سکته قلبی زنان کشنده تر است

مردان و زنان از لحاظ عوامل خطرساز بیماری های قلبی از قبیل کلسترول بالا, کم تحرکی, فشار خون بالا و سیگار کشیدن با هم تفاوتی ندارند اما برخی از تفاوت های جنسیتی از لحاظ بروز, علایم و پیامد بیماری های قلبی بین آنها وجود دارد

مردان و زنان از لحاظ عوامل خطرساز بیماری‌های قلبی از قبیل کلسترول بالا،‌ کم‌تحرکی،‌ فشار خون بالا و سیگار کشیدن با هم تفاوتی ندارند اما برخی از تفاوت‌های جنسیتی از لحاظ بروز، ‌علایم و پیامد بیماری‌های قلبی بین آنها وجود دارد...

زنان در مقایسه با مردان، با احتمال بیشتری ممکن است از بیماری قلبی بمیرند. آنها با احتمال ۲ برابر بیشتر از مردان در طول ۶ سال پس از حمله قلبی اولشان ممکن است دچار حمله قلبی دوم شوند و به اندازه مردان نیز پس از جراحی بای‌پس یا آنژیوپلاستی بهبود پیدا نمی‌کنند. اما در مقابل، زنان نسبت به مردان ۱۰ سال دیرتر دچار بیماری‌های قلبی می‌شوند.

شروع دیررس بیماری‌های قلبی در زنان احتمالا ناشی از اثرات محافظتی استروژن‌های (هورمون‌های جنسی زنانه) تولیدشده در تخمدان‌ها است که تا زمان یائسگی ادامه دارد. اما از آنجایی که زنان بعدها دچار بیماری قلبی می‌شوند، با احتمال بیشتری ممکن است بیماری‌های همراه مانند دیابت، باعث ایجاد اختلال در درمان و بهبودی زنان از بیماری قلبی شود. زنان همچنین دارای قلب و عروق کرونر (عروق‌ تغذیه‌کننده قلب) کوچک‌تری هستند‌ که به نوبه خود ممکن است انجام جراحی قلب را مشکل‌تر کند و کارایی برخی از تکنیک‌های استاندارد تشخیصی مانند آنژیوگرافی عروق کرونر را نیز کمتر کند.

آنژیوگرافی برای یافتن پلاک‌های مملو از کلسترول که در عروق خونی برجسته شده و باعث انسداد این شریان‌ها می‌شوند، شیوه‌ خوبی است. پلاک‌های شریانی معمولا در مردان این‌گونه تشکیل می‌شوند. اما در زنان پلاک‌های چربی ممکن است به صورتی یکنواخت در طول دیواره‌های شریان‌ها تشکیل شوند و به داخل رگ برجستگی نداشته باشند‌ و در نتیجه در آنژیوگرافی معمولا تشخیص داده نشوند.

حمله‌های قلبی در مردان معمولا ناشی از پارگی پلاک‌های شریانی است که باعث می‌شود در محل پلاک لخته‌ای تشکیل شود و جریان خون در شریان متوقف شود. زنان با احتمال بیشتری نسبت به مردان ممکن است دچار بیماری عروق کوچک (میکروواسکولر) باشند؛ به این معنا که شاخه‌های ریز و میکروسکوپی شریان‌های کرونر (شریان‌های تغذیه‌کننده قلب) تنگ و باریک شوند. این رگ‌های میکروسکوپی که به دلیل کوچکی‌شان در آنژیوگرافی دیده نمی‌شوند، قلب را تغذیه می‌کنند و آن را سالم نگه می‌دارند. حتی هنگامی که شریان‌های اصلی کرونر باز هستند،‌ بیماری عروق میکروسکوپی ممکن است رسیدن اکسیژن به قلب را محدود کند و باعث درد قلبی و سایر علایم شود.

● ۱۰ نکته درباره بیماری‌های قلبی زنان

این ۱۰ نکته را در مورد خطرات بیماری قلبی در زنان و بهترین شیوه کنترل آنها در نظر داشته باشید:

۱) کنترل کلسترول

اثر کلسترول بالا در بیماری قلبی در زنان و مردان اندکی متفاوت است. میزان پایین کلسترول «خوب» یا HDL (زیر ۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر) نسبت به میزان بالای کلسترول «بد» یا LDL برای زنان خطرناک‌تر است؛ در حالی که در مردان میزان بالای کلسترول بد، مهم‌ترین عامل خطرساز مربوط به چربی خون در دچار شدن به بیماری قلبی است.

میزان چربی تری‌گلیسرید (بالای ۱۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر) نیز برای قلب زنان خطرساز است؛ ‌به‌خصوص در زنانی که دور کمر آنها ۸۹ سانتی‌متر یا بیشتر است.

