فقر زیرمغذی ها, گرسنگی پنهان

گرسنگی عموماً خاص مناطق و کشورهای فقیر و عقب مانده جهان است اما در این سالها شاهد نمونه ای از گرسنگی در سطح وسیعی از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه هستیم که حتی اقشار غنی هم گرفتار آن هستند

گرسنگی عموماً خاص مناطق و کشورهای فقیر و عقب‌مانده جهان است اما در این سالها شاهد نمونه‌ای از گرسنگی در سطح وسیعی از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه هستیم که حتی اقشار غنی هم گرفتار آن هستند.

در واقع گرسنگی همیشه ناشی از نخوردن نیست و چه بسا بسیاری از مردم که امروز دچار گرسنگی پنهان هستند. بسیار هم پرخور باشند.

گرسنگی پنهان نوعی از فقر و کمبود مواد غذائی است که از چشم فرد، جامعه و حتی مسئولان سلامت در کشورها پنهان می‌ماند و آرام‌آرام در میان جمعیت می‌خزد و خود را در قالب عوارض بعدی نشان می‌دهد که چند هم ملموس نیست.

سلول‌های بدن برای رشد، اعمال حیاتی و ترمیم بافت‌ها نیاز به مواد مغذی دارد که شامل درشت مغذی‌ها همچون کربوهیدرات‌ها، چربی‌، پروتئین و ریزمغذی‌هائی همچون انواع ویتامین‌ها و املاح معدنی است.

نیاز به این مواد مغذی در افراد مختلف با توجه به سن، جنس و جثه متفاوت است، چنانکه در این زمینه رعایت تنوع و تعادل در انتخاب مواد غذائی منجر به یک رژیم غذائی مطلوب می‌شود اما شرایط اقلیمی و برخی عادات غذائی ممکن است گروهی از جمعیت با همه افراد یک منطقه را مبتلا به کمبود ماده غذائی و عوارض ناشی از آن کند.

اصطلاح سوء‌تغذیه ریزمغذی‌ها برای بیماری‌هائی که به دلیل کبود این مواد روی می‌دهد، به‌کار برده می‌شود. این کمبود ریزمغذی‌ها همان گرسنگی پنهان است. امروزه سوء‌تغذیه ریزمغذی‌ها بزرگترین مانع برای توسعه اجتماعی و اقتصادی است زیرا در درازمدت سلامت، توانائی یادگیری و توان تولید افراد جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

فقر و عدم دسترسی به موادغذائی متنوع، فقدان آگاهی از عملکرد مطلوب یک رژیم غذائی مناسب، آب و محیط آلوده، شیوع بیماری‌های انگلی و عفونی عواملی هستند که منجر به کمبود ریزمغذی‌ها می‌شود.

نتیجه این سوء‌تغذیه افزایش مرگ‌ و میر، ابتلا به بیماری‌ها به دلیل ضعف سیستم ایمنی بدن، ناتوانی جسمی و کاهش بهره هوشی و کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی، تغییرات رفتاری به‌صورت بی‌حوصلگی، بی‌تفاوتی و انزواطلبی است که روند توسعه کشورها را به مخاطره می‌اندازد.

از جمله ریزمغذی‌هائی که کمبود آن اثر نامطلوب بر بدن می‌گذارد آهن است که سازنده هموگلوبین و ید می‌باشد، در جریان تولید هورمون‌ها فعالیت می‌کند و همچنین سازنده برخی ویتامین‌ها است که گاه به صورت کوآنزیم فعالیت‌های سلولی را سامان می‌دهند و به همین دلیل گرسنگی سلولی نیز نام دیگری است که به کمبود ریزمغذی‌ها اطلاق می‌شود.

وقتی سلول گرسنه باشد، فعالیتش دچار مشکل می‌شود، لذا بدن خود را به طرق مختلف با کمبودها تطبیق می‌دهد و همین تطابق بدن و حیات، انسان‌ها را از رسیدن به توانمندی‌های بالقوه‌ای که دارند، باز می‌دارد. جامعه‌ای که کودکانش با فقر مواد غذائی و کمبود ریزمغذی‌ها مواجه است، از هوشمندی و قدرت یادگیری بی‌بهره می‌ماند، کودکان معمولاً قدرت تمرکز نداشته و ناموفق در امتحانات، درس را رها می‌کنند و با چند سال در یک کلاس می‌مانند.

عدم توانائی در کسب مهارت‌های پیچیده‌ این جوامع را به تدریج در چرخه معیوب فقر و توسعه‌نیافتگی از رقابت در صحنه دانش فنی جهان حذف کرده و به کشورهای عقب‌مانده و محتاج تبدیل می‌کند.

