بهترین ۱۰ فیلم زندان به انتخاب روزنامه تلگراف

تحت تعقیب

فیلم‌های زیر مربوط به ۱۰ فیلم مهمی است که داستان آنها مربوط به زندان می‌شود. یا داستان در زندان می‌گذرد یا زندانی بودن موضوع داستان فیلم است. البته لیست به انتخاب نویسنده تلگراف بوده و شاید فیلم‌های مهم دیگری از قلم افتاده باشد. ۱۰ فیلم در اولویت قرار گرفته و برخی دیگر از فیلم‌های مهم تنها به قید نام بسنده شده است. دیگر فیلم‌های مدعی را می‌توان این‌ گونه نام برد: آخرین گام‌های محکوم به مرگ (تیم رابینز - ۱۹۹۵)، می‌خواهم زنده بمانم ! (رابرت وایز - ۱۹۵۸)، رهایی از شاوشنک (فرانک دارابونت - ۱۹۹۴)، مسیر سبز (فرانک دارابونت - ۱۹۹۹)، فرار بزرگ (جان استرجس-۱۹۶۳)، فرار از نیویورک (جان کارپنتر - ۱۹۸۰)، ارواح شهروندان مرده (جان هیلکات - ۱۹۸۸)، قطار سریع‌السیر نیمه‌شب (آلن پارکر - ۱۹۸۰) و کثافت (آلن کلارک - ۱۹۸۰)

● یک پیامبر (ژاک اودیار - ۲۰۰۹)

حماسه دلخراش زندانی عرب- فرانسوی به نام «مالک» (طاهر رحیم)، تغییر ماهیت وی در زندان و تبدیل شدنش به جنایتکاری نابغه از دل تحقیر و انجام قتلی اجباری کلاسیکی مدرن بود. سقوط اخلاقی و طبیعت وحشیانه زندان، دنیایی غمناک ساخت که در آن جنایت به مثابه وسیله‌یی بود برای بقا.

● حفره (ژاک بکر- ۱۹۶۰ )

«بکر» پس از ساخت این شاهکار باشکوه از دنیا رفت. فیلمی درباره فرار از زندان و بر پایه رمانی از «خوزه جیوانی» که آن را بر اساس تجربه‌های شخصی خود در زندان نگاشته بود. فیلم با فیلمبرداری به سبک نئورئالیستی و با حضور تنها یک بازیگر حرفه‌یی ساخته شده است. جزییات به کار رفته در این داستان ساده و معمولی تلاش برای رهایی از بند درخشان و مسحور‌کننده است: رژیم دهشتناک قدرت‌طلب یک زندان فرانسوی، رویارویی مخالفان یک عقیده، روش‌هایی که در ساختن حفره به کار می‌برند و شکستی که در اوج حاصل می‌آید.

● پرنده‌باز آلکاتراز (جان فرانکن‌هایمر - ۱۹۶۲)

برت لنکستر و کارل مالدن هر دو بهترین بازی‌های دوران بازیگری خود را ارایه می‌دهند. داستان واقعی، عمیق و زیبای «رابرت استرود»، قاتل و یاغی محکوم به حبس ابدی، که تبدیل به عاشق و درمانگر پرندگان می‌شود، پرتره‌یی عظیم است از مقام انسان و شور مقاومت و مبارزه‌طلبی. پرنده‌بازی استعاره‌یی برجسته است که در آن استرود پرندگانش را زندانی می‌کند تا از آنها محافظت کند.

نام فیلم گمراه‌کننده است زیرا هنگامی که استرود به آلکاتراز فرستاده می‌شود به او اجازه اینکه پرندگانش را با خود ببرد داده نمی‌شود.

● توهم بزرگ (ژان رنوار - ۱۹۳۶)

«بکر» در این فیلم رنوار درباره تعالی روح مردان در اسارت، دستیار وی بود؛ یکی از بزرگ‌ترین فیلم‌های تمام دوران که ناب‌ترین سکانس‌های حفر تونل را در خود جای داده است. همچنین با حضور یکی از بزرگ‌ترین بازیگران تاریخ سینما یعنی «ژان گابن» به علاوه «اریک فون اشتروهایم» در نقش فرمانده نازی که تصویری از احترام متقابل حین جنگی خصمانه میان ملت‌هایشان را به نمایش می‌گذارند؛ فیلمی پرتحرک، شاعرانه، ترسناک و در عین حال سرشار

از انسانیت.

