شما هیچ وقت کاملا خوب نمی شوید

دکتر بابک سیاوشی می گوید بعضی بیماران در بخش های ارتوپدی این جمله را زیاد می شنوند

بی‌دقتی‌های ما در خیابان چه بلایی قرار است سرمان بیاورد - چه آن وقتی که پشت فرمان نشسته‌ایم و با یک عابر پیاده یا یک وسیله نقلیه برخورد می‌کنیم؛ چه آن وقتی که بی‌خیال و سر به هوا از عرض خیابان رد می‌شویم و هیچ توجهی نداریم؟ در چنین مواردی اگر شانس بیاوریم و ما را زود به اورژانس منتقل کنند و اگر باز هم شانس بیاوریم و دچار آسیب‌های حیاتی و مرگ‌آور نشویم یا اگر مشکلاتی از قبیل قطع نخاع یا قطع عضو برای‌مان پیش نیاید، تازه بعد از ۲۴ تا ۴۸ ساعت دردهای شدیدی در سرتاسر بدن به استقبال‌مان می‌آید؛ دردهایی که ممکن است حتی تا آخر عمر رهایمان نکند....

دکتر بابک سیاوشی، استادیار ارتوپدی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در این خصوص بیشتر برای‌مان توضیح می‌دهد.

▪ آقای دکتر! معمولا بعد از تصادف و در حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از آن، درد شدیدی در سرتاسر بدن خود احساس می‌کنیم. چه اتفاقی می‌افتد که ما با وجود اینکه جایی از بدن‌مان نشکسته، چنین دردی را احساس می‌کنیم؟

ـ وقتی یک فرد دچار تصادف یا ضربه می‌شود، ضربه تنها به یک جای بدن او وارد نمی‌شود. برای مثال، کسی که از روی موتورسیکلت پرت می‌شود و روی آسفالت غلت می‌خورد، به نقاط متعدد و مختلفی از بدن او ضربه وارد می‌شود. نقطه حداکثر ضربه ممکن است دچار شکستگی یا آسیب عمده شود اما در سایر نقاط حتی در صورت بروز نیافتن شکستگی، ماکوفتگی خواهیم داشت. شکستگی‌ها معمولا بیشتر به یاد می‌مانند اما ممکن است به کوفتگی‌ها توجهی نشود یا برعکس، ما متوجه وقوع کوفتگی بشویم ولی احتیاج به درمان نداشته باشد. بنابراین اگر از نقاط دچار شکستگی صرف‌نظر کنیم، سایر نقاط دارای کوفتگی ممکن است تا مدت‌ها، دچار درد و تغییرات رنگ بنفش یا کبودی باشد.

▪ در این دردهای کوفتگی که فرمودید، منشأ درد کجاست؟ برای مثال، اگر استخوان آسیب ندیده باشد، آسیب چه قسمت‌هایی باعث بروز درد می‌شود؟

ـ منشأ این درد، بافت نرم است؛ به صورتی که در هر کوفتگی برخی از تارهای عضلانی پاره می‌شوند و خون‌ریزی‌های کوچکی اتفاق می‌افتد. علاوه بر این، بدن در ناحیه بروز کوفتگی برای مقابله با آسیب، نوعی فرآیندهای التهابی را فعال می‌کند. هدف این فرآیندهای التهابی، بهبود کوفتگی است اما خود این فرآیندها درد ایجاد می‌کنند؛ پس درد هم می‌تواند ناشی از آسیب مستقیم باشد و هم ناشی از التهاب به وجود آمده در آن منطقه.

▪ یعنی استخوان اگر نشکسته باشد نمی‌تواند باعث ایجاد درد شود؟

ـ به ندرت، در صورتی که پرده نازک روی استخوان، از روی استخوان جدا شود و دچار پارگی شود (حتی در صورتی که استخوان نشکسته باشد) می‌تواند ایجادکننده درد باشد.

▪ برای خوب شدن درد ناشی از کوفتگی باید چه کار کنیم؟

ـ به طور خلاصه، برخورد با کوفتگی چند مرحله دارد. در قدم اول استراحت عضو مبتلا باید رعایت شود؛ به طوری که اگر عضو آسیب‌دیده بازو یا شانه باشد آن را به گردن آویزان می‌کنیم یا اگر عضو آسیب‌دیده یکی از اندام‌های تحتانی (برای مثال ران یا ساق) باشد از آتل یا بانداژ استفاده می‌کنیم. ناحیه دچار کوفتگی در هنگام استراحت باید بالاتر از سطح بدن قرار داده شود؛ برای مثال، با استفاده از یک بالش در زیر آن. در نهایت باید گفت هرچه ورم در آن ناحیه کمتر باشد، بهتر است و درد ناشی از آن کمتر خواهد بود.

▪ کیسه یخ چه‌طور؟

ـ در مرحله حاد، یعنی در لحظات و ساعت‌های اولیه کیسه یخ مفید خواهد بود اما بعد از ۲۴ ساعت اول باید از کیسه آب گرم استفاده کنیم.

