تفسیر سوره ی تکاثر

خداوند متعال به لطف و رحمت خود, در دعوت انسان به سوی بندگی خود, ابتدا او را از خواب غفلت بیدار می کند و او را این چنین خطاب قرار می دهد که ای انسان چنین تصور مکن که وضعیت موجود و این زندگی دنیایی که به آن عادت کرده ای تا ابد این گونه خواهد بود و تغییر و تحولی نخواهد یافت

خداوند متعال به لطف و رحمت خود، در دعوت انسان به سوی بندگی خود، ابتدا او را از خواب غفلت بیدار می‏کند و او را این‏چنین خطاب قرار می‏دهد که: ای انسان! چنین تصور مکن که وضعیت موجود و این زندگی دنیایی که به آن عادت کرده‏ای تا ابد این‏گونه خواهد بود و تغییر و تحولی نخواهد یافت. ای انسان! این را بدان که ناگهان تغییری روی می‏دهد که تمام این جهان را بر هم می‏زند.

لازم به ذکر است که، انسان طبیعتاً وقتی با چیزی خو گرفت، چنان تصور می‏کند که هرگز از آن جدا نمی‏شود و آن چیز هرگز از بین نمی‏رود. انسانی که به دنیا و مال و ثروت و نعمت و امکاناتش دل خوش می‏کند و به آن‏ها خو گرفته است، کم کم فراموش می‏کند که روزی خواهد آمد و هر آن‏چه دارد تمام می‏شود و از بین می‏رود. این‏جاست که باید از خواب غفلت بیدار شود و به خود بیاید که چنین تصوری درست نیست. این وضعیت و زندگی روزی از بین می‏رود. این جهان روزی تغییر خواهد کرد. وضعیت دیگر و جهانی دیگر به وجود خواهد آمد که هیچ شباهتی با این دنیا ندارد. در همین راستا بسیاری از آیات قرآن به این تغییر و دگرگونی اشاره می‏کنند و از به وجود آمدن وضعیت دیگری خبر می‏دهندوضعیتی که در آن انسان بعد از مردن دوباره زنده می‏شود و در دادگاه و محکمه‏ی خدا حاضر می‏شود تا محاکمه شود. برای نمونه در سوره‏ی تکاثر کسانی را خطاب قرار می‏دهد که از قیامت و انجام وظیفه و مسئولیت خود غافل هستند، و به امکانات و نعمت‏های دنیایی به عنوان هدف نگاه می‏کنند و از یاد برده‏اند که این نعمت‏ها وسیله‏ای هستند برای شناخت خدا و راه او و انتخاب آن، و این را فراموش کرده‏اند که روزی خواهد آمد که در آن به دادگاه خدا احضار می‏شوند و از آن‏ها این‏گونه سؤال خواهد شد که: از امکانات و نعمت‏های خداوند چگونه استفاده کردید؟ آن‏ها را این‏چنین خطاب قرار می‏دهد که:

أَلْهکُمُ التَّکاثُرُ. حَتَّی زُرْتُمُ الْمَقابِرَ (۱-۲)

ای انسان‏های غافل! ای آنان که چنان سرگرم و مشغول به دست آوردن مقام و موقعیت دنیایی شده‏اید و در این راه با هم مسابقه می‏دهید که مسئولیت و وظیفه‏ی خود را فراموش کرده‏اید. آیا نمی‏دانید و فراموش کرده‏اید که هر کس امکانات و نعمت بیشتری داشته باشد مسئولیتش نیز بیشتر خواهد بود؟! دنبال کردن مقام و موقعیت و ثروت، شما را چنان به خود سرگرم کرده است که از مسئولیتی که دارید و سرانجامی که منتظرتان است، غافل شده‏اید و هم‏چنان در این حالت هستید تا این که مرگ شما را در یابد. شما به خود نمی‏آیید و از غفلت بیدار نمی‏شوید تا زمانی که گورهایتان را دیدار کنید )زمان مرگ‏تان فرا رسد و آنگاه که در جایگاه ابدی قرار بگیرید(.

ای انسان‏های غافل! ای آنان که همّ و غمتان کسب مال و ثروت بیشتر و دست یافتن به مقام و موقعیت بالاتر است! چرا مسئولیت و وظیفه‏ی خود را فراموش کرده‏اید و زندگی را این‏گونه سپری می‏کنید و تا زمانی که در جایگاه ابدی قرار بگیرید، به خود نمی‏آید؟!

ای انسان‏های غافل!

کَلاَّ سَوفَ تَعْلَمُونَ ثُمَّ کَلاَّ سَوفَ تَعْلَمُونَ (۳-۴)

خداوند با این خطاب آنان را سرزنش و توبیخ می‏کند و می‏فرماید: نه، نه، این کار را نکنید. بس است، این کار را نکنید. غفلت بس است. خود را به کسب مال مشغول نکنید و تلاش و فعالیتتان مسابقه در کسب مال و موقعیت بیشتر نباشد؛ زیرا طولی نخواهد کشید که به واقعیت پی خواهید برد و خواهید فهمید که چه خبر است و چه روی خواهد داد.

کَلاَّ، نه، نه، از خواب غفلت بیدار شوید و دست از این مسابقه بکشید:

لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیَقِینِ، (۵) اگر می‏دانستید و اگر بدانید که چه سرانجامی در پیش دارید، هرگز این کار را نمی‏کردید. چرا غافلید؟ چرا در این فکر نیستید که روزی خواهد آمد و از شما در مورد اعمالتان سؤال خواهد شد؟! چرا به خود نمی‏آیید و همیشه در فکر جمع آوری مال دنیایی هستید؟! این را بدانید که:

لَتَرَوُنَّ الْجَحِیمَ، (۶) قسم به خدا آن آتش سوزنده‏ی شعله‏ور را خواهید دید. ابتدا از دور آن را می‏بیند و بعد:

ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَیْنَ الْیَقِینِ، (۷) به آن نزدیک می‏شوید و به گونه‏ای آن را مشاهده می‏کنید که جای هیچ شک و تردیدی نمی‏ماند. با چشم یقین آن را می‏بینید و به وضوح می‏فهمید که آن آتش، آتش جهنم است و برای افرادی هم‏چون شما آماده شده است و راه نجات و چاره‏ای نیست. این را بدانید که در آن روز، درباره‏ی همه‏ی نعمت‏هایی که به شما بخشیده شده، مورد سؤال قرار خواهید گرفت:

ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یَومَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ، (۸) در چنین روزی از آن همه نعمت و امکانات که در اختیارتان قرار داده شده، سؤال خواهد شد. از شما پرسیده می‏شود: چگونه از آن نعمت‏ها استفاده کردید؟

این بازخواست و دادگاهی و محاکمه چه زمانی و در چه روزی اتفاق می‏افتد؟

نویسنده‌: استاد ناصر سبحانی

ترجمه‌: جهانگیر ولدبیگی