انسان شناسی در پزشکی

گروه کتاب و رسانه

متین، پیمان، 1389، انسان شناسی در پزشکی، آشنایی با انسان شناسی پزشکی، تهران: سفیر اردهال، 397 صفحه.
بهداشت، سلامت، بیماری و درمان بخش‌های جداناشدنی از زندگی بشر و جوامع انسانی محسوب می‌شوند که در ازای زمان همواره نقش مهمی را در ابعاد مختلف فرهنگی و غیرفرهنگی ایفا کرده‌اند. هر جامعه انسانی یک ساختار بهداشتی و نظام پزشکی با چهارچوب‌های اعتقادی ویژه خود دارد که در آن هر یک از اعضا براساس نگرش‌های تعریف شده منبعث از فرهنگ مادی و معنوی محیط خود به بیماری‌، پیدایش آن، درمان و پیشگیری از آن می‌نگرد و برنامه‌ریزی بهداشتی برای دستیابی به سلامت روحی و جسمی براساس همین چهارچوب‌ها تدوین شده و پیش می‌رود. فراگیری و قدرت روز افزون دانش انسان‌شناسی پس از جنگ جهانی دوم شاخه‌ای را پدید آورد به نام انسان‌شناسی پزشکی (و اسامی مشابه دیگر) که هدف آن بررسی همه جانبه نظام‌های بهداشتی و پزشکی در انواع گوناگون فرهنگ‌ها (شهری، روستایی، قومی، نوین، سنتی، خرده‌ فرهنگ‌ها و...) و گزارش و تحلیل روابط متقابل مردم با سازمان درمانی و درمانگر در محیط اجتماعی، سیاسی، اقادی و بومی خود بوده است.

متن بالا بخشی از کتاب انسان شناسی پزشکی است که در زیر فهرست آن و بخش های  دیگری از آن را می خوانیم:

فهرست مطالب

پیشگفتار    9
کلیات (انسان‌شناسی پزشکی)    11
آشنایی با انسان‌شناسی پزشکی    13
انسان‌شناسی چیست؟    15
انسان‌شناسی فرهنگی    21
انسان‌شناسی پزشکی    25
منابع    31
کثرت‌گرایی در نظام پزشکی    33
نظام پزشکی    35
تندرستی، بیماری، ناخوشی و تجربه رنجوری    38
زیست‌پزشکی، طب زدگی و استیلای پزشکی نوین    40
منابع    44
قوم پزشکی: چشم‌اندازی جدید در مسیر توسعه بهداشت و درمان    47
منابع    59
پزشکی عامیانه: بخشی از نظام بهداشتی و درمانی    61
نظام‌های بهداشتی ـ درمانی و پزشکی    62
نظام پزشکی: فرهنگ، رفتار    64
پزشکی عامیانه    66
منابع    71
طب مکمل: بخش غیررسمی نظام بهداشت و سلامت    73
طب مکمل    74
درمان‌های بومی    75
ناتوروپاتی    76
طب سنتی چینی    76
طب سنتی هندی (آیورودا)    77
یوگا و تن‌آرامی    77
طب سوزنی    78
کایرو پراکتیک    78
رایحه درمانی    79
طب گیاهی    80
هومئوپاتی    80
منابع    82
دانش پزشکی مردمی درتجربه اروپایی    83
خاستگاه پزشکی مردمی در اروپا    84
نقش انسان شناسی در تحقیقات مربوط به پزشکی مردمی    89
ذهنیت ها و طرز تفکرهای طبی در آغاز اروپای نوین    95
نگاه تازه انسان شناسی به پزشکی مردمی    104
منابع    107
انسان‌شناسی پزشکی کاربردی (انسان‌شناسی در پزشکی)    111
ایدز در بستر فرهنگ    113
تاریخچه ایدز    116
خاستگاه ویروس ایدز (HIV) و ویژگی‌های آن    118
تعریف ایدز از منظر پزشکی    123
ایدز و انسان‌شناسی    128
ایدز و فرهنگ    131
منابع    134
بی خانمان‌ها: گروه وارهانده در برنامه‌های مبارزه با سل    139
مشکلات بهداشتی بی خانمان ها    141
بی‌خانمان‌ها و سل    143
نتیجه‌گیری    146
منابع    149
نگاهی انسان‌شناختی به افسردگی    151
افسردگی فرهنگی    152
بازنمود فرهنگی افسردگی    155
رویکرد فرهنگی به درمان افسردگی    158
نقش مذهب    164
منابع    166
آسم و فرهنگ    169
گروه‌های قومی ـ فرهنگی و دیدگاه‌های متفاوت نسبت به آسم    170
باورهای بهداشتی، باورهای فرهنگی و آسم    172
آموزش دوسویه: بیمار، درمانگر    173
محیط‌شناسی و جمعیت‌شناسی در مدیریت آسم    175
منابع    178
سدهای فرهنگی در درمان بیماران دیابتی    179
وضعیت اقتصادی- اجتماعی    180
زبان و آگاهی بهداشتی    181
مسائل فرهنگی و رابطه بیمار- درمانگر    182
دیابت و افسانه‌ها    184
نتیجه‌گیری    185
منابع    186
عوامل زیستی و فرهنگی دخیل در بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS)    187
عوامل کلی تأثیرگذار بر MS    188
تأثیر سبک زندگی بر MS    190
قومیت‌ها و MS    192
نقش توارث در MS    193
منابع    195
تداخل‌های دارویی طب مکمل: عرصه‌ای مغفول در ICU    197
روش کار    198
شاخص‌های مطالعه    199
دستاوردها    199
نتیجه    201
منبع    203
رویکردی پیشگیرانه نسبت به چاقی در کودکان: تغییر در شیوه تغذیه و سبک زندگی    207
همه‌گیری    208
علل چاقی و اضافه‌وزن کودکان    209
توصیه‌های بهداشتی و درمانی    217
منابع    223
بررسی واکنش‌های گروه‌های قومی نسبت به درد سینه    225
چکیده    225
مقدمه    226
روش تحقیق    227
تحلیل داده‌ها    229
نتایج    229
بحث    231
محدودیت‌ها    232
نتیجه‌گیری    233
منابع    234
انسان‌شناسی پزشکی در ایران    249
تاریخ پزشکی ایران از نگاه انسان‌شناسی پزشکی    251
نظام کهن و سنتی    251
نظام نوین و امروزی    260
منابع    262
انسان‌شناسی پزشکی: ضرورت تدوین کتاب درسی بر پایه دانش جدید و محتوای غنی بومی    265
انسان‌شناسی پزشکی چیست؟    268
کتاب درسی معیار چیست؟    270
نتیجه‌گیری    273
    پانوشت‌ها و مآخذ    275
وضعیت انسان‌شناسی پزشکی در ایران در گفت وگو با نویسنده    277
    