● یک محکوم به مرگ می‌گریزد ( روبر برسون - ۱۹۵۶)

«یک محکوم به مرگ می‌گریزد» دارای سوژه‌یی ایده‌آل و ناب برای استاد و مولف سختگیر سینما یعنی روبر برسون بود که آن را همانند حفره بر پایه داستانی واقعی ساخت. وطن‌پرستی فرانسوی در زندان نازی‌ها در سال ۱۹۴۳، از دل فرصت‌هایی کوچک و ناممکن برای فرار راه خود را به رهایی از زندان می‌گشاید. سکوت‌ها، محدودیت‌های موجود در بازی‌ها که متعلق به سینمای برسون بود همگی به بنا کردن فضایی رئالیستی کمک کرده است. ارتباط زندانیان از طریق ضربه‌هایی به دیوار، زمزمه‌ها و تکه‌های کاغذ است. نگاه‌ها، حرکات بیانگر، اشیای کوچکی همچون قاشق تیزشده‌یی که قهرمان فیلم، در سلول خود را با آن می‌خراشد همگی در خدمت مفاهیم عمیقی هستند که همچون تمثیلی باشکوه از آزادی روح انسانی از دل این اثر پیرامون اسارت به بیرون تراوش می‌کند.

● فرار از آلکاتراز (دان سیگل - ۱۹۷۹)

همانند فیلم «شورش در بند ۱۱» که «سیگل» پیش از این فیلم ساخته و در زندانی حقیقی فیلمبرداری کرده بود، این ‌بار لوکیشن فیلمبرداری او آلکاتراز در آن زمان تعطیل شده بود. کلینت ایستوود با بازی فوق‌العاده‌اش در نقش فرانک موریس کم‌حرف به آلکاتراز فرستاده می‌شود تا کلیشه دلپذیر «هوش ممتاز» را در یافتن راهی برای خروج اداره کند. فرار از آلکاتراز که بر‌ اساس داستانی واقعی ساخته شده بسیار تحت تاثیر حفره بکر و نمایشی است اگزیستانسیالیستی در باب موجودیت بشری که تحت فشار تحمل‌ناپذیر از جانب سیستمی سرکوبگر و بی‌رحم قرار گرفته است.

● شورش در بند ۱۱ (دان سیگل - ۱۹۵۵)

قسمت اعظم آن در زندان ایالتی فالسوم فیلمبرداری شده است؛ فیلمی مستندنما و خشن درباره زندانی که با آشوب و شورشی برآمده از فساد سیاسی، از هم گسیخته می‌شود. اثری بزرگ از سیگل بزرگ که در آن سیر منطقی و اوج‌گیرنده حوادث، شدت شورش در زندان، مطالبات، گروگان‌ها و فشار وارده هرگز کاسته نمی‌شود. این تریلر درباره شورشی مخرب است که در آن سیگل به طرز شگفت‌آوری با زندانیان همدردی می‌کند؛ دان سیگلی که دنباله‌رو هیچ کس نبود.

● محکوم شماره ۱۳ ( باستر کیتون - ۱۹۲۰)

وجود آرامش سبک‌سرانه فرار از واقعیت در این لیست مهم بنظر می‌رسید. باستر کیتون گلف‌بازی است که بر اثر اصابت توپ گلف به سرش غش می‌کند و بر زمین می‌افتد. مجرمی فراری او را پیدا کرده و لباس‌هایش را با وی عوض می‌کند و در نتیجه نگهبانان او را تعقیب می‌کنند.

کیتون فرار می‌کند و متوجه می‌شویم که لباسی که تن اوست از آن متهم شماره ۱۳ است که یک اعدامی است. فیلم سرشار از شوخی‌های تعقیب و‌گریز خیره‌کننده و زیباست.

● لوک خوش‌دست (استوارت روزنبرگ - ۱۹۶۷)

با شدت یافتن جنگ ویتنام و نبرد امریکایی‌های جوان در برابر سیستم، پل نیومن یاغی‌گری و مبارزه‌طلبی را از درون زندان تجسم می‌بخشد. قهرمان سابق جنگ با نام «لوکاس جکسون»، آشوبگری بالفطره و قویا مستقل و خودویرانگر است؛ قهرمانی برای دوستان زندانی‌اش و دشمنی در برابر دنباله‌رویی و همرنگی با جماعت.

● پاپیون (فرانکلین. جی. شفنر - ۱۹۷۳ )

به نظر می‌رسد اکثر فیلم‌های زندان بر ‌پایه واقعیت‌اند و شاید در غیر این ‌صورت به آثاری غیر‌قابل تحمل تبدیل می‌شدند. استیو مک کوئین در نقش هنری شاریر که به خاطر خالکوبی پروانه‌اش پاپیون (پروانه) خوانده می‌شود در کنار داستین هافمن فراریان از «جزیره شیطان» هستند و بازی‌هایی فراموش‌نشدنی در مقابل هم ارایه می‌دهند؛ فیلمی جذاب و بسیار دوست‌داشتنی که در کنار «پل رودخانه کوای» حماسه‌یی است درباره رنج انسان دربند و بشریت غیرقابل تقلیل.

فیلیپ هورن

ترجمه: کامیار کردستانی