نتیجه تسلیم بودن در برابر خدا

خداوند ابراهیم را بنده خاص خود قرار داد پیش از آنکه پیامبرش قرار دهد و خداوند او را به عنوان نبی انتخاب کرد پیش از آنکه او را رسول خود سازد و

خداوند ابراهیم را بنده خاص خود قرار داد پیش از آنکه پیامبرش قرار دهد و خداوند او را به عنوان نبی انتخاب کرد پیش از آنکه او را رسول خود سازد و او را رسول خود انتخاب کرد پیش از آنکه او را به عنوان خلیل خود برگزیند و او را خلیل خود قرار داد پیش از آنکه او را امام قرار دهد، هنگامی که همه این مقامات را جمع کرد فرمود: من تو را امام مردم قرار دادم، این مقام به قدری در نظر ابراهیم بزرگ جلوه کرد که عرض نمود: خداوندا از دودمان من نیز امامانی انتخاب کن، فرمود: پیمان من به ستمکاران آنها نمی‏رسد.(اصول کافی ج ۱، باب طبقات الانبیاء و الرسل و الأئمه ص ۱۳۳)بنابراین مقامات و الطاف الهی، بدون دلیل به کسی واگذار نمی‏شود و از مجموع آیات مرتبط با حضرت ابراهیم می‌توان دریافت که اگر او بر‏گزیده می‌شود، به خاطر روحیه تسلیم بودن او در برابر خداوند است.إِذْ قالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ (۱۳۱ بقره).(بخاطر بیاورید) هنگامی را که پروردگار ابراهیم به او گفت: تسلیم شو. گفت: در برابر پروردگار جهانیان تسلیم شدم. این پیامبر بزرگ می‏تواند الگو و اسوه برای همه حق طلبان جهان باشد و مکتب او به عنوان یک مکتب انسان‌ساز مورد استفاده همگان قرار گیرد.آیه مورد بحث به یکی از ویژگی‌ها و صفات برگزیده ابراهیم که در واقع ریشه بقیه صفات او است اشاره می‌کند.آری ابراهیم آن مرد فداکار و ایثارگر هنگامی که ندای فطرت را از درون خود می‏شنود که پروردگار به او فرمان تسلیم باش می‏دهد تسلیم کامل خدا می‏شود، ابراهیم با فکر و درک خود می‏یابد و می‏بیند که ستارگان و ماه و خورشید همه غروب و افول دارند و محکوم قوانین آفرینشند، لذا می‏گوید: اینها خدای من نیستند: إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ حَنِیفاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ: من روی خود را به سوی خدایی کردم که آسمانها و زمین را آفرید و در این راه عقیده خود را خالص کردم و من از مشرکان نیستم.(سوره انعام آیه ۷۹). ابراهیم و اسماعیل پس از ساختن خانه کعبه، نخستین تقاضایی که از خدا- بعد از تقاضای قبولی اعمالشان - کردند، این بود که آنها براستی تسلیم فرمان او باشند و از دودمان آنها نیز امت مسلمی بپاخیزد. در حقیقت نخستین گام برای ایجاد ارزش در انسان، مسأله خلوص و پاکی است. به همین دلیل که ابراهیم خویش را منحصراً تسلیم فرمان حق کرد محبوب خدا شد و خدا او را برگزید. همه کارهای ابراهیم از آغاز زندگی تا پایان کم نظیر بود، مبارزه پیگیر او با بت پرستان و ستاره پرستان و در دل آتش قرار گرفتنش که حتی دشمن سر سختش نمرود را تحت تأثیر قرار داد و بی اختیار گفت: من اتخذ الها فلیتخذ الها مثل اله ابراهیم: اگر کسی بخواهد خدایی برگزیند باید مثل خدای ابراهیم برگزیند.(نور الثقلین، ج ۳، ص ۴۳۹).همچنین آوردن همسر و فرزند شیرخوار در آن بیابان خشک و سوزان، در آن سرزمین مقدس و بنای خانه کعبه و بردن جوانش به قربانگاه، همچنین وصیت و سفارشی که در آخرین ایام عمر خود به فرزندانش نمود آن نیز نمونه بود. مقام امامت، مقامی است بالاتر از اینها و حتی برتر از نبوت و رسالت و این همان مقامی است که ابراهیم پس از امتحان شایستگی از طرف خداوند دریافت داشت.