نمایه    289


پیشگفتار

از وقتی بحث انسان‌شناسی پزشکی در برخی مجامع علمی و پژوهشی ایران مطرح شد، انتظار بجای اندیشمندان، به ویژه دانشجویان، شناخت دقیق این دانش و ظرفیت‌های عملی آن بوده است. از آنجا که معرفی آکادمیک این رشته علمی و آموزش آن در ایران برای نخستین بار به عهده اینجانب گذارده شد، تدوین اثری که مبانی این رشته را در خود جای دهد مسئولیت مضاعفی را رقم می زد. چند مشکل جدی در این میان وجود داشت. یکی جدید و بکر بودن این رشته و موضوعات مرتبط با آن در ایران و کمبود یا حتی نبود تحقیقات و مطالعات متقن جهت استفاده و استناد، دوم عدم دسترسی به متخصصان این حوزه در ایران و سوم که مهم تر از همه بود تعلق این رشته به دو حوزه کاملاً متفاوت علمی از لحاظ نگرش و به ویژه روش شناسی است یعنی حوزه پزشکی از علوم تجربی و محض و حوزه انسان‌شناسی از علوم انسانی و اجتماعی. بالطبع، نوع نگاه، آموزش‌ها و انتظارهای دانش آموختگان این دو حوزه تفاوت‌های عمیقی با یکدیگر دارد و تلفیق و تعدیل دیدگاه‌ها در زمینه‌های مورد بحث، آن هم مسائل مرتبط با بهداشت و سلامت که بسیار رایج و ملموس و کارکردی است، کاری دشوار می‌نمود.
هرچند شروع کار با سخنرانی و تدریس بود، اما ارائه موضوعات به شکل مکتوب در قالب مقالات در مجلات و سمینارها و بعدا به شکل کتاب و درسنامه بخش عمده‌ای از فعالیت‌های لازم در چهارچوب اطلاع رسانی دقیق به علاقه مندان را شکل بخشید. اثر حاضر اولین کتاب در این زمینه محسوب می شود که ترکیبی است از برخی مقالاتی که طی چند سال اخیر درباره انسان‌شناسی پزشکی توسط اینجانب ارائه شده است. در گزینش این مقالات تاّکید بر دو جنبه  بوده است: از یک سو، ارائه تعاریف اصلی و اصطلاحات پایه در دانش انسان‌شناسی پزشکی که در بخش اول کتاب با عنوان "کلیات" گرد آمده است. از سوی دیگر، به منظور آشنایی و آموزش دانشجویان با ابعاد و ظرفیت‌های کاربردی این دانش، بخش دوم کتاب با عنوان "انسان‌شناسی پزشکی کاربردی" به مقالات این حوزه اختصاص یافته است. البته، بخش سومی نیز تحت عنوان "انسان‌شناسی پزشکی در ایران" به منظور تبیین بیشتر جایگاه و شرایط این دانش در ایران گنجانده شده است.

