کتاب "مراسم و آئین های زنان شیعه در ایران و جوامع مسلمان"

منیژه مقصودی

کتاب "مراسم و آئین های زنان شیعه در ایران و جوامع مسلمان" توسط پدرام خسرو نژاد ویراستار اصلی و مسئول در سال 2015 در برلین در انتشارات "ورلگ" منتشر شده است. این کتاب 7 فصل دارد، به معرفی هر یک از فصل های کتاب می پردازیم. "آئین های درمانی در میان زنان ترکمن در ایران" که توسط منیژه مقصودی نوشته شده است، یکی از هفت فصل کتاب: "مراسم و آئین های زنان شیعه در ایران و جوامع مسلمان" می باشد. این فصل در رابطه با تحقیق میدانی است که در روستاهای منطقه ترکمن نشین در ایران انجام شده است. همانطور که در مقدمه این فصل اشاره شده است، ترکمن ها یکی از اقوام آسیای مرکزی اند که حدود 7 الی 8 قرن پیش طی 3 مهاجرت بزرگ به ایران آمدند و مستقر شدند. ترکمن ها در کنار سایر اقوام آسیای مرکزی زندگی می کردند. برخی از این اقوام عبارتند از: تاتار، کالموک، اویغور، قیرقیز، ازبک، مغول، و . . ترکمن ها باورها و اعتقادات شامانی داشتند و پس از آنکه به اسلام گرویدند، برخی از باور های آئین شامانی خصوصا در ارتباط با مراسم آئین های درمانی حفظ کردند. از جمله شناخته شدن ترین این آئین ها مراسم "پرخانی" است. در طی سال های متمادی تاثیر فرهنگ اسلامی و ایرانی و همجواری با مردمان غیر ترکمن تاثیراتی در تغییر و تحول آئین های سنتی آنها گذاشته است، ازجمله مراسم ایشانی می باشد. در این فصل از کتاب به توضیحاتی پیرامون پژوهش میدانی آئین های زنان "ایشان" درمیان ترکمن های ایران  پرداخت شده است.

شیوه های درمان های بومی ترکمن ها به صورت یک شیوه خاص و مشخص نیست، بلکه در طیف وسیعی از تنوعات قرار می گیرد. یک سوی این طیف درمان های بومی یا سنتی است که ریشه در باور های شامانی دارد و  بازمانده باور ها و اعتقادات ترکمن ها قبل از مهاجرتشان به ایران است. این شیوه که با نام "پرخوانی" شناخته است از جمله اصیل ترین شیوه های درمان ترکمن ها است. سوی دیگر طیف درمان هایی قرار دارد که متاثر از فرهنگ اسلامی است. در این میان شیوه ایشانی بسیار شناخته شده است.

در ادامه به معرفی سایر فصل ها می پردازیم.  

فصل اول: "مراسم آئینی عروسی قریش در شمال تهران" توسط سابین کالینوک. این مراسم آئینی در آغاز با دعای فرج آغاز می شود و در ادامه زنان مولودی می خوانند و افرادی هم دف می زنند. در این میان عروس قریش به همراه 3 ندیمه وارد سالن می شود که با دست زدن ها و تشویق زنان حاضر در مجلس مراسم خوش آمد گویی همراه است. چند نفر از افراد عروس را آماده رفتن به  حمام می کنند که بدین ترتیب او را برای شب زفاف آماده می کنند. این مراسم دو اجراء دارد که هر اجراء به توضیح قسمتی از مراسم می پردازد. در انتهای مقاله نویسنده نتیجه گیری می کند هر یک از این مراسم محدود به مجموعه ای از اصول و قواعد کلی دارد، ولی ارائه ایده های جدید، خلاقیت و نوآوری در فرایند این مراسم امکان پذیر است.

 فصل دوم اختصاص به نوشته فائقه شیرازی تحت عنوان "سفره و ولیمه:غذا به عنوان مراسمی آئینی در جمهوری اسلامی ایران". نویسنده تاکید دارد که غذا در ارتباط مستقم با شیوه های درمانی، شفا بخشی و حتی جادو قرار دارد. علاوه بر آن غذا نقش کلیدی با سلامتی انسان دارد. علاوه بر آن غذا می تواند به عنوان هویت قومی نیز محسوب شود که با آئین ها و مراسمی توام است.این فصل از کتاب به مقایسه انواع سفره (سفره های روزانه در خانه ها، سفره عقد، سفره عید) و ولیمه می پردازد. در مقابل ولیمه که کاملا مذهبی است، سایر سفره ها کارکرد مذهبی کمتری دارند. نویسنده به مقایسه ابعاد گوناگون آن می پردازد. 

فصل سوم اختصاص به مقاله پدرام خسرو نژاد به نام: "گاگریو بختیاری، مرثیه خوانی زنان بختیاری: آئینی میان رنج و هویت قومی" است. این مقاله توصیف عمیق و همه جانبه مراسم عزاداری زنان بختیاری است. "مرگ" در فرهنگ بختیاری مساله شخصی نیست، بلکه مساله ای اجتماعی است، با مرگ فرد، تمام افراد دور و نزدیک، تمام افراد طایفه دور هم جمع می شوند و کدورت ها را فراموش می کنند، گویی همدیگر را می بخشند و بدین ترتیب ارتباط های اجتماعی قوی تر می شود. بنابراین کارکرد اجتماعی مراسم تدفین قبل از آنکه مراسمی شخصی باشد، جمعی و اجتماعی است که در جهت افزایش ارتباطات اجتماعی عمل می کند.

فصل چهارم اثر منیژه مقصودی است که در ابتداء این گزارش به آن پرداختیم. 

فصل پنجم این کتاب تحت عنوان: "احساسات، مراسم تدفین و زنان مسلمان جنوب غربی شاندون در چین" توسط سو مین نوشته شده است. این مقاله نیز تحقیقی است میدانی که به جزئیات این مراسم می پردازد. 

فصل ششم  توسط آنانو بارو نوشته شده، تحت عنوان "مفاهیم روش شناختی، تاملاتی بر جنسیت و مذهب محقق: تحقیقات میدانی با زنان صوفی در استانبول". محقق تاکید می کند که نوشته های فمینیست ها و سایر محققان نشان دهنده ساختار دانش است که در ارتباط مستقیم با جنسیت، سن و طبقه اجتماعی محقق دارد. در این مقاله به دو مفهوم جنیست و مذهب می پردازد.

 فصل هفتم که توسط اینگرید فلاسکرود نوشته شده، تحت عنوان: "تغییر و تحول مراسم آشورا در جامعه مهاجر مسلمان در اروپا". در این فصل نویسنده تاکید می کند که شواهد و مدارک میدانی نشان می دهد که آئین مراسم عاشورا در غرب از نظر شکل تغییر نموده است. مهاجرت از جمله عواملی است که تاثیر به سزایی در تغییر و تحول اشکال آئین ها و مراسم م داشته است.

 

[1]. LIT VERLAG Dr. W. Hopf