسیقی کشور پس از بررسی‌های اولیه در اختیار تهیه‌کنندگان رادیو قرار می‌گیرد تا در قالب‌های گوناگون به گوش دوستداران بی‌شمار موسیقی برسد.

شاید از دلایلی که امروزه همچنان مردم از میان هیاهو و انبوه رسانه‌ها، رادیو را انتخاب می‌کنند، لذت و آرامشی است که از شنیدن موسیقی در فضایی خودساخته از نقش و رنگ و تصویر ذهنی به دست می‌آید. ژان میشل ژار که در ابداع و گسترش موسیقی الکترونیک در گستره جهانی نام و آوازه دارد، معتقد است موسیقی در فعالسازی تخیل شنونده نقش بی‌بدیلی دارد و رادیو با استفاده صحیح از این ابزار تاثیرگذار می‌تواند پیوسته رسانه‌ای بی‌رقیب بماند.

دراین زمینه باید به کارکردهای موسیقی در رادیو توجه کرد. موسیقی در رادیو، کارکردهای متفاوتی دارد. گاه برای معرفی خود موسیقی استفاده می‌شود، گاه برای بیان حس و حالتی مفهومی شنیده می‌شود و گاه برای ایجاد یک فاصله و استراحت ذهنی به کار می‌رود. گاه اعلانی می‌شود برای آغاز و گاه نشانه برای پایان یک برنامه.

شبکه فرهنگ ۲۴ ساعته در همه ساختارهای برنامه‌سازی خود صرفا از موسیقی دستگاهی ایران، موسیقی کلاسیک جهان و موسیقی نواحی ایران بهره می‌برد و ضمن معرفی پدیدآورندگان این آثار در ارتقای ذوق هنری و موسیقایی مخاطبان برای خود مسئولیتی خطیر تعریف کرده و بر اجرای این تعهد استمرار و تاکید دارد.

یکی از شبکه‌های فعال رادیویی در عرصه موسیقی شبکه فرهنگ است که آیین‌نامه موسیقی این شبکه طی جلسات کارشناسی با حضور جمعی از اهالی فرهنگ و موسیقی کشور تدوین و تصویب شده است و موازین پخش موسیقی را در این شبکه مشخص می‌کند.

برنامه‌های موسیقی‌محور رادیو با حضور کارشناسان، آهنگسازان، خوانندگان و نوازندگان نامی کشور طراحی، تهیه و پخش می‌شود. حضور ناقدان موسیقی امروز ایران در برنامه‌ها این امکان را برای شنوندگان فراهم می‌کند تا با شیوه نقد موسیقی و فهم دقیق برای تشخیص تمایز موسیقی سالم از موسیقی سخیف آشنا شوند و خوشبختانه این نظارت و کنترل بر پخش موسیقی جدی در شبکه فرهنگ سبب شده است پیوسته در ارزیابی‌های مردمی و شوراهای نظارت بر عملکرد موسیقایی سازمان، جایگاه مقبول و مطلوبی کسب کند.

همچنین پخش موسیقی‌های آیینی نواحی ایران که معرف باورها و آداب و رسوم اقوام مختلف ایرانی ا‌ست، مخاطبان را با خرده فرهنگ‌های این سرزمین آشنا می‌کند و از این رو شنوندگان این شبکه طیف وسیعی از ساکنان اقصی نقاط ایران هستند که به شوق شنیدن و آشنایی با موسیقی منطقه خود این شبکه رادیویی را انتخاب می‌کنند.

شبکه فرهنگ با شش عنوان برنامه موسیقی محور با نام‌های نیستان، سراهنگ، آوای سوگ (در مناسبت‌های سوگواری مذهبی)، هفت اقلیم موسیقی، شهرآشوب، گل‌های ایرانی در طول هفته و پخش ساعت‌ها موسیقی فاخر در فواصل برنامه به ذوق و ذائقه شنیداری مخاطبان فرهیخته خود ارج می‌نهد.

● مخاطب چه چیز را ترجیح می‌دهد؟

در تولید یک برنامه در عرصه موسیقی معیارهای متعددی وجود دارد که برنامه سازان رادیویی سعی می‌کنند با توجه به خواسته‌های شبکه و مخاطبان حرکت کنند به همین دلیل بیشتر به موسیقی سنتی کشورمان و کلاسیک اروپا می‌‎پردازند.

برنامه‌های موسیقی محور همیشه در همه حال مخاطب دارند و اگر یک برنامه فقط موسیقی سنتی پخش کند شاید به نظر کسل‌کننده بیاید، اما بسرعت دارای تعداد زیادی مخاطب می‌شود.

با باید توجه داشت ساختن برنامه موسیقایی در رادیو کار سختی است. ما با سلایق متعددی روبه‌رو هستیم، هرچند تعداد برنامه‌ها کم است، اما در رادیو برای هر نوع سلیقه‌ موسیقایی برنامه وجود دارد.

رادیو برخلاف رسانه‌های دیگر، مخاطب خوبی دارد و باید سعی کرد تا این مخاطب از دست نرود.

رادیو باید به لحاظ کمی تعداد برنامه‌ها را افزایش دهد و شاید راه‌اندازی شبکه آوا پاسخ مناسبی به نیاز و تقاضای مخاطبان باشد.

مخاطب ترجیح می‌دهد موسیقی بشنود حتی اگر یک قطعه بی‌کلام باشد نه آن که درباره موسیقی برای او صحبت شود، اما یک نکته بسیار مهم است، این که اگر یک قطعه کوتاه پخش شود، حتما اسم آهنگساز، قطعه و سازها اعلام شود تا برای شنونده جذابیت خود را داشته باشد.

این را باید در نظر داشت که هنوز در راه شناخت موسیقی کلاسیک جهانی ضعیف است ناآشنایی تهیه‌کننده‌ها با آثار کلاسیک جهانی را اصلی‌ترین این ضعف است و این که مدیر شبکه‌ها چندانی به پرداختن به این سبک موسیقایی از خود نشان نمی دهند. این بی‌علاقگی‌ها سلیقه‌ای است و شاید ربطی هم به ممیزی‌ها نداشته باشد، چراکه اصولاممیزی دست و پا گیری در رادیو وجود ندارد.

مریم احمدی