▪ استفاده از مسکن‌ها را تا چه حد توصیه می‌کنید؟

ـ استفاده از مسکن‌ها اجباری نیست و براساس نیاز هر فرد، با توجه به میزان درد او و قدرت تحمل درد، می‌توان از مسکن استفاده کرد. داروهای ضدالتهاب هم با کم کردن شدت التهاب می‌توانند میزان درد را کاهش دهند. در مجموع اگر کسی دردش کم باشد، می‌تواند از مسکن‌های خفیف و اگر کسی درد زیادی داشته باشد می‌تواند از مسکن‌های قوی استفاده کند.

▪ عضو دچار کوفتگی باید کاملا بی‌حرکت باشد. درست است؟

ـ به هیچ وجه! این تصور در گذشته رایج بوده که باید برای درمان اندام‌ها را به طور مطلق بی‌حرکت کرد اما ارتوپدی جدید بر حرکت یا به عبارتی راه انداختن هر چه سریع‌تر اندام تاکید می‌کند. البته محدودیت‌هایی در این مسیر وجود دارد، یعنی اگر خون‌ریزی زیر جلدی یا داخل عضلانی داشته باشیم باید صبر کنیم تا این توده خون‌ریزی (هماتوم) جذب شود و بعد از آن حرکت را شروع کنیم.

▪ پس این بی‌‌حرکتی مطلق، مربوط به گذشته بوده؟

ـ بله، مربوط به گذشته بوده و عوارضی هم داشته؛ برای مثال، بعد از ۳ تا ۴ هفته که گچ را باز می‌کردند معمولا مفاصل کاملا خشک بوده.

▪ برای فردی که مثلا ۲ ماه پس از تصادف همچنان از درد کوفتگی شکایت می‌کند، چه توصیه‌ای دارید؟

ـ روند التیام التهاب، اگر فیزیوتراپی زود شروع نشود، تمام بافت‌های نرم مانند بافت‌های زیر جلد یا عضله به بافت همبند فیبری تغییر شکل می‌دهند و به اصطلاح خشک می‌شوند. غلبه بر این فیبری شدن ممکن است تا مدت‌ها طول بکشد و این مدت طولانی طبیعتا همراه با درد و ناتوانی خواهد بود، بنابراین تمام تلاش‌ ما این است که بیماران را توجیه کنیم که برای بهبود این حالت باید صبر و استقامت به خرج دهند تا روند التهاب طی شود. بیمار باید قبول کند که با انجام فیزیوتراپی طولانی‌مدت حتی برای ۴ تا ۵ ماه ممکن است به تدریج و آرام‌آرام بهبود رخ دهد. بنابراین خواهش من این است که بیماران محترم انتظار معجزه نداشته باشند که با یک گچ‌گیری یا یک بانداژ به سرعت بهبود پیدا کنند. مزمن یا طولانی شدن از ویژگی‌های کوفتگی است که شاید در کوتاه‌ترین زمان‌ها حداقل ۲ تا ۳ هفته طول بکشد، بنابراین برگشت به زندگی عادی ممکن است تا ۶ ماه یا یک سال هم طول بکشد.

▪ چه‌قدر مراجعه مکرر و منظم به ارتوپد و فیزیوتراپیست را در درمان کوفتگی موثر می‌دانید؟

ـ اصلا این از شروط درمان هر بیمار ارتوپدی است که کوفتگی هم یکی از موارد آن است. بیمار باید به صورت رفت و برگشتی تحت نظر باشد و مرتب به وسیله پزشک ویزیت شود؛ یعنی به اصطلاح نباید مریض را به حال خود رها کرد. بیماران هم در نظر داشته باشند که مراجعه نکردن می‌تواند روند بهبود را در آنها به تعویق بیندازد. همچنین همان‌طور که در قسمت‌های قبلی هم عرض کردم بهبود کوفتگی باید در همراهی کامل و به کمک فیزیوتراپی باشد.

▪ تنه و گردن هم می‌توانند دچار کوفتگی شوند؟

ـ صددرصد. در این نواحی هم ما کوفتگی داریم ولی قبل از آن در مورد شکم و گردن و آسیب‌های مربوط به آن که به همکاران سرویس جراحی مربوط می‌شود بیماران محترم باید احتمال آسیب به اندام‌های حیاتی مانند کبد و طحال یا در مورد گردن باید احتمال آسیب به ستون فقرات گردنی و نخاع گردنی را در نظر داشته باشند.

▪ حرف آخر؟

ـ حرف آخر را مردم در خیابان خواهند زد؛ هنگام عبور از عرض خیابان، رعایت نکردن قوانین رانندگی، رانندگی پرخطر پشت فرمان موتورسیکلت یا نبستن کمربند ایمنی. هر کدام از اینها فاجعه‌ای است که یک عمر ناتوانی و درد را (تازه اگر آسیب‌های حیاتی و عضوی رخ ندهد) به دنبال خواهد داشت. اگر نکات ایمنی را رعایت نکردند و ناگزیر از مراجعه به بخش ارتوپدی شدند آن وقت باید از بی‌دقتی‌های خود یک عمر گله‌مند باشند چون خیلی احتمال دارد که یک بیمار ارتوپدی این جمله را بشنود: «شما هیچ وقت به طور کامل خوب نمی‌شوید.»

دکتر نیما سیفی‌مقدم