روزه از مـنـظـر روان شناسی اجتماعی

یکی از آثار اجتماعی روزه, درس مساوات و برابری در میان افراد اجتماع است زیرا با انجام این دستور مذهبی, افراد برخوردار, هم وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را محسوس درمی یابند و هم با صرفه جویی در غذای روزانه خود می توانند به کمک آنها بشتابند

یکی از آثار اجتماعی روزه، درس مساوات و برابری در میان افراد اجتماع است زیرا با انجام این دستور مذهبی، افراد برخوردار، هم وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را محسوس درمی‌یابند و هم با صرفه‌جویی در غذای روزانه خود می‌توانند به کمک آنها بشتابند...

امام صادق(ع) نیز با اشاره به این پیامد نیکوی روزه می‌فرماید: «خداوند روزه را از آن رو واجب کرد که دارا و محتاج در آن برابر شوند.» ارزش این توجه به نیازمندان تا جایی است که پیامبر مهر و رستگاری، ماه مبارک رمضان را چنین توصیف می‌کنند: «رمضان ماه خدا و بهار فقیران است.»

روزه‌ دارای فرهنگ مخصوص خود را دارد و روزه‌داران در ماه مبارک رمضان، بیشتر با واژه‌های مربوط به این فرهنگ سر و کار پیدا می‌کنند. طبق تحقیقات، در ماه مبارک رمضان، ۴۰۰ واژه مربوط به فرهنگ روزه بین ۳ تا ۱۰ برابر بیشتر از سایر ماه‌ها به کار می‌روند؛ عبارت‌ها و واژه‌هایی چون «ببخشید»، «عذر می‌خواهم»، «تلاوت»، «صدقه»، «انفاق»، «خیرات»، «احسان»، «نماز»، «روزه»، «دستگیری فقرا» و... رونق خاصی پیدا می‌کنند.

بسیاری از کدورت‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی، به‌خصوص در ارتباط‌های ناسالم با دیگران، ریشه در خودپرستی و خودشیفتگی دارد. فرد روزه‌دار از پیله خودپرستی خارج می‌شود و پروانه‌وار گرد دیگر دوستان نیز خواهدگشت. توجه به همسایگان، اصلاح کدورت‌ها، بازدید از اقوام و حضور سر سفره افطاری دیگران و... زمینه‌های پدید آمدن ارتباط‌های سالم و سودمند را فراهم می‌کند.

یکی از آثار سودمند روزه در بخش اجتماعی آن، تمرین احترام به قانون دیگر افراد جامعه است. در جامعه‌ای که روزه به عنوان یک فریضه دینی مورد توجه قرار دارد، همه افراد خود را موظف به خویشتن?داری و رعایت احترام دیگران می‌دانند و از هر کاری که باعث جریحه‌دار شدن و آزار روزه‌داران ‌شود، پرهیز می‌کنند. در جامعه روزه‌دار، خوردن و آشامیدن و حرکت‌های ضداخلاقی و مغایر با رفتار دینی به شدت محکوم است و انسان‌های فهیم خود را از آن دور نگه‌‌می‌دارند.

اگر کار سخت و دشواری برای همگان مقرر شود، تحمل آن برای افراد از حیث روانی دشوار نخواهدبود. فخر رازی در این باره می‌گوید: «چون روزه یک عبادت طاقت‌فرساست، عمومیت آن برای همگان مایه تقویت توان و مقاومت است.» به همین دلیل در آیه ۱۸۳بقره، از وجوب روزه در تاریخ گذشته سخن به میان آمده است.

همچنین روزه‌داری به صورت همگانی و در مدت معینی از سال، فرصتی را برای تمرین یکی از قوانین مذهبی فراهم کرده است تا همگان از برکات دستور‌ها و راهکارهای دینی آگاهی یابند.

بر اساس آمار مراجع مربوطه، هر ساله با فرارسیدن ماه مبارک رمضان میزان جرایم اجتماعی به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. ریشه این اصلاح اجتماعی را باید در گرایش افراد جامعه به معنویات و سلطه معنویت بر جامعه جستجو کرد.

این راهکار بزرگ معنوی می‌تواند راه‌حل دیگر معضلات اجتماع اسلامی و بشری باشد؛ به گونه‌ای که با تبیین و گسترش صحیح مسایل دینی و روحانی، می‌توان به ستیز اهریمن پلیدی‌ها و نادرستی‌ها رفت.

تشویق به افطاری دادن در فرهنگ اسلامی و دستگیری از نیازمندان و گستردن سفره‌های اطعام برای همگان که امروزه به صورت فرهنگی فراگیر درآمده، نشانه‌هایی از مهرورزی‌اند. اکرام ایتام به پیروی از مولای یتیمان، امیرمؤمنان نیز گوشه‌ای از آثار اجتماعی روزه‌داری به شمار می‌‌رود.

در ماه رمضان، دل‌ها در اثر همسایگی با نور و کاستن از عوامل مادی،‌ رنگ و بوی بیشتری از محبت به خود می‌گیرد و زمینه گسترش شمیم خوش مهربانی در سراسر جامعه اسلامی پدید می‌آید.

ابراهیم اخوی

روان‌شناس بالینی مرکز مشاوره حوزه علمیه قم