مهمترین پرسش های فقهی مورد ابتلاء در ماه مبارك رمضان به همراه پاسخ های آن حضرت آیت الله خامنه ای

آیا وجوب قصر بر مسافر شامل همه نمازهای فریضه می شود یا اختصاص به بعضی از آنها دارد

●نماز مسافر

س ۶۳۹: آیا وجوب قصر بر مسافر شامل همه نمازهای فریضه می‏شود یا اختصاص به بعضی از آنها دارد؟

ج: وجوب قصر فقط در خصوصِ نمازهای روزانه چهار ركعتی است كه عبارت از نمازهای ظهر و عصر و عشاء است و نماز صبح و مغرب قصر نمی‏شود.

س ۶۴۰: شرائط وجوب قصر بر مسافر در نمازهای چهار ركعتی كدام است؟

ج: امور هشتگانه ذیل است:

۱ - سفر او به مقدار مسافت شرعی باشد یعنی رفتن یا برگشتن و یا رفت و برگشت او روی‏هم هشت فرسخ شرعی‏باشد، مشروط به اینكه رفتن او كمتر از چهار فرسخ نباشد.

۲ - از اول مسافرت قصد پیمودن هشت فرسخ را داشته باشد، بنابراین اگر از ابتدا قصد پیمودن هشت فرسخ را نداشته و یا قصد پیمودن كمتر از آن را داشته باشد و بعد از رسیدن به مقصد تصمیم بگیرد به جائی برود كه فاصله آن با مكان اول كمتر از مسافت شرعی است، ولی از منزل تا آنجا به اندازه مسافت شرعی است، باید نمازش را تمام بخواند.

۳ - در بین راه از قصد خود مبنی بر پیمودن مسافت شرعی برنگردد، بنابراین اگر در بین راه، پیش از رسیدن به چهار فرسخ از قصد خود برگردد یا مردد شود، حكم سفر بعد از آن بر او جاری نمی‏شود، هر چند نمازهائی كه قبل از عدول از قصد خود به صورت شكسته خوانده، صحیح است.

۴ - قصد قطع سفر در اثنای پیمودن مسافت شرعی با عبور از وطن خود یا جائی كه می‏خواهد ده روز یا بیشتر در آن جا بماند، نداشته باشد.

۵ - سفر از نظر شرعی برای او جایز باشد، بنابراین اگر سفر معصیت و حرام باشد، اعم از اینكه خودِ سفر حرام باشد مثل فرار از جنگ یا هدف از سفر، كار حرامی باشد مثل سفر برای راهزنی، حكم سفر را ندارد و نماز تمام است.

۶ - مسافر از كسانی كه خانه بدوش هستند، نباشد مانند بعضی از صحرانشینان كه محل زندگی ثابتی ندارند، بلكه در بیابانها گردش می‏كنند و هر جا آب و علف و چراگاه پیدا كنند، می‏مانند.

۷ - مسافرت را شغل خود قرار نداده باشد مانند باربر، راننده و ملوان و غیره و كسی كه شغل او در سفر است، ملحق به اینهاست.

۸ - به حد ترخص برسد و منظور از حد ترخص مكانی است كه در آنجا اذان شهر شنیده نمی‏شود و دیوارهای شهر هم دیده نمی‏شود.

●آنكه شغلش مسافرت است یا سفر مقدمه شغل اوست‏

س ۶۴۱: كسی كه سفر مقدمه شغل اوست، آیا در سفر نمازش تمام و روزه‏اش صحیح است یا آن كه این حكم اختصاص به كسی دارد كه شغل او حتماً مسافرت باشد؟ این گفته مرجع تقلید حضرت امام خمینی «قدس سره» كه می‏فرماید: كسی كه شغل او مسافرت است چه معنایی دارد؟ آیا كسی یافت می‏شود كه خود سفر شغل او باشد؟ زیرا چوپان و راننده و ملوان و غیر آنها هم كارشان چوپانی و رانندگی و كشیترانی است و اصولاً كسی كه سفر را به عنوان شغل خود برگزیده باشد، وجود ندارد.

ج: كسی كه سفر مقدمه كار او است، اگر در خلال هر ده روز حداقل یك بار برای كار به محل كارش رفت و آمد نماید، نمازش تمام و روزه‏اش صحیح است، و در كلمات فقهاء «رضوان الله علیهم» مراد از كسی كه شغل او مسافرت است، كسی است كه قوام كار او به سفر است مانند شغلهایی كه در سؤال ذكر شده است.

