حرف راست را کج می فهمند!

یکی از ایراداتی که اهل سنّت بر شیعه وارد می‏کنند این است که می‏گویند: شیعه برای خداوند «بدا» قائل می‏شوند و به گمان آنها «بدا» یعنی تغییر در علم الهی و کشف خلاف برای خداوند، در حالی …

یکی از ایراداتی که اهل سنّت بر شیعه وارد می‏کنند این است که می‏گویند: شیعه برای خداوند «بدا» قائل می‏شوند و به گمان آنها «بدا» یعنی تغییر در علم الهی و کشف خلاف برای خداوند، در حالی که منظور شیعه از بداء ظاهر شدن چیزی است که ما انسان‏ها خلاف آن را گمان می‏کردیم.

«بدا» در آفرینش، نظیر نسخ در قانون است، مثل آنکه از ظاهر قانون و یا حکمی تصوّر کنیم که دائمی است، ولی بعد مدّتی ببینیم که عوض شده است. البتّه این به معنای پشیمانی و یا جهل قانونگذار نیست، بلکه شرایط باعث بوجود آمدن این تغییر در قانون شده است، درست مانند نسخه‏ای که پزشک با توجّه به شرایط فعلی بیمار آن را می‏نویسد، امّا به محض تغییر حال او، نسخه جدیدی تجویز می‏کند. لذا همان گونه که نسخ در آیات را که در واقع یک نوع بداء است، همه فرق اسلامی از شیعه و سنی قبول کرده‏اند، می‏بایست «بدا» را با همین معنا و بیانی که آمد پذیرا باشند. پس بداء به معنای جهل ماست نه جهل خداوند.

امام صادق‏علیه السلام فرمودند: خداوند از همه انبیا همراه با توحید، ایمان به بداء را نیز پیمان گرفته است.

نمونه‏هایی از بداء

۱) ما گمان می‏کردیم خداوند که به حضرت ابراهیم‏علیه السلام فرمان ذبح فرزندش را داده است، می‏خواسته

اسماعیل‏علیه السلام کشته و خونش بر زمین ریخته شود، امّا بعداً ظاهر شد که اراده‏ی الهی از این امر، آزمایش پدر بوده است نه کشته شدن پسر.

۲) ما از وعده خداوند با حضرت موسی‏علیه السلام تصوّر می‏کردیم که دوره‏ی مناجات سی شب است، «و واعدنا موسی‏ ثلاثین لیلهٔ»(۱) امّا بعداً ظاهر شد که از اول برنامه چهل شب بوده است ولی خداوند به جهت آزمایش، آن را در دو مرحله اعلام فرموده است، ابتدا سی شب و سپس ده شب.

۳) ما فکر می‏کردیم که قبله‏ی مسلمانان برای همیشه بیت‏المقدس است، ولی آیات تغییر قبله برای ما ظاهر کرد که قبله‏ی دائمی، کعبه بوده است.

۴) وقتی نشانه‏های قهر خدا پدید آمد، حتّی حضرت یونس‏علیه السلام هم مطمئن شد که عذاب الهی نازل و قوم کافرش نابود خواهند شد، لذا از میان مردم بیرون رفت، امّا مردم ایمان آوردند و قهر الهی برطرف گردید. «الاّ قوم یونس لمّا آمنوا کشفنا عنهم»(۲)

به هر صورت معنای بداء جهل خداوند و عوض شدن علم او نیست، زیرا خداوند از ابتدا می‏دانست که خون اسماعیل ریخته نخواهد شد، مدّت مناجات موسی‏ چهل شب است، قبله دائمی مسلمانان، کعبه خواهد بود و قوم یونس اهل نجات هستند، ولی ظاهر دستورات و حوادث به نحوی بود که انسان تصوّر دیگری داشت. پس تغییری در علم خداوند پیدا نشده و این ما هستیم که دارای دید تازه‏ای شده‏ایم.

بداء به این معنا دارای اثرات تربیتی بسیاری است، از جمله اینکه انسان تا آخرین لحظه‏ی عمر، به تغییر شرایط امیدوار می‏ماند، روحیّه‏ی توکّل در او زنده می‏گردد، اسیر ظواهر نمی‏شود، ایمان انسان به غیب و قدرت خداوند متعال بیشتر می‏شود. با توبه، صدقه، مناجات و دعا تلاش می‏کند تا مسیر حوادث و قهر الهی را تغییر دهد.

امام صادق‏علیه السلام فرمودند: خداوند از همه انبیا همراه با توحید، ایمان به بداء را نیز پیمان گرفته است.

در حدیث دیگر می‏خوانیم: هرکس گمان کند برای خداوند مسئله جدیدی روشن شده که قبلاً آن را نمی‏دانسته، از او تبرّی بجویید.(۳)