میزان کل کلسترول اهمیت کمتری نسبت به شاخصی دارد که از تقسیم کردن کلسترول کل بر کلسترول HDL به دست می‌آید. نسبت مطلوب در زنان ۲/۳ است. خطر بیماری قلبی در زنان به میزان کلسترول غیر HDL آنها (کلسترول کل منهای HDL) هم بستگی دارد. این عدد باید کمتر از ۱۳۰ میلی‌گرم در دسی‌‌لیتر باشد.

▪ چه باید کرد: هر ۵ سال یک بار چربی‌ خون ناشتای‌تان را اندازه بگیرید. اگر میزان کلسترول‌تان بالا باشد،‌ اول باید تغییرات سبک زندگی را مورد توجه قرار دهید؛ تغییراتی مانند ورزش،‌ سیگار نکشیدن، کنترل وزن و رژیم غذایی مغذی که حاوی مقدار زیادی سبزی، میوه و غلات سبوس‌دار باشد.

۲) کنترل التهاب

کلسترول، تنها شاخص خطر بیماری قلبی نیست. شواهد موجود نشان می‌دهد که التهاب هم در ایجاد پلاک‌های شریانی مسدودکننده نقش دارد. امروزه به پروتئین واکنشی C یا CRP - ماده‌ای که در بدن در پاسخ به عفونت و التهاب ایجاد می‌شود -‌ توجه زیادی شده است. اکنون یک آزمایش برای تعیین التهاب رگ‌های خونی وجود دارد که CRP با حساسیت بالا یا hsCRP نامیده می‌شود.

بررسی‌ها نشان داده‌‌اند زنانی که hsCRP بالا دارند،‌ با احتمال ۲ برابر بیشتر نسبت به افرادی که کلسترول بد یا LDL بالا دارند،‌ به علت حمله قلبی یا سکته مغزی می‌میرند و زنانی که میزان کلسترول LDL آنها طبیعی است‌ اما hsCRP آنها بالاست،‌ در معرض خطر بیشتر حمله قلبی نسبت به افرادی هستند که LDL بالا و hsCRP پایین دارند. در نتیجه چنین یافته‌هایی،‌ آزمایش hsCRP در حال حاضر، اغلب برای تخمین زدن احتمال حمله قلبی به‌کار می‌رود.

▪ چه باید کرد: اگر میزان کلسترول شما طبیعی است اما سایر عوامل خطرساز برای بیماری قلبی مانند فشارخون بالا یا سابقه خانوادگی بیماری قلبی را دارید،‌ آزمایش hsCRP ممکن است به عنوان شاخصی برای کمک به تصمیم‌گیری برای دادن یا ندادن دارو به شما به کار رود.

۳) کنترل فشارخون

فشارخون بالا هم در زنان و هم در مردان به سلول‌های پوشاننده جدار داخلی رگ‌های کرونری آسیب می‌رساند و زمینه را برای ایجاد التهاب و ایجاد پلاک چربی فراهم می‌کند.

میزان مطلوب فشار خون کمتر از ۱۲۰روی ۸۰ میلی‌متر جیوه است. زنان تا سن ۵۵ سالگی نسبت به مردان با احتمال کمتری دچار فشارخون بالا می‌شوند. اما پس از آن، فشار خون زنان به طور معمول با سرعت بیشتری نسبت به مردان افزایش پیدا می‌کند ‌و تا ۷۰ سالگی حدود ۸۰ درصد زنان فشارخون بالا دارند.

▪ چه باید کرد: اگر فشار خون شما به‌تدریج در حال افزایش به بالای حد مطلوب است،‌ سعی کنید با تغییرات سبک زندگی مانند کاهش وزن،‌ افزایش فعالیت جسمی، کاهش مصرف نمک و یک رژیم غذایی سالم، آن را کاهش دهید. اگر فشار خون شما به ۱۴۰ روی ۹۰ میلی‌متر جیوه یا بالاتر برسد، پزشکتان ممکن است برایتان دارو تجویز کند.

۴) ورزش منظم

بیش از ۵۰ سال پژوهش نشان داده است که هرچه شما از لحاظ جسمی فعال‌تر باشید، خطر ابتلا به بیماری قلبی در شما کاهش می‌یابد.

ورزش باعث سرعت گرفتن بسیاری از تغییرات مفید در قلب و شریان‌های کرونر می‌شود،‌ از جمله افزایش فعالیت آنتی‌اکسیدانی و بهبود کارد آندوتلیوم (سلول‌هایی که پوشش درونی رگ‌ها را تشکیل می‌دهند). ورزش می‌تواند میزان HDL را بالا ببرد و میزان تری‌گلیسیریدهای خون را پایین بیاورد،‌ یعنی تغییراتی که به خصوص برای سلامت قلب زنان اهمیت دارند. ورزش همچنین به تسکین استرس روانی- یک عامل خطرساز برای فشار خون بالا و بنابراین مشکلات قلبی- کمک می‌کند.