س ۶۴۲: نظر حضرتعالی درباره نماز و روزه كسانی كه به مدت معینی بیش از یك سال در شهری برای كار اقامت می‏كنند و یا سربازانی كه به مدت یك یا دو سال برای انجام خدمات سربازی در شهری می‏مانند، چیست؟ آیا بعد از هر سفری باید قصد اقامت ده روز كنند تا نمازشان تمام و روزه آنها صحیح باشد؟ و اگر قصد ماندن كمتر از ده روز را داشته باشند، نماز و روزه آنها چه حكمی دارد؟

ج: اگر حداقل هر ده روز یكبار به خاطر شغل شان به محل كار سفر می‏كنند، در غیر سفر اول نمازشان تمام و روزه‏شان صحیح است، ولی در سفر اول، حكم سایر مسافرین را دارند، یعنی تا قصد اقامت ده روز را نكرده‏اند، نماز آنان شكسته است و روزه‏شان صحیح نیست.

س ۶۴۳: نماز و روزه خلبانان هواپیماهای جنگی كه بیشتر روزها از پایگاه‏های هوائی‏شان اقدام به پرواز كرده و مسافتی بسیار بیشتر از مسافت شرعی را می‏پیمایند و مرتب این عمل را تكرار می‏كنند، چه حكمی دارد؟

ج: حكم آنان همان حكم سایر رانندگان و ملوانان و خلبانان هواپیماهاست، یعنی نماز آنها در سفر تمام و روزه‏شان صحیح است.

س ۶۴۴: آیا قبیله‏هایی كه یك یا دو ماه از قشلاق به ییلاق یا بر عكس منتقل می‏شوند، ولی بقیه سال را در ییلاق یا قشلاق به سر می‏برند، دارای دو وطن هستند؟ مسافرتهائی كه در ایام اقامت خود در یكی از این دو مكان به مكان دیگر انجام می‏دهند، از جهت قصر یا تمام بودن نماز چه حكمی دارد؟

ج: اگر قصد نقل و انتقال همیشگی از ییلاق به قشلاق و بر عكس را دارند تا روزهایی از سال را در یكی و روزهائی را در دیگری بگذرانند و هر دو مكان را برای زندگی دائمی خود انتخاب كرده باشند، هر یك از آن دو مكان وطن آنان محسوب می‏شود و بر آنان در آن دو مكان حكم وطن جاری می‏گردد، و اگر فاصله بین آن دو به مقدار مسافت شرعی باشد، در راه سفر از یكی به دیگری، حكم سایر مسافرین را دارند.

س ۶۴۵: من كارمند یكی از ادارات دولتی شهر هستم. فاصله بین محل كار و محل سكونتم حدود سی و پنج كیلومتر است كه هر روز این مسیر را برای رسیدن به محل كارم طی می‏كنم. اگر برای كار خاصی قصد كنم چند شب در شهر بمانم، نمازم چه حكمی دارد، آیا واجب است نماز را تمام بخوانم یا خیر؟ به عنوان مثال هنگامی كه در روز جمعه برای زیارت اقوام به شهر سمنان مسافرت می‏كنم، آیا واجب است نمازم را تمام بخوانم یا خیر؟

ج: اگر مسافرت به خاطر كاری كه هر روز برای آن سفر می‏كنید، نباشد، حكم سفر شغلی را ندارد، ولی اگر سفر بخاطر شغلی كه در محل كار دارید، باشد و در ضمنِ آن، اعمال خاصی از قبیل دیدن اقوام و دوستان را هم انجام می‏دهید و گاهی یك یا چند شب هم در آنجا می‏مانید، باعث تغییر حكم سفر شغلی نمی‏شود و نماز تمام و روزه صحیح‏است.

س ۶۴۶: اگر من در محل كارم پس از پایان وقت اداری و انجام كارهای اداری كه به خاطر آن مسافرت كرده‏ام، به انجام كارهای شخصی بپردازم. مثلاً از ساعت هفت صبح تا دو بعد از ظهر كارهای اداری را انجام دهم و از آن به بعد مشغول انجام كارهای شخصی شوم، نماز و روزه‏ام چه حكمی دارد؟

ج: انجام‏ كارهای خصوصی در سفر شغلی اداری بعد از پایان كار اداری، حكم سفر شغلی را تغییر نمی‏دهد.

س ۶۴۷: نماز و روزه سربازانی كه می‏دانند بیش از ده روز در مكانی می‏مانند، ولی از خود اختیاری ندارند، چه حكمی دارد؟ امیدواریم فتوای حضرت امام (ره) را هم بیان فرمایید.

