چه کسی در هزاره نوین باسواد است

تمامی اندیشمندان و صاحبنظران بر این باورند که شکوفایی و تعالی هر جامعه در گرو وجود شهروندانی باسواد است

تمامی اندیشمندان و صاحبنظران بر این باورند که شکوفایی و تعالی هر جامعه در گرو وجود شهروندانی باسواد است.

تمامی اندیشمندان و صاحبنظران بر این باورند که شکوفایی و تعالی هر جامعه در گرو وجود شهروندانی باسواد است. تجربیات کشورهای مختلف نیز مؤید این نظر است. تمامی جوامع عقب‌مانده جهان، یعنی همان کشورهای جهان سوم، همواره از بی‌سوادی مردم و حکومت‌مداران خود رنج می‌برند. افراد بی‌سواد به چندین علت پیشرفت نمی‌کنند:

علت اول اینست که ”نمی‌دانند“ و ”نمی‌فهمند“ پس در نتیجه ”نمی‌خواهند“. دومین علت آن اینست که ”نمی‌توانند“. توجه و اولویت‌دادن به سواد و سوادآموزی برای هر جامعه‌ای که می‌خواهد مسیر رشد و تعالی را طی کند و همواره به سمت کسب رفاه بیشتر و ارتقای کیفیت زندگی خود گام بردارد، ضروری و حیاتی است. به همین علت شاهدیم که چشم‌انداز مطلوب تمامی کشورهای پیشرفته (از سالیان دور)،‌ داشتن شهروندانی باسواد بوده است. اما نکته شایان توجه اینست که مفهوم سواد نیز به مرور زمان تکامل یافته است و امروز شاهد مفهوم ”چندسوادی“ هستیم.

از آنجاییکه دنیای امروز به سرعت در حال تغییر و پیشرفت است، مقوله سواد نیز دایماً در حال تغییر و پویایی بوده است. همگام با پیشرفت‌های گسترده و پرشتاب علم و فناوری، مفهوم، کیفیت، گستردگی و استانداردهای سواد نیز دایماً درحال تغییر و تکامل است.

متاسفانه شتاب رشد و تغییر جهان بگونه‌ای بوده است که انسان (اکثریت جوامع)، از آن‌ عقب مانده‌اند. این نکته هم‌اکنون به دغدغه‌ای جدی برای خود کشورهای پیشرفته نیز مبدل شده است. پژوهشگر و اندیشمندی به نام بورک،‌ بعد از بررسی‌های گسترده‌ای که راجع به فناوری و سواد در دهه ۱۹۶۰ انجام داد، با شگفتی بیان داشت: ”هرگز این همه انسان، درباره فناوری تا این حد نادان نبوده‌اند“. او این وضع را فاجعه‌آمیز می‌دانست و بر این اعتقاد بود که دیگر نمی‌توانیم نسلی جدیدی از افراد ”بی‌سواد در فناوری“ تربیت کنیم. از همان زمان مفهوم ”سواد فناوری“ متولد شد و محققین مختلف به این نتیجه رسیدند که باید روش‌های آموزش و یادگیری (بخصوص در مورد علم و فناوری) در مدارس، دانشگاه‌ها و حتی محیط کار اصلاح گردد.

در سال ۱۹۸۲ پژوهشگر بزرگی به نام هیرش، مفهوم ”سواد فرهنگی“ را برای آمریکاییان ابداع کرد. او در کتاب معروفش، سواد فرهنگی را با یک جمله تعریف کرد: ”هر آنچه یک آمریکایی باید بداند“. او مجموعه‌ای از دانش، اطلاعات و توانمندی‌ها را که باید یک فرد برای بقا و رشد در عصر حاضر بداند تعریف کرد. این اطلاعات در حوزه‌های مختلفی همچون ادبیات، تاریخ، علم و فناوری، زبان‌های مختلف، فرهنگ‌ها، هنر، رسانه‌ها، سیاست و غیره قرار دارند (در واقع چندین سواد مختلف را در دل خود جای داده است). او در سال ۲۰۰۱ کتاب ”دایره‌المعارف کامل سواد فرهنگی“‌ را منتشر کرد که به طور مفصل و در قالب یک فرهنگ لغات و اصطلاحات به تعریف تمامی موضوعات موردنیاز افراد پرداخت.