▪ چه باید کرد: ورزش کردن- پس از سیگار نکشیدن- احتمالا مهم‌ترین عاملی است که خطر ابتلا به بیماری قلبی را کاهش می‌دهد.

۵) شناخت علایم آنژین صدری

زنان اما با احتمال بیشتری ممکن است دچار «آنژین پرینزمتال» شوند‌ یعنی درد قفسه سینه که معمولا هنگام استراحت (معمولا در شب) رخ می‌دهد و ناشی از اسپاسم یا تنگ‌شدن شریان کرونر است. هم در مردان و هم در زنان، احساس درد یا فشار در قفسه سینه، اولین نشانه حمله قلبی است. درد بازو،‌ درد شانه و عرق کردن نیز شایع است و در هر ۲ جنس رخ می‌دهد اما زنان با احتمال بیشتری ممکن است از خستگی، تهوع، کمردرد، سرگیجه و تپش قلب شکایت کنند.

▪ چه باید کرد: اگر به‌طور غیرمعمول احساس خستگی،‌ درد مبهم در قفسه‌سینه یا تنگی‌نفس می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید که بیماری قلبی ندارید.

۶) مهار افسردگی

بیشتر پزشکان قبول دارند که عوامل روانی ممکن است در ابتلا به بیماری قلبی دخیل باشند. یکی از قابل‌توجه‌ترین این عوامل برای زنان افسردگی است.تنها افسردگی نیست که خطر بیماری قلبی را می‌افزاید. حمله قلبی هم باعث افسردگی می‌شود که خود این افسردگی به نوبه خود خطر حمله قلبی دوم را افزایش می‌دهد.

یک تاثیر افسردگی این است که باعث می‌شود زن در مراقبت از خودش - از لحاظ ورزش کردن، اجتناب از سیگار، داشتن رژیم غذایی مناسب و مصرف داروها- اهمال کند. سازوکارهای زیستی مستقیمی نیز در این رابطه وجود دارند،‌ از جمله افزایش پاسخ‌های التهابی و لخته‌شدن خون.

▪ چه باید کرد: اگر از لحاظ عاطفی دوره سختی را می‌گذرانید، سلامت قلبتان یکی از دلایل بسیاری است که باید رفتن به نزد متخصص روان‌پزشکی را در نظر داشته باشید. از پزشکتان بخواهید شما را به متخصص مناسبی معرفی کند.

۷) اصلاح الگوی خواب

خواب بد با فشار خون بالا، تصلب‌شرایین، نارسایی قلبی، حمله قلبی، سکته مغزی، دیابت و چاقی ارتباط دارد. خواب ناکافی همچنین با رسوب کلسیم در عروق کرونری قلب که یک بخش تشکیل‌دهنده پلاک تصلب شرایین است، ارتباط دارد.

خطر قلبی- عروقی دیگر، یک مشکل تنفسی مختل‌کننده خواب به نام «قطع تنفس حین خواب» است و میزان چند شاخص التهابی در خون (CRP، اینترلوکین ۶، فاکتور نکروز تومور- آلفا و دیگر شاخص‌ها) در نتیجه خواب ناکافی افزایش می‌یابد.

▪ چه باید کرد: سعی کنید ۷ تا ۸ ساعت در شب بخوابید. اگر خواب شما به طور مزمن مختل شده یا ناکافی است یا اغلب حین روز احساس خواب‌آلودگی می‌کنید، با پزشک در این مورد مشورت کنید.

۸) ارزیابی خطر

کارشناسان سال‌های بسیار برای ارزیابی خطر ابتلا به بیماری قلبی به داده‌های به دست آمده از یک بررسی مشهور به نام «بررسی قلب فرامینگهام» اتکا می‌کردند که خطر دچار شدن به حمله قلبی را در ۱۰ سال آینده با در نظر گرفتن سن، جنسیت، سیگار کشیدن،‌ میزان کلسترول و فشار خون تخمین می‌زند.

یک معیار اندازه‌گیری به نام «نمره خطر رینولدز» که علاوه بر اینها، اندازه‌گیری با حساسیت بالای CRP خون یا hsCRP و سابقه خانوادگی را نیز درنظر می‌گیرد، به‌خصوص در مورد حملات قلبی در زنان، توانایی پیش‌بینی را بهبود بخشیده است.

۹) داروها

داروهای گروه استاتین‌ها درمان انتخابی برای بهبود میزان کلسترول خون هستند. این دارو میزان کلسترول بد (LDL) را کاهش می‌دهند، اندکی میزان کلسترول خوب (HDL) را بالا می‌برند و اندکی میزان تری‌گلیسریدها را کاهش می‌دهند. میزان این کاهش‌‌ها بسته به نوع و مقدار استاتین مصرفی دارد.