ج: با اطمینان به اینكه ده روز یا بیشتر در یك مكان خواهند ماند، واجب است كه نماز خود را تمام بخوانند و روزه بگیرند. فتوای امام «قدّس سرّه» هم همین است.

●حكم دانشجویان و روحانیون‏

س ۶۵۲: دانشجویانی كه هر هفته حداقل دو روز برای تحصیل مسافرت می‏كنند و یا كارمندانی كه هر هفته برای كارشان سفر می‏كنند، چه حكمی دارند؟

با توجه به اینكه آنها هر هفته مسافرت می‏نمایند، ولی امكان دارد به خاطر تعطیلی دانشگاه یا كارشان به مدت یك ماه در وطن اصلی خود بمانند و در خلال آن مدت مسافرتی نمی‏كنند، آیا بعد از گذشت یك ماه كه سفر خود را دوباره آغاز می‏كنند، نمازشان در سفر اول طبق قاعده شكسته و بعد از آن تمام است؟

ج: در سفر برای تحصیل علم، نماز شكسته است و روزه هم صحیح نیست، اعم از اینكه سفرشان هفتگی باشد یا روزانه. ولی كسی كه برای كار آزاد یا اداری، مسافرت می‏كند، اگر بین وطن یا محل سكونت و محل كارش هر ده روز حداقل یك مرتبه رفت و آمد نماید، باید از سفر دوم به بعد نماز خود را تمام بخواند و روزه او هم صحیح است، و اگر بین دو سفری كه برای كار كردن می‏رود، ده روز در وطن یا جای دیگری بماند، در سفر اولی كه بعد از اقامت ده روزه برای كار كردن می‏رود، نمازش شكسته است و نمی‏تواند روزه بگیرد.

س ۶۵۳: دبیر شاغل در شهرستان رفسنجان می‏باشم با توجه به پذیرفته شدن در مركز عالی ضمن خدمت و مأموریت به تحصیلی آموزش و پرورش، سه روز ابتدای هفته را در شهرستان كرمان اشتغال به تحصیل دارم و بقیه ایّام هفته را در شهرستان خود به خدمت مشغولم، نظر حضرتعالی در مورد احكام نماز و روزه اینجانب چه می‏باشد، آیا حكم دانشجو بودن بر ما جاری است یا خیر؟

ج: اگر مأمور به تحصیل هستید نماز شما تمام است و می‏توانید روزه بگیرید.

س ۶۵۴: اگر یكی از طلاب علوم دینی قصد داشته باشد تبلیغ را شغل خود قرار دهد، آیا با این فرض می‏تواند در سفر نماز خود را تمام بخواند و روزه هم بگیرد؟ اگر شخصی برای كاری غیر از تبلیغ و ارشاد یا امر به معروف و نهی از منكر مسافرت نماید، نماز و روزه‏اش چه حكمی دارد؟

ج: اگر عرفا تبلیغ و ارشاد یا امر به معروف و نهی از منكر شغل و كار او محسوب شود، در سفر برای انجام آن كارها حكم مسافری را دارد كه به خاطر شغل و كارش سفر می‏كند، و اگر زمانی برای كاری غیر از ارشاد و تبلیغ مسافرت كرد، در آن سفر مانند سایر مسافران نمازش شكسته است و روزه او صحیح نیست.

س ۶۵۵: كسانی كه مدت غیر معینی مسافرت می‏كنند مانند طلاب علوم دینی كه برای درس خواندن به حوزه علمیه می‏روند و یا كارمندان دولت كه برای كار به مدت غیر معینی به شهری اعزام می‏شوند، نماز و روزه این افراد چه حكمی دارد؟

ج: بر محل تحصیل یا كار حكم وطن مترتب نیست، مگر آنكه آنقدر آنجا بمانند كه عرفا وطن آنها محسوب شود.

س ۶۵۶: طلبه علوم دینی در شهری كه وطن او نیست زندگی می‏كند، اگر قبل از قصد اقامه ده روز می‏دانسته و یا قصد داشته كه به طور هفتگی به مسجدی كه بیرون شهر واقع است برود، آیا می‏تواند قصد اقامت ده روز كند یا خیر؟

ج: هنگام قصد اقامت، قصد رفتن به كمتر از مسافت شرعی به مدت یك ساعت یا بیشتر تا ثلث روز یا شب ضرر به صحت قصد اقامت نمی‏زند و تشخیص اینكه مقصدی كه قصد رفتن به آنجا را دارد، آیا داخل در محل اقامت هست یا خیر، موكول به نظر عرف است.