پیمان متین
فروردین 1389- تهران





فصل 1 از بخش 1

آشنایی با انسان‌شناسی پزشکی

بهداشت، سلامت، بیماری و درمان بخش‌های جداناشدنی از زندگی بشر و جوامع انسانی محسوب می‌شوند که در ازای زمان همواره نقش مهمی را در ابعاد مختلف فرهنگی و غیرفرهنگی ایفا کرده‌اند. هر جامعه انسانی یک ساختار بهداشتی و نظام پزشکی با چهارچوب‌های اعتقادی ویژه خود دارد که در آن هر یک از اعضا براساس نگرش‌های تعریف شده منبعث از فرهنگ مادی و معنوی محیط خود به بیماری‌، پیدایش آن، درمان و پیشگیری از آن می‌نگرد و برنامه‌ریزی بهداشتی برای دستیابی به سلامت روحی و جسمی براساس همین چهارچوب‌ها تدوین شده و پیش می‌رود. فراگیری و قدرت روز افزون دانش انسان‌شناسی پس از جنگ جهانی دوم شاخه‌ای را پدید آورد به نام انسان‌شناسی پزشکی (و اسامی مشابه دیگر) که هدف آن بررسی همه جانبه نظام‌های بهداشتی و پزشکی در انواع گوناگون فرهنگ‌ها (شهری، روستایی، قومی، نوین، سنتی، خرده‌ فرهنگ‌ها و...) و گزارش و تحلیل روابط متقابل مردم با سازمان درمانی و درمانگر در محیط اجتماعی، سیاسی، اقادی و بومی خود بوده است.
بالطبع با پیشرفت علوم و روند توسعه و تعامل بیشتر در سطح جهانی و تسریع ارتباطات و گسترش روز افزون پزشکی نوین در اقصی نقاط، گفتمان‌های جدیدی در حوزه فرهنگ بهداشتی مردمان جوامع مختلف پدید آمد که پرداختن به آن دانشی......

فصل2 از بخش 1

کثرت‌گرایی در نظام پزشکی

برحسب درجه پیچیدگی هر جامعه، همه نظام‌های بهداشت و سلامت بر پایه یک هسته دو سویه شامل بیمار و درمانگر شکل گرفته‌اند. نقش درمانگر ممکن است به اشکال مختلف ایفا شود نظیر شمن در جوامع پیش صنعتی یا پزشک خانواده در جوامع نوین. این نقش را ممکن است در جوامع پیش صنعتی انواع تخصص‌ها نظیر متخصص طب سنتی، شکسته‌بند، میانجی یا در جوامع صنعتی متخصص قلب، سرطان یا روان‌پزشک ایفا کند. برخلاف جوامع ساده پیش صنعتی که تمایل دارند یک نظام واحد طبی کما بیش منطقی و منسجم ارائه دهند، جوامع صنعتی نوعی آرایش و صف‌‌بندی از نظام‌های طبی یا در واقع یک الگوی کثرت‌گرای طبی را به نمایش می‌گذارند. از این منظر، نظام پزشکی یک جامعه شامل کلیتی است از نظام‌های فرعی پزشکی که در یک رابطه مشارکتی یا رقابتی با یکدیگرند. در جوامع صنعتی امروز، علاوه بر نظام پزشکی غالب، سایر نظام‌ها چون قوم پزشکی، طب سنتی، هومئوپاتی، کایروپراکتیک و بسیاری دیگر نیز وجود دارند. مثلا در جامعه ایران علاوه بر انواع طبابت‌های بومی و منطقه‌ای، دستور‌العمل‌های طب سنتی، مداواهای شکسته‌بندها، ماماهای محلی و نیز انواع و اقسام گیاه درمانی، طب سوزنی، هومئوپاتی و... دیده می‌شود. انسان‌شناسان دسته‌بندی‌های گوناگونی را برای مشخص کردن پدیده کثرت......

فصل3 از بخش 1

قوم پزشکی:
چشم‌اندازی جدید در مسیر توسعه بهداشت و درمان

قوم پزشکی همواره یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد نظر انسان‌شناسی از روزهای آغازین فعالیت این رشته علمی بوده است. عمده توجه قوم‌پزشکی تمرکز بر مطالعه نظام‌های بهداشتی میان فرهنگی در اجتماعات گوناگون است. هر نظام بهداشتی چندین حوزه را در بر می‌گیرد مثل: نوع نگرش و درک افراد آن جامعه از معضلات بهداشتی و چگونگی دسته‌بندی آنها؛ روش‌های مورد استفاده برای پیشگیری از بیماری‌ها؛ روش‌های تشخیصی؛ روش‌های درمانی از قبیل اعمال جادویی، مذهبی، آیینی و علمی؛ و سرانجام نقش درمانگرها در این نظام. از دهه 1960 که اصطلاح قوم پزشکی برای اولین بار به کار رفت، تنها به نظام‌های بهداشتی جهان غیر غرب توجه شد و این اصطلاح در واقع نوعی مترادف برای طب عامیانه، پزشکی مردمی و حتی طب بدوی محسوب می‌شد که البته اصطلاح اخیر دیگر به کار نمی‌رود. علت این نوع نگاه به قوم پزشکی در آغاز بیشتر متأثر از عقاید قوم محور ناشی می‌شد. باید دقت کرد که دانش نوین زیست‌پزشکی یا همان پزشکی غربی که رویکردی است مبتنی بر دانش جدید غربی و تأکید آن بر فناوری‌های تشخیصی و درمانی امروزی است خود نوعی نظام قوم پزشکی محسوب می‌شود. انسان‌شناسان زیست پزشکی غربی را یک نظام فرهنگی.....