استاتین‌ها برای افرادی که به‌رغم تغییرات سبک زندگی میزان کلسترول خون آنها بالا می‌‌ماند، یک گزینه درمانی است. اما این داروها برای هر کسی ضروری نیستند. این داروها ممکن است باعث عوارض جانبی ناراحت‌کننده‌ای - به‌خصوص دردهای عضلانی- و در موارد نادری مشکلات کبدی شوند گرچه نشان داده شده است که این داروها خطر مشکلات قلبی- عروقی (از جمله حملات قلبی مرگبار) را در زنانی که قبلا دچار بیماری قلبی بوده‌اند، کاهش می‌دهند.

هنوز روشن نیست که آیا زنان دارای میزان بالای کلسترول بدون نشانه بیماری قلبی نیز ممکن است از مصرف این داروها سود ببرند یا نه.

▪ چه کار باید کرد: با پزشکتان صحبت کنید. اگر تری‌گلیسرید بالا و LDL بالا دارید، یک گروه دارویی به نام مشتقات اسیدفیبریک (مانند جمفیبروزیل) ممکن است به شما کمک کند.

اگر میزان HDL یا کلسترول خوبتان پایین است، یک گزینه درمانی استفاده از داروی نیاسین است که هم HDL را بالا می‌برد و هم LDL و تری‌گلیسرید را کاهش می‌دهد. مصرف آسپیرین یک علامت سوال برای زنان بوده است. نشان داده شده است که مصرف روزانه آسپیرین خطر اولین حمله قلبی در مردان را کاهش می‌دهد اما «بررسی سلامت زنان» در آمریکا نتوانست نتایج مشابهی را در مورد زنان به دست دهد. مصرف روزانه آسپیرین به پیشگیری از سکته‌های مغزی ناشی از نرسیدن خون به مغز (شایع‌ترین نوع سکته مغزی) کمک کرد و تا حدودی در پیشگیری از حملات قلبی میان زنان ۶۵ ساله و بالاتر موثر بود. اما در زنان زیر ۶۵ سال، مصرف روزانه آسپیرین نسبت به دارونما اثر بیشتری در پیشگیری از حملات قلبی نداشت.

▪ چه باید کرد: با پزشکتان در مورد خطرات و منافع مصرف آسپیرین مشورت کنید. به یاد داشته باشید که یک سبک زندگی سالم می‌تواند در پیشگیری از سکته مغزی و حمله قلبی بسیار موثرتر از آسپیرین باشد.

۱۰) بهبود تشخیص

شیوه استاندارد برای ارزیابی علایم قلبی، گرفتن الکتروکاردیوگرام یا همان نوار قلب حین استراحت و روی تردمیل (تست استرس) است و ممکن است در مرحله بعدی آنژیوگرافی رگ‌های کرونر (سرخرگ‌های تغذیه‌کننده قلب) انجام شود. اما نوار قلب ممکن است نتواند بیماری قلبی در زنان را تشخیص دهد و حتی آنژیوگرافی نیز همان‌طور که قبلا گفتیم ممکن است در تشخیص ناتوان بماند.

▪ چه باید کرد: تست هسته‌ای تحت استرس (تزریق ماده رادیواکتیو در حالی که بیمار روی تردمیل در حال فعالیت است و عکسبرداری از قلب) و اکوکاردیوگرافی تحت استرس (تصویربرداری از قلب با امواج مافوق صوت حین فعالیت بیمار روی تردمیل) نسبت به الکتروکاردیوگرافی یا نوار قلب مطمئن‌تر هستند و بسیاری از مراکز تخصصی این آزمایش‌ها را انجام می‌دهند. همچنین برخی از زنان ممکن است نیاز به ۲ تست دیگر داشته باشند.؛ سونوگرافی داخل‌عروقی که تصاویر سطح مقطع دیواره‌های شریان را می‌گیرد و «بررسی‌های رزرو جریان خون کرونر» که در آنها میزان افزایش خون در این رگ‌ها در پاسخ به افزایش تقاضا اندازه‌گیری می‌شود. این ۲ تست می‌توانند نشان دهند آیا رگ‌های ذره‌بینی در قلب مقدار کافی خون به ماهیچه قلب می‌رسانند یا نه. هر دوی این تست‌ها ممکن است حین آنژیوگرافی انجام شود.

اگر علایم نگران‌کننده‌ای دارید، آنها را با پزشکتان در میان بگذارید و پیش متخصصی بروید که به حرف شما گوش می‌دهد و نگرانی‌های شما را جدی می‌گیرد. حتی ممکن است در یک مرکز تخصصی قلب بتوانید پزشکی را که متخصص سلامت قلب زنان است، پیدا کنید.

ترجمه:دکتر زهرا عباسی‌پور