پنجشنبه, ۱۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 2 May, 2024
مجله ویستا
کاخ شمس؛ ساختمان حلزونی شکل
کاخ شمس یا مروارید،
کاخی در مهرشهر کرج، واقع در استان البرز است که در سالهای ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۷ با زیربنای
۲۵۰۰ متر برای اقامت شمس پهلوی ساخته شد. سازه اصلی و طرح کاخ به شکل یک سفرهماهی
است که صدفی آن را در برگرفته است. این بنا توسط وسلی پیترز و بنیاد فرانک لوید رایت
به مبلغ یک میلیون دلار طراحی و ساخته شد. در حال حاضر این کاخ اکنون در وضعیت
نامناسبی قرار دارد و توسط کارشناسان برآورد شده که سه سال زمان و اعتباری حدود
۲۰۰ میلیارد تومان نیاز است تا بتوان درهایش را به روی مردم گشود و براساس طرح در
دست تهیهاش، آن را به کاخ موزه تبدیل کرد.
تاریخچه کاخ شمس
پیش از دهه ۴۰ شمسی این منطقه از چند روستا از جمله حسینآباد افشار تشکیل
شده بود. شمس پهلوی خواهر محمد رضا پهلوی شاه سابق ایران به دلیل بیماری آسم این
منطقه را برای زندگی انتخاب کرد و کاخ مروارید محل زندگی او به دست بنیاد فرانک لوید
رایت طراحی و ساخته شد.
این اثر در سال ۱۳۸۲ به شماره ثبت ۷۰۶۷
در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. در سال ۸۶، بنیاد مستضعفان و جانبازان در
اقدام غیرقانونی در یکی از دفاتر اسناد رسمی بر پایه سند انتقال قطعی شماره ۳۰۸۳۸
مورخ ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ خورشیدی به شهرداری کرج به بهای ۷۰ میلیارد ریال فروخته و تسلیم
کرده است. اما چند ماه بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم و در ۱ اردیبهشت ۹۳، حکم
واگذاری این کاخ به اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان البرز، با حکم
دادستانی عمومی و انقلاب کرج، صادر شد.
معماری کاخ شمس
این کاخ در زمینی به گستردگی ۱۱۱ هکتار با ۲۵۰۰ متر زیربنا میان سال های ۱۳۴۵
الی ۱۳۴۷ شمسی خورشیدی در مهرشهر کرج، ارم برای اقامت شمس پهلوی ساخته شد. سازه ی
اصلی و طرح کاخ به ریخت یک سفره ماهی است که صدفی را در بر گرفته است. همه فضاهای
معماری در زیر سقفی با فرم حلزونی و با نورگیرهای گوناگون و به شکل دانه های مروارید
اجرا شده است. در ضلع شمالی کاخ و در محوطه ی بیرونی دریاچه نیز به شکل باله های
سفره ماهی طراحی و اجرا شده است.
این بنا در
بر دارنده فضاهای گوناگونی از جمله تالار طلایی بار، دفتر مخصوص شمس، تالار پذیرایی،
سالن سینما، سالن بیلیارد، استخر، آب نما، محل نگهداری پرندگان کمیاب، اتاق های
خواب و غیره است. یکی از مهم ترین بخش های این کاخ اتاق صدف است که دارای تزئینات
مختلفی بوده، به خصوص نمای بیرونی آن که بصورت حلزونی شکل ساخته شده است. در طراحی
فضای بیرونی دریاچه کوچکی از سه طرف کاخ را احاطه کرده و به زیبایی آن افزوده است.
معماری این
اثر که بخشی از تاریخ معماری مدرن است، با تاثیر از شیوه فرانک لوید رایت از
پرآوازه ترین معماران آمریکایی است که از سوی یکی از شاگردان ایرانی اش به نام
«عامری» شکل گرفته است. از عناصری که در ساخت کاخ بهکار رفته است مشخص است که این
کاخ برای یک شاهزاده شرقی طراحیشده، در بسیاری از تزئینات داخلی، پسند و ذائقه ایرانی
با مهارت لحاظ شده الگوهایی که نشانگر مفهوم «در» و «شمس» هستند بهدفعات به چشم میخورند.
تمامی فضای
سبز درواقع برداشتی نمادین از پارکهای اروپایی است که در طراحی آن الگوی فضای باغهای
ایرانی نیز لحاظ و تلفیقشده است و درختان و گلهای باغ منتخبی از گونههای زیبای
ایرانی و اروپایی است و با طراحی و بافت و پلان مجموعه هارمونی و هماهنگی بینظیری
دارد.
وضعیت نامناسب و تخریب کاخ شمس
از سال ۱۳۹۳ تا به امروز تملک این کاخ به دست میراث
فرهنگی افتاده است. مسئولان فرهنگی استان البرز، خبر از برنامهریزی برای بازسازی
این اثر دادند که در طی سالهای بیتوجهی به آن، تا حد زیادی، تخریب شده است. وعده
بازدید عمومی این بنای منحصربفرد، بعد از بازسازیهای اضطراری نیز از جانب مسئولان
سازمان میراث فرهنگی تا سال ۱۳۹۴ داده شد ولی تا به امروز با نگاه کردن به خبرها
متوجه شدیم متاسفانه هنوز این اثر تاریخی کشور بازسازی و مرمت نشده است. امیدواریم
مسئولین مرتبط هر چه زودتر عظمت و شکوه این کاخ را به روز اول استفاده آن برسانند
و گردشگران بتوانند به خوبی از این اثر بازدید داشته باشند.
گردآوری: مجله اینترنتی وب