آدم‌ها نه سیاهند نه سفید

یکی از صفات روانشناختی جامعه که روز به روز در حال افزایش است، تفکر «همه یا هیچ» است که از نظر روانشناسی جزء تحریفات شناختی محسوب شده و می‌تواند در عملکردهای فردی و اجتماعی تاثیر …

یکی از صفات روانشناختی جامعه که روز به روز در حال افزایش است، تفکر «همه یا هیچ» است که از نظر روانشناسی جزء تحریفات شناختی محسوب شده و می‌تواند در عملکردهای فردی و اجتماعی تاثیر گذار باشد.

ذهن انسان توانایی فهم انواع گزاره‌های پیچیده ریاضی و منطقی را دارد اما تعامل ذهن با محیط کاملا بر اساس گزاره های ذهنی نیست.در واقع تعامل ذهن با محیط تعاملی کلی، تجربه محور، هیجان محور و امنیتی است.

تعامل کلی

تعامل کلی به این معنا است که ذهن گرایش به قانون دارد. یعنی ذهن گرایش دارد از تجربیات خود قانون بسازد. اما قوانینی که ذهن می سازد بر پایه تجربیات است و تجربیات به دلیل محدودیت ضامن قوانین نیستند.

تجربه محور

ذهن از جز به کل حرکت می‌کند. اما نکته مهم این قسمت رنگ و بویی است که تجربیات به زندگی ما می‌دهد. برای مثال تصور کنید که معلول هستید. شما دنیا را با معلولیت تجربه می‌کنید و نمی‌توانید با پای دیگران زندگی کنید و یا شما کاری ندارید که مردم فلان کشور آفریقایی در قحطی به سر می‌برند هرچند به آن‌ها کمک می‌کنید. در نتیجه ذهن با آنچه در گیر آن هست زندگی می کند.

هیجان محور

ذهن درگیر هیجانات عمیق می‌شود. برای مثال وقتی پدر و مادر فردی فوت می‌کنند ممکن است خداوند را ناعادل بداند. این فرد به علل مرتبط با مرگ کاری ندارد بلکه اکنون ساحت روانشناختی وی درگیر یک تجربه عمیق ناراحت کننده است. در نتیجه احساسات شدید راه را برای منطق می‌بندد.

امنیت محور

ذهن در خدمت حیات است برای همین وقتی قدرت تشخیص پیچیدگی را از دست می‌دهد به سمت کلیت حرکت می کند. برای مثال وقتی نمی‌توانیم آدم‌ها را خوب بشناسیم از آن‌ها فاصله می‌گیریم و آن‌ها را در دسته‌های بزرگتر تقسیم بندی می‌کنیم، «خوب‌ها و بدها». یا در نظر بگیرید که سه بار پول شما را خورده باشند آنگاه آیا باز هم به مردم اعتماد می‌کنید؟ آیا هنوز تقسیم‌بندی قبل را دارید؟

امروزه در جامعه ما این کلی‌گویی ها به شدت افزایش یافته است. در واقع سر و ته یک کرباسید، ضرب المثلی است که بیش از حد کاربرد پیدا کرده است. همه دکترها ... هستند. همه ورزشکاران... هستند.

این نوع تفکر از پیشاپیش در جنسیت هم مطرح بود. یکی از علایق زنان و مردان شناسایی ویژگی‌های جنسیتی یکدیگر است. بسیار گفته می‌شود که «همه زنان اینجوریند یا مردها همشان اونجوریند».

کلی گویی در بسیاری از موارد راه را برای خطا باز می‌کند و می‌تواند باعث مشکلات ارتباطی شود. در واقع کلی‌گویی چشم شما را به روی واقعیت‌ می‌‍بندد و اطلاعات اشتباهی در اختیار شما قرار می‌دهد.

بسیاری از سوء تفاهم‌ها در نتیجه همین کلی گویی‌ها و کلی فکر کردن‌ها است. در بسیاری از موارد توهین‌ها هم از همین موضوع سرچشمه می‌گیرد و باعث ایجاد ناراحتی در بین افراد می‌شود.

در تفکر اسلامی آدم‌ها سیاه یا سفید نیستند، همیشه راه برای تبرئه دیگران باز است و خوش‌بینی بخشی از تقوا است.