فصل4 از بخش 1

پزشکی عامیانه:
بخشی از نظام بهداشتی و درمانی

نظام بهداشتی ایران به شکلی خودجوش و ناخودآگاه بر پایه پیشینه تاریخی و فرهنگی متأخر و متقدم سرزمین ایران و قومیت‌های ساکن در آن و بدون هر گونه مرزبندی علمی و چهارچوب شناختی منسجم و تعریف‌شده شکل گرفته است. نبود پایه‌های نظری مدون حاصل از تحقیقات تطبیقی و تحلیلی بر روی نظام درمانی و بهداشتی کشور و بی‌توجهی به ارتباطات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و قدرت تأثیر هر یک از آنها بر سازمان‌دهی برون‌ده این نظام باعث شده نظام بهداشتی و پزشکی کشور در یک سردرگمی متکی بر آمار توصیفی و صرفاً با رویکرد کمی اقتصادی به سر برد. اندک مطالعات تحلیلی صورت‌گرفته نیز فاقد الگوهای تحلیلی واضح و بی‌نصیب از داده‌های بین‌رشته‌ای و روش‌های مقایسه‌ای و تطبیقی بوده‌اند. این سردرگمی ذهنی و شتابزدگی رفتاری متعاقب آن به‌وضوح در اظهارنظرها و تصمیم‌گیری‌های مسئولان اجرایی و علمی، اداری و دانشگاهی دیده می‌شود. متأسفانه، ناآشنایی دست‌اندرکاران حوزه پزشکی در ایران با مبانی جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی ــ آن هم در جامعه دارای تکثر فرهنگی، قومی و دینی ایران ــ از یکسو، و تعجیل بی‌مطالعه در الگوبرداری از جوامع دارای کثرت‌گرایی پزشکی از سوی دیگر، می‌رود......

فصل5 از بخش 1
طب مکمل:
بخش غیررسمی نظام بهداشت و سلامت

نظام پزشکی معاصر ایران نظامی است کثرت‌گرا، به این معنی که نه تنها شالوده آن براساس زیست‌ پزشکی نوین و جهانی استوار است بلکه، نقش بسیاری از دیگر مکاتب طبی کهن و حتی جدید در آن به وضوح دیده می‌شود. برخی از این مکاتب بسیار قدیمی و بومی ایران هستند مثل طب سنتی ایران که گرچه شاکله‌های نظری آن ریشه در طبابت‌های بقراطی، جالینوسی و گاه هندی دارد اما نزدیک به 15 سده تجربه وسیع و همه جانبه عملی و دیدگاه‌های بکر اطبای هوشمند و نامی ادوار اسلامی – چه ایرانی، چه عبرانی، چه سریانی و چه عرب – آن را به مکتبی متفاوت، غنی و قدرتمند تبدیل ساخت. به طوری که هنوز نسخ، دستورالعمل‌ها و توصیه‌های آن اجرا می‌شوند. البته، امروزه، مکاتب کهن غیر بومی نیز در نظام پزشکی ایران برای خود جایگاهی دست و پا کرده‌اند نظیر طب سنتی چینی و طب سنتی هندی.
در کنار اینها روش‌های جدیدتری نیز معرفی شده است مثل استئوپاتی و همومئوپاتی که به مرور زمان بیشتر شناخته می‌شوند. گرچه غالب این مکاتب پشتوانه‌های نظری و راهکارهای عملی بر پایه چهارچوب‌های علمی و تحقیقاتی و تجربی خود را دارند اما از آنجا که اصول علمی و سازوکارهای عملی آنها منطبق با دانش نوین زیست پزشکی......

فصل6 از بخش 1

دانش پزشکی مردمی درتجربه اروپایی

از آنجا که حوزه معنایی و گاه حتی حوزه کاربردی اصطلاحاتی چون پزشکی مردمی ، پزشکی عامیانه  و پزشکی سنتی  قرابت هایی با یکدیگر دارند در خیلی موارد به کارگیری آنها از سوی سطوح مختلف علمی، دانشگاهی، درمانی و حتی نیز اداری و مردمی با یکدیگر خلط می شود، تا آنجا که تلاش برای تمایز این مفاهیم و کاربست صحیح و دقیق آنها ممکن است نوعی تکاپوی زبان شناختی در حوزه های معناشناسی و واژه گزینی تلقی شود. کافی است که اصطلاحاتی چون قوم پزشکی  ، طبابت خانگی  و درمانگری عامه  با وسواس علمی به کار روند، در آن صورت چالش فوق تا حدی به سوی سردرگمی پیش خواهد رفت. باید اعتراف کرد قرار دادن تعاریف دنیای طبابت عامیانه و غیررسمی در یک چهارچوب عمومی و گویا کار ساده ای......

