تاریخ انسان شناسی زیستی (۱)

مایکل لیتل و روبرت ساسمن برگردان یوسف سرافراز

موضوع اساسی و اصلی در انسان­شناسی جسمانی(یا زیستی) علاقه به کشف خواستگاه­های انسان و تنوع انسانی است. البته این علاقه به دوران کهن برمی­گردد، لیک در عهد روشنگری قرن هجده توجه به این موضوع و نوشتن پیرامون آن به صورت حرفه­ای آغاز می­شود. دلیل آن به این نکته برمی­گردد که در این زمان مفهوم نژاد فرمولیزه می­شود و نظام­های طبقه­بندی نژادی مختلفی مطرح و پیشنهاد می­شود.

مقدمه مترجم: «تاریخ انسان­شناسی زیستی» نوشته مایکل لیتل¹ و روبرت ساسمن² است که در فصل اول کتاب «راهنمایی بر انسان­شناسی زیستی³» با ویرایش کلارک اسپنسر⁴ منتشر شده است. تلخیصی از این مقاله در چند نوبت در انسان­شناسی و فرهنگ منتشر می­شود. ترجمه این مقاله زیر نظر دکتر زهره انواری انجام می­­شود.

ریشه­ های انسان­ شناسی جسمانی⁵ در قرون هجدهم و نوزدهم

موضوع اساسی و اصلی در انسان­شناسی جسمانی(یا زیستی) علاقه به کشف خواستگاه­های انسان و تنوع انسانی است. البته این علاقه به دوران کهن برمی­گردد، لیک در عهد روشنگری قرن هجده توجه به این موضوع و نوشتن پیرامون آن به صورت حرفه­ای آغاز می­شود. دلیل آن به این نکته برمی­گردد که در این زمان مفهوم نژاد فرمولیزه می­شود و نظام­های طبقه­بندی نژادی مختلفی مطرح و پیشنهاد می­شود.

 از این دوران تا اواسط قرن بیستم نژاد به عنوان مشخصه­ای گونه­ شناختی که تنوع انسانی را توجیه می­کند به موضوعی غالب در انسان­شناسی جسمانی تبدیل می­شود. علاوه بر این در این دوران بود که برای نخستین بار کارل لینه⁶ (78-1707) انسان­ها را تحت عنوان هومو ساپینس⁷ به عنوان عضوی از رسته­ی نخستی­های غیر انسانی⁸  طبقه­بندی کرد و همچنین چندین گونه نژادی را در زیر مجموعه هومو ساپینس قرار داد. این نژادها به چهار نژاد آمریکایی، آسیایی، آفریقایی و اروپایی تقسیم می­شوند.

یوهان فردریک بلومن­باخ⁹ (1840-1752)، پزشک و آناتومیست آلمانی را، که نژاد مالایایی را به طبقه­بندی لینه اضافه کرد، برخی به عنوان یکی از پایه­گذاران انسان­شناسی جسمانی می­شناسند. از علائق بلومن­باخ می­توان به گونه­های انسانی و جمجه­شناسی¹⁰ انسانی اشاره کرد. از سوی دیگر در کرانه غربی اقیانوس اطلس، ایالات متحد، ساموئل مورتون¹¹  ،پزشک و دانشمند، که سهم عمده­ای در دیرینه­شناسی، زمین­شناسی و آناتومی دارد به پدر انسان­شناسی جسمانی آمریکا ملقب شد. سهم عمده­ی مورتون در انسان­شناسی به کارش بر مطالعات جمجه برمی­گردد. او در این کار، بیش از هفتصد جمجه جمع­آوری کرد که بر اساس گونه­شناسی پنجگانه نژادی بلومن­باخ آن­ها را طبقه­بندی کرد.

از مباحث مهمی که در این زمان بین انسان­ شناسان جسمانی درگرفته بود بحث پلی­ژنیسم¹² یا مونوژنیسم¹³ در منشأ انسانی بود. پلی­ژنیسم ایده­ای بود که در آن این عقیده مطرح می­شد که خداوند نژادهای مختلف را جداگانه خلق کرده است و تفاوت­های مشاهده­شده بین نژادها بازتابی از تفاوت­های سلسله­مراتبی در هوش و قابلیت آن­ها است. از طرف دیگر مونوژنیسم به منشأ یا خلقتی واحد توسط خداوند اعتقاد داشت. پلی­ژنیسم همچنین اعتقاد داشت که نژادها ثابت و لایتغیر هستند، درحالی که مونوژنیسم معتقد بود که نژادها قابلیت تغییر دارند. لیکن هردوی این رویکردها پیامدهای نژادگرایانه­ داشتند خاصه از این جهت که بسیاری از مونوژنیست­ها معتقد بودند که برخی از نژادها و گونه­های غیر اروپایی در طول زمان در اثر انحطاط به وضعیت پست کنونی خود رسیده­اند (Stocking 1988).

در نیمه دوم قرن نوزدهم، انسان­شناسی جسمانی تحت سلطه مطالعات آناتومی، جمجه­ شناسی، زیست­ شناسی اسکلتی، منشأهای انسان و نژاد بود. بسیاری از انسان­شناسان جسمانی به عنوان پزشک یا آناتومیست آموزش دیده بودند، همچنین داده­های خام و اولیه­شان توسط اندازه­گیری­های انسان­سنجی،  استخوان­سنجی¹⁴ و مشاهدات ریخت­شناختی¹⁵  گردآوری می­شد. در همین دوران، علاقه کمی به مسأله تطور وجود داشت؛ نژادها یا گونه­های انسانی ثابت و لایتغیر درنظر گرفته می­شدند؛ رویکرد­های گونه­شناختی به مفهوم نژاد به­کار برده می­شدند؛ مطالعات به ندرت با روش­های علمیِ آزمون فرضیه به­کار برده می­شدند؛ و دانش تأثیر محیط بر انسان محدود بود.

به عنوان نکته پایانی قسمت اول باید اشاره کرد بخش عمده­ای از فعالیت­های علمی این دوران، در اروپا واقع بود، خصوصا در سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان. جهت­گیری مطالعات انسان­شناسی جسمانی در هر کدام از این کشورها بنابر پیشینه مباحث علمی، اجتماعی و سیاسی­ای که از قبل وجود داشت تعیین می­شد و سنت­های مختلف انسان­شناسی جسمانی در هریک از این کشورها را شکل می­داد.

ادامه دارد...

_____________________________

1. Michael A. Little

2. Robert W. Sussman

3.  A Companion to Biological Anthropology

4. Clark Spencer Larsen

5. Physical Anthropology

6. Carl von Linné

7.  Homo Sapiens

8. Non-human primates

9. Johann Friedrich Blumenbach

10. Craniology

11. Samuel G. Morton

12. Polygenism

13. Monogenism

14. Osteometric Measurements

15. Morphological Observations