●قصد اقامت و مسافت شرعی‏

س ۶۵۷: من در جائی كار می‏كنم كه كمتر از مسافت شرعی با شهر مجاور فاصله دارد و چون هیچیك از دو مكان، وطن من نیست، لذا در محل كارم قصد اقامت ده روز می‏كنم تا نمازم را تمام خوانده و بتوانم روزه بگیرم، و هنگامی كه در محل كارم قصد اقامت ده روز می‏كنم، در خلال آن مدت و بعد از آن قصد رفتن به شهر مجاور نمی‏كنم، حكم شرعی من در حالتهای زیر چیست؟

۱ - اگر قبل از پایان ده روز به خاطر حادثه‏ای یا كاری به آن شهر بروم و بعد از تقریبا دو ساعت، به محل كارم برگردم؟

۲ - اگر بعد از پایان ده روز به قصد رفتن به محله معینی به آن شهر بروم و از مقدار مسافت شرعی تجاوز نكنم و بعد از یك شب توقف، به محل اقامتم برگردم؟

۳ - بعد از پایان ده روز به قصد رفتن به محله معینی به آن شهر بروم، ولی بعد از رسیدن به آن محله، تصمیم به رفتن به محله دیگری كه با محل اقامت من بیشتر از مسافت شرعی فاصله دارد، بگیرم؟

ج: ۱ - ۲: اگر از ابتداء، قصد خروج نداشته باشید، بعد از استقرار حكم تمام بودن نماز در محل اقامت هر چند با خواندن حداقل یك نماز چهار ركعتی در آنجا باشد، خارج شدن از آنجا به مقدار كمتر از مسافت شرعی، در یك یا چند روز، به قصد اقامت ضرر نمی‏رساند، و در این صورت فرقی نمی‏كند كه خروج قبل از پایان ده روز باشد یا بعد از آن، و تا مسافرت جدیدی انجام نشده، نماز تمام و روزه صحیح است.

۳ - رفتن به محله‏های دیگر شهر محل اقامت، هر چند با محله قصد اقامت به مقدار مسافت شرعی فاصله داشته باشد، به قصد اقامت و حكم آن ضرر نمی‏رساند، ولی اگر پس از قصد اقامت در شهری به شهر دیگری كه با شهر محل اقامت به مقدار مسافت شرعی فاصله دارد برود، قصد اقامت قبلی وی به هم می‏خورد و بعد از برگشت به محل اقامت، باید دوباره قصد نماید.

س ۶۵۸: اگر مسافر بعد از خروج از وطن، از راهی عبور كند كه صدای اذان وطن اصلی خود را بشنود و یا دیوار خانه‏های آن را ببیند، آیا به مسافت شرعی ضرر می‏رساند؟

ج: تا از وطن خود عبور نكرده، ضرری به مسافت شرعی نمی‏رساند و مسافرتش قطع نمی‏شود، ولی تا در داخل محدوده بین وطن و حد ترخص آن هست، حكم مسافر بر او جاری نمی‏شود.

س ۶۵۹: محل كار من كه در آنجا سكونت هم دارم، غیر از وطن اصلی ام است و با آن بیش از مسافت شرعی فاصله دارد، و محل كارم را هم وطن خود قرار نداده‏ام و امكان دارد فقط برای چندین سال در آنجا بمانم. گاهی از آنجا برای انجام ماموریت اداری به مدت دو یا سه روز در ماه خارج می‏شوم، آیا هنگامی كه از شهری كه در آن سكونت دارم به مقداری بیش از مسافت شرعی خارج شده و بر می‏گردم، واجب است در بازگشت قصد اقامت ده روز كنم یا خیر؟ و اگر قصد اقامت ده روز واجب است، تا چه مسافتی، می‏توانم به اطراف شهر بروم؟

ج: اگر از شهری كه در آن سكونت دارید، به مقدار مسافت شرعی خارج شوید، هنگام مراجعت باید دوباره قصد اقامت ده روز نمائید، و در صورتی كه قصد اقامت ده روز به طور صحیح تحقق پیدا كرد و حكم تمام خواندن نماز هر چند با خواندن حداقل یك نماز چهار ركعتی محقق شد در صورتی كه از ابتداء، قصد خروج به كمتر از مسافت شرعی داشته خروج به كمتر از مسافت شرعی به اندازه یك تا دو ساعت در یك یا چند روز كه مجموعا از مقدار ثلث روز یا شب تجاوز نكند، ضرری به حكم اقامت نمی‏زند، همچنانكه در خلال ده روز قصد خروج به باغها و مزرعه‏های محل اقامت، به قصد اقامت آسیبی نمی‏رساند.

---