فصل1 از بخش 2

ایدز در بستر فرهنگ

امروز، «ایدز» یکی از مهم‌ترین پدیده‌های زیستی و اجتماعی در جهان است. هیچ مرزی از علوم، جامعه و فرهنگ را نمی‌شناسیم که توسط پدیده ایدز درنوردیده نشده باشد. ایدز پدیده‌ای پاندمیک است اما، نه فقط از منظر پزشکی یا بوم‌شناسی بلکه، در تمام جوانب زندگی. شایعات، افسانه‌ها، ترس و وحشت، حقایق، مرگ و میر، ناتوانی‌ها و تسلیم، همه و همه چهره‌ای عجیب، هولناک، ناشناخته و گاه موقعیتی گزیرناپذیر به آن بخشیده است. واکنش مردم به ایدز در طیفی متغیر از بلاتکلیفی تا اضطراب در نوسان است و این نوسان در گرو گفتار و رفتار گروه‌های مختلف اجتماع است: دانشمندان، پزشکان، سیاست‌مداران، روزنامه‌نگاران و داستان‌پردازان. تجسم عینی ایدز (نزد بیماران و مبتلایان) دردناک و عذاب‌آور است اما، دردناک‌تر از آن تجسم ذهنی ایدز است، چه از منظر خویشتن در «نقش» بیمار چه از منظر دیگران، به عنوان بیمار. آنچه در این میان بر تفکر جمعی نقش می‌بندد، ماحصل تحلیل‌‌ها و تفسیرهاست و این تفسیرها بر پایه داده‌هاست، چه درست چه نادرست.
باید اذعان داشت، تقریباً، در همه جوامع و فرهنگ‌ها، تفکر جمعی نسبت به پدیده ایدز، تفکری منفی و بدبینانه است و همین امر کلید اصلی جبهه‌گیری در مقابل ایدز در هر سطحی از اجتماع است. این جبهه‌گیری در اجتماعات مختلف نسبتی مستقیم با....



فصل2 از بخش 2

بی‌خانمان‌ها:
گروه وارهانده در برنامه‌های مبارزه با سل

وقتی به گوشه وکنار شهرهای ایران نگاه می کنیم تعداد کثیری از افراد بی خانمان را با وضعیتی نا بسامان می بینیم . هرچند این پدیده خاص دوره ای خاص نیست اما ،روند رو به تزاید آن کاملا مشهود است نگارنده در آماری که شخصاً در سال 1372 در یکی از محله‌های تهران گرفته بود 8 مجموعه (فرد و خانوار ) بی خانمان را شمارش کرده بود در حالی که، در سال 1385 در همان محله این میزان تقریباً 6 برابر شده بود.از دیدگاه انسان شناسی پزشکی بررسی معضلات بهداشتی عجین با بی خانمانی، به ویژه اختلالات ذهنی، سل و ایدز، ابعاد بسیار متفاوت و گاه متضادی را در بر می گیرد و در این میان ،عمده پرسش ها حول علت بی خانمانی می‌گردد و همواره علل رایجبی خانمان شدن افراد، اختلالات دماغی یا اختلالات رفتاری آموخته فرض شده است در حالی که، طی مطالعات انسان شناختی و جامعه شناختی معلوم شده بی خانمانی با فقر رابطه تنگاتنگ تری دارد تا با سایر علل نظیر اختلالات دماغی. باید توجه کرد که بر خلاف باور عامه اختلالات ذهنی و اعتیاد به مواد مخدر تنها معضلات مبتلابه بی خانمان ها نیستند. آنچه در درک بی خانمانی حائز اهمیت است فهم چگونگی شکل گرفتن این معضل در جوامع مختلف طی ادوار تاریخی گوناگون است. با این آگاهی....

فصل3 از بخش 2

نگاهی انسان‌شناختی به افسردگی

واکنش افراد نسبت به افسردگی، درک آن، پذیرش آن و هضم آن، بسیار متفاوت است. این تفاوت ناشی از«متن فرهنگی»ای است که فرد با آن زندگی می‌کند. عناصر متنوع و متغیر این متن ازجمله جنسیت، معیشت، باورها، مناسک، سواد، محیط و بسیاری دیگر از چهارچوب‌های تعریف‌شده برای زندگی فرد در شکل‌گیری نگرش‌های شخصی و جمعی افراد هر اجتماع تأثیرگذار و کلیدی محسوب می‌شوند. متأسفانه، نگاه پزشکی نوین که با عنوان طب غربی یا طب علمی یا حتی، طب جهانی معروف است- و هر یک از این عناوین خود جای بحث دارد- به افسردگی، نشانه‌های آن، برخورد با آن و درمان آن، کاملاً تک‌بعدی و صرفاً از دیدگاه زیست‌پزشکی است. درحالی‌که، حتی، با نظری اجمالی بر روند این اختلال، از ایجاد تا التیام، به‌وضوح نقش عناصر فرهنگی قابل ردیابی است.
افسردگی در معنای وسیع خود، از یک کسالت روحی گرفته تا اختلالی توانگیر و بیمارگونه، همه آحاد مردم را گرفتار می‌کند. فقیر، غنی، باسواد، بی‌سواد، روستایی، شهری، معلم، دکتر، کرد، بلوچ، امریکایی، پرویی، کودک، بزرگسال، زن، مرد، همه و همه دچار درجاتی از افسردگی یا اختلال سلامت دماغ در دوره یا دوره‌هایی از حیات خود می‌شوند. باید توجه داشت که علائم افسردگی و نشانه‌های بروز آن در میان.....

