ریزگردها از انقراض دایناسورها تا آینده مبهم بشر

ریزگرد از جمله پدیده هایی است که اگرچه برای بسیاری از هموطنان جنوبی ما پدیده ای شناخته شده محسوب می شود اما بسیاری دیگر از جمله پایتخت نشین ها تنها چند سال است که با آن آشنا شده اند

ریزگرد از جمله پدیده‌هایی است که اگرچه برای بسیاری از هموطنان جنوبی ما پدیده‌ای شناخته شده محسوب می‌شود اما بسیاری دیگر از جمله پایتخت‌نشین‌ها تنها چند سال است که با آن آشنا شده‌اند. ریزگردها مانند دیگر عوامل آلوده‌کننده هوا باعث شده‌اند تا در حالی که در ۶ ماه دوم سال دائما نگران افزایش غلظت دی‌اکسید و مونوکسیدکربن در اثر وارونگی هوا هستیم، ۶ ماه اول سال هم امکان نفس کشیدن برایمان همچنان سخت باشد. البته داستان ریزگردها برخلاف دیگر آلاینده‌های هوا که ماحصل صنعتی شدن جوامع هستند فقط به زمین و روزگاری که در آن هستیم محدود نمی‌شود.

ریزگرد در مریخ رویدادی تقریبا همیشگی است که گاه تا ارتفاع ۳۰ کیلومتری (بیش از ۵ برابر ارتفاع کوه دماوند از سطح دریا) بالا می‌رود و در فصل تابستان شدت گرفته و توفان‌های شدیدی ایجاد می‌کند. از طرف دیگر محققان و دیرینه‌شناسان معتقدند یکی از دلایل بسیار مطرح در انقراض‌های بزرگ تاریخ ـ از جمله انقراض دایناسور‌ها ـ پدیده ریزگرد است، چراکه این پدیده در موارد بحرانی با جلوگیری از تابش نور خورشید به زمین موجب زمستان جهانی می‌شود. اگر کمی جلوتر بیاییم ردپای نمونه‌ای از چنین رویدادی در تاریخ بشر را در حدود دو قرن پیش و به دنبال فوران کوه تامبورا می‌بینیم.

گرد و غبار یا ریزگرد، توده‌ای از ذرات جامد ریز، غبار، گاه دوده و خاکستر آتشفشانی است که در جو پخش شده و دید افقی را به کمتر از یک کیلومتر و حتی در مواقع بحرانی به چند متر محدود می‌کند و برای بیماران تنفسی بسیار زیان‌آور است. ​ در منطقه ما سرچشمه اصلی ریزگردها، باد شمال است که از خرداد تا شهریور فعال است. جریان این باد در شمال خاورمیانه شکل می‌گیرد و با گذر از کوه‌های ترکیه و شمال عراق، مانند قیفی به بیابان‌های عراق و سوریه سرازیر می‌شود و تا خلیج‌فارس و رسیدن به آب‌های آزاد پیش می‌رود. اما این جریان باد که تا همین چند سال پیش نوعی نعمت قلمداد می‌شد به علت عدم توجه به محیط زیست و افزایش بیابان‌های عراق و به دلیل خشک‌شدن بسیاری از باتلاق‌های این کشور، به مصیبتی عمومی برای ما مبدل شده است.

بخصوص این‌که در گذشته سه کشور ایران، عراق، و عربستان به‌صورت مشترک هزینه‌های مالچ‌پاشی این زمین‌ها را تامین می‌کردند و تمام زمین‌ها در فصل خاصی از سال مالچ‌پاشی می‌شدند. مالچ نوعی فرآورده چسبنده نفتی است که برای تثبیت شن‌های روان در بیابان‌ها استفاده می‌شود. جنگ عراق و تغییر رویه این دولت‌ها در دهه اخیر سبب فراموشی این کار‌ و در نتیجه افزایش ریزگرد در خوزستان، غرب ایران‌ و سرانجام تقریبا در سراسر ایران شد. آلودگی هوا که در چند سال اخیر به قصه تکراری هر روز و هر هفته ما مبدل شده، تاثیرات مخربی بر سلامتمان دارد. بخصوص این‌که ترکیب غبار با آلاینده‌های شهری ریزگرد خطرناکی را تولید می‌کند که بیماری‌های دستگاه تنفسی، بروز عفونت گوش میانی، بروز بیماری‌های انسداد دستگاه تنفسی و بروز سرطان ریه فقط برخی از این مخاطرات است.

متخصصان بارها اعلام کرده‌اند نوزادان، کودکان، نوجوانان، سالمندان، افراد مبتلا به آسم و برونشیت، بیماران قلبی و مادران باردار از جمله گروه‌های آسیب‌پذیر در برابر این ریزگرد‌ها محسوب می‌شوند، در یک کلام باید گفت اگرچه به نظر نمی‌رسد ما هم به سرنوشت دایناسورها دچار شویم اما ریزگردها مصیبتی است که همه جامعه ما را با خود درگیر می‌کند.

بهاره صفوی