امروزه کارشناسان تغذیه غلبه بر گرسنگی سلولی را پیش شرط اصلی برای رسیدن به سلامت جسمی و ذهنی و راه وصول به توسعه می‌دانند. سیاست‌ها و برنامه‌های تغذیه‌ای کشورها باید به‌گونه‌ای طراحی و اجراء شود که از دریافت ریزمغذی‌ها و غذای کافی و مناسب برای همه گروه‌های سنی و جنسی جمعیت و در تمام مناطق شهری و روستائی اطمینان حاصل شود.

عواقب و خسران غفلت از گروه‌های در معرض خطر و آسیب‌پذیر و محرومان جامعه معمولاً به کل جامعه معمولاً به کل جامعه برمی‌گردد و دولت‌ها با سرمایه‌گذاری در پیشگیری از کمبود ریزمغذی‌ها و حمایت از طبقات آسیب‌پذیر شاهد برگشت سرمایه به‌صورت افزایش بهره‌وری نیروی کار، خلق دانش فنی و توسعه‌یافتگی خواهند بود.

از حمله ریزمغذی‌ها آهن است که ز عناصر مؤثر در ساختمان بسیاری از آنزیم‌ها، و پروتئین‌ها و خصوصاً هموگلوبین است و کمبود آن منجر به کم‌خونی و فقر آهن می‌شود که با عوارض زیانبار بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی از جمله افزایش مرگ‌ومیر مادران به‌هنگام زایمان، افزایش موارد ابتلا به بیماری‌ها، کاهش توانمندی ذهنی و جسمی شده و روند توسعه اقتصادی جوامع را به مخاطره می‌اندازد. کم‌خونی از پیامدهای اصلی فقر آهن است.

در عین آنکه کمبود آهن شایع‌ترین علت کم‌خونی به‌ویژه در کودکان و زنان در سنین باروری است اما سایر کمبود ریزمغذی‌ها نظیر اسیدفولیک و ویتامین B۱۲ هم در ایجاد کم‌خونی مؤثر است.

حدود یک چهارم جمعیت دنیا کم خون هستند و در تمامی سنین و هر دو جنس دیده می‌شود، اما شیوع آن متفاوت است. افراد آسیب‌پذیر مانند زنان در سنین باروری (به علت عادت ماهیانه، شیردهی و بارداری)، کودکان شش ماهه تا دو ساله به دلیل رشد سریع و قطع زودرس تغذیه یا شیر مادر و کودکان سنین پیش دبستانی بیشتر در معرض کم‌خونی فقر آهن هستند.

کمبود آهن در این مقاطع سنی می‌تواند منجر به تأخیر رشد جسمی، اختلال در تکامل و هماهنگی سیستم اعصاب حرکتی، اختلال در تکامل گفتاری و مهارت‌های شناختی و کاهش قدرت یادیگری و ضریب هوشی به میزان ۵ تا ۱۰ امتیاز شود.

کاهش مقاومت در برابر عفونت‌ها از جمله اسهال و عفونت‌های تنفسی و اختلال در سیستم ایمنی سلولی از دیگر عواقب کم‌خونی است که درمان با آهن به بهبود آنها می‌انجامد.

اثرات نامطلوب کم‌خونی به‌ویژه نوع شدید آن در دوران شیرخواری و اوایل کودکی تقریباً غیرقابل جبران است و با درمان بعدی هم قابل اصلاح نیست.

بر اساس آمارهای جهانی، کبود آهن به رشد و تکامل مغزی ۴۰ تا ۶۰ درصد کودکان شش تا ۲۴ ماهه کشورهای درحال توسعه صدمه می‌زند.

کم‌خونی فقر آهن در بزرگسالان نیز ایجاد ضعف و خستگی کرده و قدرت و کارائی را کاهش می‌دهد و ممکن است با اختلالات تولیدمثل نیز همراه باشد.

بر اساس محاسبات بانک جهانی در شرایطی که کمبود ریزمغذی‌ها سالانه بیش از ۵ درصد درآمد ملی کشورها را کاهش می‌دهد، هزینه راه‌حل‌های کامل و مستمر برای غلبه بر آن تنها معادل ۳/۰ درصد از درآمد ناخالص ملی است.

اگر توان تولید در فرد کم‌خون به‌طور متوسط ۲۰ درصد کاهش یابد، در کشوری‌که ۵۰ درصد زنان و ۲۰ درصد مردان آن مبتلا به کم‌خونی هستند، توان تولید، پنج تا هفت درصد کاهش خواهد یافت.

اثرات کم‌خونی در تمامی حوزه‌ها و سطوح اعم از بهداشت و درمان، آموزش و پرورش، صنعت کشاورزی اقتصاد گرفته تا خانواده چنان عمیق و زیانبار است که به جرأت می‌توان گفت پیشگیری و کنترل آن از ابزار مؤثر در سرعت بخشیدن به روند توسعه کشورها است.

منبع: ایرنا

---