فصل4 از بخش 2

آسم و فرهنگ

علی‌رغم توسعه داروهای جدید در درمان آسم و پیشرفت‌های به‌دست‌آمده در تشخیص و مدیریت آن، هنوز، عدم شناخت بیماری، عدم درک آن و عدم پذیرش روش‌های درمانی، از سوی بیماران، معضل بزرگی در دستیابی به اهداف درمانی بلندمدت و حتی کوتاه‌مدت محسوب می‌شود. با وجود روند سریع بروز و شیوع آسم، به‌خصوص در جوامع شهری و چالش‌های فرارو در برخورد با آن، هنوز، آگاهی اجتماعی از این بیماری در حد نازلی است. یکی از علل مهم این کاستی این است که نظام‌های بهداشتی جوامع عموماً طوری طراحی می‌شوند که بیشتر فرهنگ حاکم را در نظر می‌گیرند و سایر گروه‌های قومی و ترکیب‌های فرهنگ- و بالطبع باورها و رفتارهای آنها در قبال بیماری‌ها- را در نظر نمی‌گیرند. این در حالی است که، در صورت شناخت درست فرهنگ «اقلیت‌»های قومی، دینی، زبانی و نیز شرایط اقتصادی، اجتماعی و محیطی آنها در جامعه اصلی و بزرگ‌تر می‌توان با ایجاد روابط مناسب و مؤثر میان درمانگر و بیمار و برقراری گفتمان دوسویه، ضمن آموزش بیماران و افزایش سطح آگاهی ایشان از بیماری و عواقب آن، گام‌های مؤثری در مدیریت آسم، با تکیه بر توان فردی و مدیریت شخصی بیماران، برداشت.
آسم از شایع‌ترین بیماری‌های التهابی ریه در سراسر جهان است (Fabin et al. 2004).......

فصل5 از بخش 2

سدهای فرهنگی در درمان بیماران دیابتی

در مورد برخی بیماری‌ها، مراحل تشخیصی، درمانی و مراقبت از بیمار سیری طولانی و مزمن دارند. دیابت یکی از مهم‌ترین و جدی‌ترین این نوع از بیماری‌هاست. برخورد و تعامل درمانگر(ان) با بیمار دیابتی بر یک یا چند جلسه محدود و مختصر نمی‌شود بلکه، روند تفهیم بیماری به فرد، نظارت بر درمان، آموزش‌های پزشکی و بهداشتی، تعیین و تعدیل رژیم غذایی، ارزیابی وضعیت بیمار، سنجش فعالیت‌ها و پایش سیر بهبودی طی زمان، رابطه‌ای گسترده و چندجانبه را میان درمانگر(ان) و بیمار و خانواده‌اش تبیین می‌کند. ترسیم چهارچوبی درست در این روابط، عامل اصلی موفقیت در درمان این بیماران و مهار سیر مزمن و دامنه‌دار بیماریشان به منظور برخورداری از یک زندگی مطلوب خواهد بود. بی‌تردید، عدم درک متقابل درمانگر- بیمار امکان ایجاد رابطه‌ای عمیق و معنادار را– که برای رسیدن به نتیجه مطلوب درمانی غیرقابل انکار است– ناممکن می‌سازد. خیلی اوقات «سد»های فرهنگی هستند که نقش عوامل بازدارنده ارتباطی را در این میان ایفا می‌کنند. در اینجا به برخی از این سدهای بازدارنده که مانع از توفیق در درمان بیماران دیابتی می‌شوند– با وجود پیشرفت‌های دارویی زیست پزشکی- اشاره می‌شود.
مصرف قرص‌های ضد دیابت، تزریق انسولین، مراعات رژیم غذایی، تنظیم فعالیت‌های....

فصل6 از بخش 2

عوامل زیستی و فرهنگی دخیل در بیماری
مولتیپل اسکلروزیس (MS)

بیماری مولتیپل اسکلروزیس یا به اختصار MS به طیف نامتقارنی از بیماری‌های التهابی- تخریبی میلین سیستم عصبی مرکزی با علت ناشناخته تعلق دارد که هر کدام از آنها از لحاظ آسیب‌شناسی، ضایعات ایجاد شده (محل، اندازه، تعداد و گستره)، دوره بیماری و پیامدهای بالینی با هم بسیار فرق می‌کنند. تخمین زده می‌شود حدود 5/2 میلیون نفر در جهان از این بیماری رنج می‌برند (Simon 2006). از انواع حادتر این دسته از بیماری‌ها که گستره آسیب‌شناختی و ضایعات وسیع‌تری دارند می‌توان به بیماری‌های ماربورگ (Marburg) و بالو (Balo) که جزو اختلالات حاد و شعله‌ور از دسته التهاب‌های تخریبی میلین با علت ناشناخته هستند، اشاره کرد( Lucchinetti et al 2005). در مطالعه تاریخ طبیعی یک بیماری، سیر تکامل بالینی و پیامدهای سندروم‌های فردی آن بیماری، به شرط عدم هرگونه مداخله درمانی، بررسی می‌شود. اصولاً، تشخیص MS در حال حاضر بر پایه مشخصه‌های بالینی و عکسبرداری مغناطیسی (MRI) موسوم به معیار مک دانلد (McDonald criteria) صورت می‌گیرد (نک: جدول شماره 1).......