اما جالب است بدانیم کانون تمامی این دغدغه‌ها و تحقیقات گسترده‌ای که راجع به سواد و انواع آن انجام شده است، کشور آمریکا است. کشوری که مهد نوآوری و پیشرفت است به خوبی می‌داند که برای تداوم رشد خود نیازمند سواد و آگاهی‌های بالای شهروندان خود است.

هم‌اکنون این دغدغه‌ها در آمریکا در اوج خود قرار دارد. بیش از ۳۰ نوع مفهوم سوادی مختلفِ موردنیاز کشف شده و مورد بررسی و تحلیل واقع شده است. استانداردهای بعضی از آن‌ها تدوین شده است و نظام آموزشی این کشور، در حال گنجاندن آن‌ها در دروس دوره تحصیلی دانش‌آموزان است. به‌علاوه رسانه‌های جمعی این کشور، سایت‌های اینترنتی اطلاع‌رسانی، دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، اندیشگاه‌ها و از همه مصمم‌تر دولت آمریکا، عزم خود را جزم نموده‌اند تا سطح سواد و آگاهی‌های مرتبط و موردنیاز مردم خود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن، یا بهتر است بگوییم قبل از اینکه دیر شود، افزایش دهند.

”سواد“ در واقع شالوده آگاهی‌ها، ظرفیت و توان افراد در کسب دانش و زیربنای اعمال و امور زندگی آنان است. ذهنیت سنتی همه در مورد سواد، همان توانایی خواندن و نوشتن است. اما تعریف سنتی جامع‌تر آن مطابق قانون ملی سواد آمریکا (۱۹۹۱) عبارتست از :

”توانایی یک فرد در خواندن، نوشتن و صحبت‌کردن (به انگلیسی)، و توانایی محاسبه و حل مسایل با کارایی لازم برای فعالیت در کار و جامعه در راستای دستیابی به اهداف خود و توسعه دانش و پتانسیل فردی خویش و جامعه“.

مطابق تعریفی از سواد که در انگلستان و ایرلند مورداستفاده قرار می‌گیرد، سواد همان مهارت‌های پایه و اساسی موردنیاز هر فرد است که عبارتند از:

”توانایی ارتباط برقرارکردن به‌وسیله حرف‌زدن (صحبت) و گوش دادن، خواندن، نوشتن و استفاده از ریاضیات از طریق مجموعه‌ای از رسانه‌ها و فناوری‌ها، در راستای ارتقای زندگی روزمره و مشارکت جمعی“.

"سواد" توانایی به رمز درآوردن (کُدکردن) و رمزگشایی (دی‌کُدکردن) پیام‌هاست (تعریف علمی). در واقع این تعریف، سواد عمومی یعنی خواندن و نوشتن را نیز در بر می‌‌گیرد. پس سواد فناوری نیز، توانایی به رمز در آوردن و رمزگشایی پیام‌های فناورانه است. به رمز در آوردن و رمزگشایی با در نظر گرفتن زبان، یعنی همان توانایی فهم، درک و استفاده از کلمات و معانی آن‌ها؛ و به قول شیکزن‌میهالی (۱۹۹۰)، پیش‌فرض سواد، وجود مجموعه نشانه‌های مشترکی است که بسان رسانه‌ی انتقال اطلاعات بین ذهن افراد و رخدادهای خارجی عمل می‌کند.

دو مفهوم سوادی عمده برای حرکت به سمت یک جامعه دانش‌بنیان عبارتند از ”سواد فناوری“ و ”سواد اطلاعاتی“. اگرچه تعاریف بسیار مختلفی راجع به سواد فناوری وجود دارد اما مفهوم کلی آن ناظر بر ”درک و فهم فناوری و ویژگی‌های آن، فرآیند توسعه و بکارگیری، و ارزیابی پیامدها و تاثیرات آن“ است. تعریف ساده سواد اطلاعاتی نیز عبارتست از ”توانایی و هنر فهم اطلاعات، جستجو و یافتن آنان، تجزیه و تحلیل اطلاعات، بکارگیری فناوری اطلاعات و شبکه‌های کامپیوتری“.

آنچه ما باید بدان توجه داشته باشیم تربیت نسل نوینی از افراد باسواد برای آینده کشور است.

منبع:محمدرضا میرزاامینی، اندیشگاه شریف