تفاوت آموزش دوبله با تربیت دوبلور

گفت و گو با حمیدرضا آشتیانی پور, مدیر انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم

شاید همین چند سال پیش بود که با روی آوردن مردم به تماشای سریال‌های ماهواره‌ای، بحث‌های زیادی بر سر کیفیت کلی این آثار و وضع دوبله‌شان به جریان افتاد. دوبلور‌هایی که بدون در نظر گرفتن استانداردها و معیارهای این هنر، سر از زیرزمین دوبله درآورده و با صداهای نخراشیده و نتراشیده خود به جای شخصیت‌های قصه‌های سطحی و ماجراهای مبتذل صحبت می‌کردند. این شرایط ادامه یافت تا این‌که خون تازه‌ای به رگ‌های دوبله تزریق شد و با جدی‌تر گرفته شدن این حرفه در ایران و افزایش سطح کیفی آثار در این بخش، مشکل تا حدودی بر طرف شد.

با حمیدرضا آشتیانی‌پور، مدیر انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم ـ که وظیفه حمایت از حقوق دوبلورها و ساماندهی آنان را به عهده دارد ـ درباره جریان زیرزمینی دوبله و آسیب‌های احتمالی آن گفت‌و‌گو کرده‌ایم.

مدتی بحث‌های فراوانی بر سر دوبله زیرزمینی و ترویج آن مطرح بود. فکر می‌کنید به این مباحث در شرایط فعلی تا چه اندازه باید جدی نگریسته شود؟

به نظر من بحث کردن بر سر دوبله زیرزمینی اقدامی است که متاسفانه به نوعی این عرصه را با دوبله حرفه‌ای هم عرض می‌کند. از نظر من دوبله زیرزمینی یعنی همان چیزی که حالا عده زیادی تلاش کرده‌اند تا بتوانند یک کار شاخص در آن تولید کنند، اما تا به حال حتی موفق نشده‌اند یکی از موفقیت‌های دوبله جدی و حرفه‌ای را به دست آورند و یک کار نوستالژیک دوبله کنند. بنابراین پرداختن زیاد به این مقوله و هم عرض کردن آن با دوبله جدی و حرفه‌ای یک کار غیرمنصفانه و کم‌لطفی در حق دوبله است.

گرچه برای فعالان دوبله زیرزمینی مهم است با دوبلورهای حرفه‌ای سنجیده و همطراز دانسته شوند و ممکن است این جریان بتواند مدتی بازار این عرصه را ارزان‌تر کرده و سطح دستمزدها را کاهش دهد و در نتیجه آن چند کار ضعیف هم دوبله شود، اما به هر حال حتی زمانی هم که دوبلورهای حرفه‌ای کوتاه می‌آیند و حاضر به گرفتن دستمزدهای کمتر می‌شوند دیگر کسی سراغ دوبله زیرزمینی نمی‌رود. فعالان این جریان نهایت افتخارشان در تقلید و درآوردن ادای دوبلورهای حرفه‌ای خلاصه می‌شود. تقریبا ۴۰ درصد آنان در لحن، گویش، صدا و جزئیات فنی سعی دارند شبیه دوبلورهای زبده کشورمان صحبت کنند و کاملا مشخص است از کسانی چون آقای خسروشاهی، افشین ذی‌نوری، سعید مقدم‌منش و... تقلید می‌کنند.

تاکنون چه اقداماتی برای مقابله با این جریان صورت گرفته است؟

مهم‌ترین اقدام بالا بردن سطح کیفی آثار دوبله شده است. خوشبختانه بعد از شکل گرفتن و گسترده شدن جریان دوبله زیرزمینی در ارتباط با سریال‌های ماهواره‌ای اقدامات مقابله‌کننده‌ای صورت گرفت و وضع بهتر شد. به این ترتیب که بسیاری از نقش‌های اصلی این سریال‌ها را دوبلورهای مهاجر ایرانی به عهده گرفتند و به این ترتیب دوبلورهای غیرحرفه‌ای زیر سایه فعالیت این افراد رفتند.