فصل7 از بخش 2

تداخل‌های دارویی طب مکمل:
عرصه‌ای مغفول در ICU

معمولاً، داروهای طب مکمل یا جایگزین را «هر گونه محصول درمانی به ویژه داروهای گیاهی، ویتامین‌ها، مواد معدنی و مواد طبیعی که بدون نسخه پزشک در عطاری‌ها، بقالی‌ها و سایر فروشگاه‌های مواد غذایی به فروش می‌رسند و یا از طریق مجلات و تبلیغات با هدف خوددرمانی به دست مصرف‌کننده می‌رسند،» تعریف می‌کنند. طی بررسی‌های مک لنان و همکارانش در سال 2002 و نیز تایلور و همکارانش در سال 2004 معلوم شد ظرف 12 ماه، 52-68 درصد مردم استرالیا از داروهای طب مکمل استفاده کرده‌اند. همین مطالعات در کنار تحقیق جامع مایرز و چراس در سال 2004 با عنوان «آن روی سکه: ایمنی داروهای طب مکمل و جایگزین» نشان دادند که با وجود برخی گزارش‌ها از سمیت برخی از این داروها و نیز عدم کارایی برخی دیگر از آنها، همواره این داروها مورد استقبال مردم بوده و روند این استقبال همچنان رو به تزاید است. از سوی دیگر، اسکات و المر در تحقیق خود ثابت کردند برخی از داروهای طب مکمل تداخل‌های شدیدی با داروهای تجویزی توسط پزشکان داشته‌اند. مثلاً تعدادی از داروهای گیاهی به شدت از اثر وارفارین می‌کاهند و برخی قارچ‌ها نوعی سندروم سروتونین در بیمارانی که داروهای.....

فصل8 از بخش 2

رویکردی پیشگیرانه نسبت به چاقی در کودکان:
تغییر در شیوه تغذیه و سبک زندگی

امروز درمیان سطوح مختلف اقتصادی جامعه شهرنشین ایران، در میان گروه‌های مختلف قومی و زبانی و حتی در میان خانواده‌های تحصیلکرده و اهل کتاب، چاق و تپل بودن کودکان در سنین مختلف یک ارزش مثبت تلقی می‌شود و این امر نشانی از سلامت، بهداشت و تندرستی کودک به حساب می‌آید. نگرانی پدران و مادران برای داشتن فرزندی سالم، هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ ذهنی و دماغی، با فراهم آوردن شرایط تغذیه مناسب برای کودک برطرف می‌شود. قصد والدین برای تغذیه خوب فرزندشان، معمولاً با تصور زیاد خوراندن به او، مدام خوراندن به او و همه چیز خوراندن به او تلفیق شده است. از سوی دیگر، نبود آیین‌نامه غذایی مشخص و سنجیده در کودکستان‌ها، مدارس ابتدایی، راهنمایی و سطوح بالاتر در کنار الگوپذیری‌های حساب ‌نشده و بی‌تناسب از فرهنگ‌های متفاوت از هم، نوعی آشفتگی بهداشتی، درمانی، فرهنگی و اجتماعی را رقم زده است که همچنان در کوتاه‌مدت و به‌خصوص در درازمدت، آسیب‌های شدید و عمیق پزشکی، جامعه‌شناختی، انسان‌شناختی، روان‌شناختی و اقتصادی به دنبال خواهد آورد.
امروز، در همه جهان، چاقی فقط مشکل بزرگسالان نیست بلکه، بیشتر به یک معضل عمده برای سلامت کودکان تبدیل شده است به طوری که، در ایالات متحده......

فصل9 از بخش 2

بررسی واکنش‌های گروه‌های قومی نسبت به درد سینه
چکیده
پیش‌زمینه: بیماران غیر فارس (کرد، لر، ترک، ترکمن، بلوچ) نسبت به فارس‌ها کمتر از امکانات جدید درمانی مثل درمان‌های ترومبولیتیک و بازسازی عروق کرونر برخوردار بوده‌اند. بررسی علل این امر در کنار تأخیر زمانی در مراجعه به مراکز مجهز درمانی و تشخیص بالینی می‌تواند راهگشای شناخت تفاوت‌های موجود در درمان آنها باشد.
هدف: به منظور شناخت میزان تأثیر درک بیمار از نشانه‌های بیماری خود در نمود بالینی آن میان گروه‌های قومی مختلف، در این تحقیق سعی شده تا نشانه‌ها و رفتارهای درمان‌خواهی بیماران فارس و غیرفارس مراجعه‌کننده به مراکز فوریت‌های پزشکی با شکایت درد سینه شناسایی شوند.
روش کار: این تحقیق از نوع مطالعات آینده‌نگر محسوب می‌شود که در فاصله زمانی فروردین تا اول مرداد 1384 روی بیماران رجوع کرده به مرکز قلب تهران با شکایت درد سینه انجام شده است (تعداد=145 نفر). مصاحبه‌ها در 48 ساعت اول پس از مراجعه بیماران به صورت مشارکتی و استفاده از پرسشنامه‌‌های هدفمند و ضبط صوت صورت گرفت......