● پیام‏های آیه

۱- مقامات و الطاف الهی، بدون دلیل به کسی واگذار نمی‏شود. اگر خداوند ابراهیم را برمی‏گزیند، به خاطر روحیه تسلیم بودن او در برابر خداست. «أَسْلِمْ قالَ أَسْلَمْتُ»۲- فلسفه تسلیم انسان در برابر خداوند آن است که او رب العالمین است. «أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ»

● دو نکته ضروری

در اینجا ذکر دو نکته ضروری به نظر می‌رسد:

۱ فرق نبوت و امامت و رسالت‏:کسانی که از طرف خدا ماموریت داشتند دارای مقامات مختلفی بودند:

۱- مقام نبوت: یعنی دریافت وحی از خداوند، بنابراین نبی کسی است که وحی بر او نازل می‏شود و آنچه را بوسیله وحی دریافت می‏دارد چنانکه مردم از او بخواهند در اختیار آنها می‏گذارد.

۲- مقام رسالت: یعنی مقام ابلاغ وحی و تبلیغ و نشر احکام خداوند و تربیت نفوس از طریق تعلیم و آگاهی بخشیدن، بنابراین رسول کسی است که موظف است در حوزه ماموریت خود به تلاش و کوشش بر خیزد و از هر وسیله‏ای برای دعوت مردم به سوی خدا و ابلاغ فرمان او استفاده کند و برای یک انقلاب فرهنگی و فکری و عقیدتی تلاش نماید.

۳- مقام امامت: یعنی رهبری و پیشوایی خلق، در واقع امام کسی است که‏ با تشکیل یک حکومت الهی سعی می‏کند احکام خدا را عملا اجرا و پیاده نماید و اگر هم نتواند رسما تشکیل حکومت دهد تا آنجا که در توان دارد در اجرای احکام می‏کوشد.به عبارت دیگر وظیفه امام اجرای دستورات الهی است در حالی که وظیفه رسول ابلاغ این دستورات است و باز به تعبیر دیگر، رسول ارائه طریق می‏کند ولی امام ایصال به مطلوب می‏نماید.ناگفته پیداست که بسیاری از پیامبران مانند پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) هر سه مقام را داشتند: هم دریافت وحی می‏کردند، هم تبلیغ فرمانهای الهی و هم در تشکیل حکومت و اجرای احکام تلاش می‏کردند و هم از طریق باطنی به تربیت نفوس می‏پرداختند.کوتاه سخن اینکه: امامت همان مقام رهبری همه جانبه مادی و معنوی، جسمی و روحانی و ظاهری و باطنی است، امام رئیس حکومت و پیشوای اجتماع و رهبر مذهبی و مربی اخلاق و رهبر باطنی و درونی است. امام از یک سو با نیروی معنوی خود افراد شایسته را در مسیر تکامل باطنی رهبری می‏کند و با قدرت علمی خود افراد نادان را تعلیم می‏دهد.با نیروی حکومت خویش یا قدرت‌های اجرایی دیگر، اصول عدالت را اجرا می‏نماید.

۲ امامت یا آخرین سیر تکاملی ابراهیم‏:از آنچه در بیان حقیقت امامت گفتیم به‌خوبی استفاده می‏شود که ممکن است کسی مقام پیامبری و تبلیغ و رسالت را داشته باشد و استحقاق مقام امامت در او نباشد، این مقام، نیازمند شایستگی فراوان در جمیع جهات است و همان مقامی است که ابراهیم پس از آن همه امتحانات، شایستگی آن را پیدا کرد و این آخرین حلقه سیر تکاملی ابراهیم بود.آنها که گمان می‏کنند منظور از امامت تنها فرد شایسته و نمونه بودن است گویا به این حقیقت توجه ندارند که چنین مطلبی از آغاز نبوت در ابراهیم بوده.و آنها که گمان می‏کنند منظور از امامت سرمشق و الگو بودن برای مردم بوده ، باید به آنها گفت: این صفت برای ابراهیم و تمامی انبیاء و رسل از آغاز دعوت نبوت وجود دارد و به همین دلیل پیامبر باید معصوم باشد چرا که اعمالش الگو است.بنابراین مقام امامت، مقامی است بالاتر از اینها و حتی برتر از نبوت و رسالت و این همان مقامی است که ابراهیم پس از امتحان شایستگی از طرف خداوند دریافت داشت.

آمنه اسفندیاری