اما این اتفاق که کاملا پیامدی منفی محسوب می‌شود و به معنای از دست دادن نیروهای زبده این هنر است؟

درست است و متاسفانه باید بگویم ممکن است اگر به شرایط دوبله رسیدگی کافی نشود، شاید یک سال دیگر بسیاری از دوبلورهای کشورمان برای ارتزاق و درآمدزایی به کشورهای دیگر مهاجرت کنند، اما سعی کرده‌ایم در انجمن با پیگیری مطالبات آنها فضا را بهبود ببخشیم.

متاسفانه مشابه این اتفاق در ارتباط با سینما هم رخ داد. مدتی میل و گرایش به سمت دوبله‌های ارزان بود، بنابراین سطح کیفی آثار دوبله شده پایین آمد. سلیقه مردم را نازل کرد و وقتی آنها با دوبله‌های غیراستاندارد زیرزمینی سریال‌های ماهواره‌ای مواجه شدند به دلیل این زمینه‌سازی قبلی پذیرش آنها راحت‌تر بود و به نوعی به دوبله‌های ضعیف عادت کرده بودند، قبح این‌جور دوبله‌ها از بین رفت و فضای دوبله به سمت بی‌کیفیتی و نازل شدن حرکت کرد. از طرفی ویدئو رسانه‌ها این زنگ خطر را احساس کردند و تلویزیون هم بخشی از مخاطبان خود را از دست داد. پس دوباره تصمیم گرفته شد برای دوبله از افراد توانمند این حرفه استفاده شود و دوباره چرخه دوبله‌های باکیفیت به جریان افتاد.

انجمن گویندگان و سرپرستاران گفتار فیلم چه اقدامات حمایتی برای بهبود این وضع انجام داده است؟

انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم در واقع اولین تشکل صنفی سینمای ایران محسوب می‌شود. بهتر بگویم پیش از انقلاب تنها دو انجمن در حوزه سینما وجود داشته است؛ یکی از آنها انجمن سینمادارها و دیگری همین انجمن بوده است و صدور مجوز ثبت آن به سال ۱۳۴۲ برمی‌گردد. این انجمن در شرایط کنونی حدود ۲۰۰ عضو دارد و بسیاری از فعالان آن سال‌هاست که در قید حیات هستند و هنوز هم در این انجمن عضویت دارند. اساس دوبله ایران قابلیت‌های منحصر‌به‌فرد خود را در همه دوره‌ها ثابت کرده است. مثال بارز آن هم در پاسخ به این پرسش بر‌می‌گردد که آیا می‌توان فیلم‌های مرحوم علی حاتمی را بدون دوبله تا این حد زیبا تصور کرد؟! یا اگر دوبله را از کارهای اولیه داوود میرباقری حذف کنیم، چقدر جذاب خواهند بود؟ گذشته از آن تمام سینمای فارسی به دوبله بسیار متکی بوده و بجز سه یا چهار فیلم محدود که آن هم بنا به مقتضیاتی از دوبله استفاده نکرده است دیگر بدون این هنر چیزی از سینمای نسل‌های قبل باقی نمی‌ماند، زیرا فیلم‌های آن دوران نه ویژگی دراماتیک خاصی داشته است، نه تصاویر چندان با کیفیتی که صرفا بتواند در جذب مخاطب موفق باشد.

دوبله حتی عامل معرفی سینمای جهان به ایرانیان بوده است. بسیاری از مردم آثار خارجی را با دوبله‌های شیرین دوبلورهای حرفه‌ای به یاد می‌آورند و نقش‌ها را با صدای آنان به خاطر دارند. متاسفانه به دوبله و هنرمندان آن بی‌مهری بسیاری شده است. گرچه همه در ظاهر از خاطره‌انگیز بودن این هنر و صداهای ماندگار حرف می‌زنند ما در عمل به آن بی‌مهر هستند و گاهی حقوق دوبلورها رعایت نمی‌شود.گذشته از دوبله‌های زیرزمینی بویژه در حوزه انیمیشن، شاهدیم بازیگران، صداپیشگی کاراکترها را به عهده می‌گیرند.