فصل1 از بخش 3

تاریخ پزشکی ایران از نگاه انسان‌شناسی پزشکی

انسان‌شناسی پزشکی بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی دخیل در نظام سلامت جوامع و عکس‌العمل مردم به بیماری و ناخوشی است. این بررسی، الف) عوامل اجتماعی نظیر سیاست، اقتصاد، روابط انسانی، محیط زیست، محیط اجتماعی، روابط بین‌الملل، دولت، قدرت، نهادهای اجتماعی، زبان و ب) عوامل فرهنگی نظیر دین و مذهب، باورهای فردی و اعتقادات، باورهای جمعی، آداب و سنن، تجارب گروهی، آیین‌ها و رسوم را شامل می‌شود.
چهارچوب فوق انسان‌شناسی پزشکی در ایران را به دو دوره تفکیک می‌کند: 1) نظام کهن و سنتی؛ 2) نظام نوین و امروزی.
نظام کهن و سنتی
پیشینه نظام سلامت (مجموعه عوامل موثر در بهداشت و درمان فرد و جامعه) همزمان با تاریخ اجتماعی (و تاریخ طب) در ایران قابل بررسی است. این مسیر را می‌توان به سه دوره تقیسم کرد: الف) دوران باستان؛ ب) دوران میانه؛ ج) دوران معاصر.
الف) دوران باستان: نگاه جوامع و مردمان کهن به بیماری‌ها، علت آنها، شناخت آنها و حتی درمان آنها، دیدی ماورای طبیعی بوده است. در نواحی غربی ایران و بین‌النهرین، علت بیماری‌ها به خدایان یا دیوان نسبت داده می‌شد. دیوان مجریان خدایان......


فصل2 از بخش 3

انسان‌شناسی پزشکی:
ضرورت تدوین کتاب درسی بر پایه دانش جدید و محتوای غنی بومی

انسان‌شناسی پزشکی از شاخه‌های جدید و روز دانش انسان‌شناسی است که نگرش فرهنگی اجتماعات انسانی، باورها و رفتارهای بهداشتی مردمان و تنوع زیستی آنها را مورد بررسی قرار می‌دهد. این دانش به عنوان یک رشته دانشگاهی هم در حوزه علوم محض و هم در حوزه علوم انسانی می‌بایست در برنامه‌ریزی‌های آموزشی در نظر گرفته شود. برای این منظور تهیه و تدوین متون درسی معیار در قالب کتاب درسی دانشگاهی با استفاده از یافته‌های نوین علمی در کنار محتوای غنی بومی مثل کثرت‌گرایی فرهنگی، تنوع قومیتی و زبانی، گوناگونی اقلیمی و ذخایر عظیم طب سنتی و طبابت عامیانه امری ضروری محسوب می‌شود.
بهداشت یکی از اساسی‌ترین و بدیهی‌ترین نیازهای اولیه بشر محسوب می‌شود که همواره در طول تاریخ در همه جوامع انسانی جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده است. هر چند نگاه هر اجتماع به مسائل بهداشتی برگرفته از دیدگاه‌های اعتقادی و باورهای معنوی و مادی و نیز جهان‌بینی آن جامعه و تک تک افراد آن است، اما هدف نهایی همه آنها رسیدن به عالی‌ترین مراحل سلامت روحی و جسمی و کسب آرامش روانی و نهایتا احساس امنیت فردی و اجتماعی است. همچون هر......

فصل3 از بخش 3

وضعیت انسان‌شناسی پزشکی در ایران
در گفت وگو با نویسنده
مصاحبه‌گر : دکتر مهرزاد گلسرخی

ـ مایلم نخست با چند پرسش از زندگی علمی خودتان شروع کنم؛ از تجربیات گذشته و تأثیرهایی که این تجربیات احتمالاً بر تفکر شما در حوزه انسان‌شناسی داشته‌اند؟
شاید من هم نظیر بسیاری دیگر از مردم تحصیلکرده، در طی دوران تحصیل، تحت تأثیر دو بعد متفاوت اجتماعی- روانی بوده‌ام. یکی بعد آکادمیک یعنی قرار گرفتن در اجتماع دانشگاهی، چهارچوب‌های مشخص آن، ضوابط از پیش تعیین شده، وظایف برنامه‌ریزی شده، تکالیف اجباری، ارزیابی‌های تعریف شده و مهمتر از همه ریخت‌پذیری در طبقه جدیدی که به آن معرفی شده‌ای، در کنار تأثیر و تأثرات حاصل از روابط متقابل حاکم بر جو آکادمیک. بعد دیگر که کمی مأنوس‌تر است، همان خواست‌ها و منویات درونی است که با توجه به دیدگاه‌های فلسفی شکل گرفته در پنداشت‌های مشخص در کنار آموزه‌های حاصل از طبقه اجتماعی متعلق به خود و تأثیرپذیری‌های اجتماعی و تربیتی شکل می‌گیرند. این بعد دوم که معمولاً خیلی زودتر از بعد اول به وجود می‌آید و در ساختار شخصیتی تأثیرات زیادی برجا می‌گذارد، در من بسیار پویا بوده است. یکی از علل اصلی این.....


آدرس ایمیل ناشر:
www.safirardehal.ir