بله. انیمیشن‌های ایرانی هم بدون دوبله بسیار موفق به نظر نمی‌رسند. گرچه باب شده است مثل هالیوودی‌ها بازیگران، صداپیشگی شخصیت‌‌ها را در بعضی انیمیشن‌ها به عهده می‌گیرند، اما با تمام احترامی که برای این عزیزان قائلم باید بگویم خروجی و محصول کار چندان منطبق با معیارها و استانداردها نیست. خواندن متن فیلم توسط دوبلورهایی همچون آقایان لطیف‌پور، رسول‌زاده، ممدوح، افشاریه، بهرام و سایر همکاران ما دارای هویت خاص است، اما باید ببینیم کدام‌یک از نریتورهای فعلی توانسته‌اند این عملکرد را داشته باشند و کدام‌یک توانسته‌اند حداقل یک بیننده را ترغیب کنند که برای بار دوم و به خاطر دوبله خوب، یک اثر را دوباره ببینند. وقتی این‌طور به مساله نگاه کنیم، متوجه خواهیم شد بسیاری از عزیزان برای این هنر تمام انرژی و توان خود را به کار بسته‌اند. متاسفانه گاهی شنیده می‌شود عده‌ای از این‌که درهای دوبله به روی ورود جوان‌ترها بسته است، گله دارند. در حالی که واقعیت به گونه‌ای دیگر است و شاید طی ۱۵ سال اخیر بیش از ۸۰ جوان به این حرفه روی آورده‌اند و در دوبله مشغول فعالیت هستند، اما خروجی‌ها چندان راضی‌کننده نیست.

این نتیجه را نمی‌توان به نبود یک رشته آکادمیک یا بعد آموزشی نسبت داد؟

بله، اما من کاربرد واژه تربیت را به جای آموزش درست‌تر می‌دانم، زیرا تربیت به بعد رفتاری می‌پردازد و آموزش تاکیدش بر ابعاد فکری است. بنابراین پرورش و تربیت با صرف آموزش تفاوت دارد. دوبله مثل آشپزی نیازمند ذوق، سلیقه و خلاقیت است و دوبلور خوب باید بتواند در لحظه و با سرعت انتقال بالا، یک نقش را صداپیشگی کند. اینجاست که می‌فهمیم کسی نمی‌تواند بهتر از آقای خسروشاهی شخصیت آل‌پاچینو را دوبله کند.

البته باید در نظر داشت علت ماندگاری بسیاری از دوبله‌ها به ماندگاری و کیفیت خود اثر هم وابسته است؟

بله، قطعا همین‌طور است، اما از طرفی هم باید پرسید مگر در سینمای ما که بسیاری از فیلم‌های دوبله شده ماندگار می‌شدند، آثار خیلی شاخص و بی‌نقصی بودند؟! مسلما خیر و این دوبله بود که در مواردی به آنها کمک می‌کرد و این آثار با گذشتن از راهرو‌های دوبله به آثاری قابل قبول و قابل عرضه تبدیل می‌شدند.

عبارت صنعت دوبله را درست‌تر می‌دانید یا هنر دوبله؟

چیزی که خلاقیت دارد، هنر است. البته در صنعت هم خلاقیت وجود دارد و وقتی صنعتگر از خلاقیت در کارش بهره می‌برد صنعت را به هنر تبدیل کرده است. ولی به طور کلی شرایط تکنیکی دوبله یک کار هنری است که باید بستر آن هم فراهم شود. روح دوبلور هم بشدت متاثر از این فضاست و وقتی او نتواند با تفکر و سلیقه خود خلاقیتش را حفظ کند ممکن است دچار نوعی سرخوردگی شود.

قصیده سالک