جدال چشم بادامی ها بر سر قدرت

این سه جمله از سه هفته پیش به صورت پیام كوتاه تلفنی (SMS) و ای میل در سراسر چین گشته است. از سه هفته پیش شهرهای مختلف چین صحنه ناآرامی و تظاهرات گسترده مردمی علیه ژاپن بوده كه در مواردی هم به خشونت كشیده شده است. در پكن جمعیتی چند هزار نفری در مقابل سفارت و چند بانك ژاپنی تجمع كردند و به پرتاب سنگ و وارد آوردن خسارت به این مكان ها پرداختند. در شهرهای دیگر هم جوانان چینی به فروشگاهها و شركت های ژاپنی حمله كردند. در شانگهای دو دانشجوی ژاپنی در یك رستوران به شدت مورد ضرب و شتم قرار گرفتند.
هو جینتائو رئیس جمهور چین جلسه اضطراری كمیته قدرتمند پولیت بورو (دفتر سیاسی حزب كمونیست) را تشكیل داد. در نخستین روزهای تظاهرات ضدژاپنی در پكن، جمعیت كنترل خود را از دست داده و بسیار عصبی به نظر می رسید.آنچه باعث نگرانی رهبران چین شده بود هم همین بود نه تظاهرات ضدژاپنی و شعارهای «مرگ بر ژاپن» و «خوك ژاپنی، برو بیرون!» یك منبع نزدیك به دولت چین به یك خبرگزاری خارجی گفت، نشست اضطراری پولیت بورو شبیه اتاق جنگ بحران ۱۹۸۹ بود؛ هوجنیتائو در این جلسه درباره گسترش دامنه ناآرامی ها هشدار داد و گفت: «شرایط كنونی فقط باعث می شود كه مخالفان بهانه ای برای ابراز نارضایتی شان پیدا كنند.»این ناآرامی ها به سرعت در چندین شهر بزرگ چین گسترش یافت و در بعضی نقاط به رویارویی پلیس و مردم منجر شد.در چین تظاهراتی به این گستردگی بدون چراغ سبز دولت برگزار نمی شود، اما اكنون به نظر می رسد تجمع های اولیه ای كه با اشاره رهبران این كشور برگزار شده بود جرقه ای بوده كه آتشی بزرگ و نهفته چندین ساله را مشتعل كرده است.آنچه باعث بروز چنین خشمی از سوی مردم چین شده، تصویب نسخه جدید از هشت كتاب درسی در ژاپن بود كه در آن به گفته چینی ها گذشته نظامی و «جنایات جنگی» ژاپن پاك شده است.این كتاب ها برای اولین بار در سال ۲۰۰۱ در وزارت آموزش و پرورش ژاپن تأیید شد و در همان زمان هم اعتراض های گسترده ای را در چین و كره جنوبی برانگیخت. البته انجمن معلمان ژاپن هم به خاطر غیردقیق بودن این كتاب ها درباره تندروی های دوران جنگ ژاپن در آسیا، به آن انتقاد كرده و گفته است كه این كتاب ها توسط استادان راستگرا نوشته شده اند.روزنامه یومیوری كه پرتیراژترین روزنامه سراسری در ژاپن است. بعد از تصویب این كتاب های درسی نوشت: «جای خوشحالی دارد كه در كتاب های درسی جدید همه اشارات گذشته به یكی از بزرگترین اقدامات تحقیرآمیز امپراطوری ژاپن علیه همسایگانش پاكسازی شده است و آن استفاده از زنان در كشورهای فتح شده (چین و كره) به عنوان برده جنسی در ارتش ژاپن است.»روزنامه یومیوری این كار را یك داستان غیرواقعی و ساختگی خوانده است.اما بعضی از افسران قدیمی ارتش ژاپن این روزها در گفت وگو با رسانه هایی همچون بی.بی.سی این ماجرا را تأیید می كنند.ژاپن در جریان جنگ جهانی دوم بعد از حمله به چین و دراختیار داشتن شمال این كشور تا سال ،۱۹۴۵ فجایع جنگی زیادی به بار آورد.یكی از آنها كه مشخصاً موضوع اعتراض كنونی چینی هاست و می گویند از كتاب های درسی ژاپن حذف شده، قتل عام های نانجینگ است كه در آن ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار نفر كشته شدند. عده ای از زنان این شهر نیز به عنوان برده در ارتش ژاپن مورد سوءاستفاده قرار گرفتند. در كتاب های درسی جدید ژاپن هیچ اشاره ای به وقایع شهر نانجینگ نشده است.۶۰ سال بعد از پایان جنگ جهانی دوم وقایع تاریخی همچنان بر روابط چین و ژاپن سایه افكنده است. ژاپن می گوید تاوان گذشته را پرداخته و در موارد متعددی چون پیمان صلح سان فرانسیسكو در سال ۱۹۵۱ و بیانیه مشترك سال ۱۹۷۲ كه در آن چین موافقت كرد از درخواست هایش برای دریافت غرامت دوران جنگ صرف نظر كند، این موضوع حل شده است. ژاپن از آن زمان تاكنون ۱۷ بار و در موقعیت های مختلف از چین عذرخواهی كرده است. اما چین می گوید كه ژاپن در این ابراز تأسف صداقت ندارد و نمونه آن هم كتاب های درسی جدید این كشور است.اما وقایع اخیر در روابط چین و ژاپن بیش از آنكه دعوا بر سر تاریخ و گذشته باشد، جدال بر سر آینده و توازن قدرت در آسیاست. این دعوایی است میان دو غول اقتصادی كه برای ذخایر انرژی منطقه، امنیت منطقه ای و از همه مهمتر برای اینكه معلوم شود كدامیك قدرت غالب غرب اقیانوس آرام خواهند بود، با یكدیگر جدال می كنند.موقعیت چین و ژاپن را در آسیا می توان با وضعیت فرانسه و آلمان در اروپا مقایسه كرد.طی ۱۰۰ سال ژاپن قدرت شماره یك آسیا بود. اكنون چین كه جمعیتی ۱۰ برابر ژاپن دارد به سرعت در حال گرفتن جای ژاپن نه در آسیا كه در دنیاست.در دو سال گذشته روابط این دو كشور همواره پرتنش بوده است. آخرین باری كه نخست وزیر ژاپن از چین دیدار كرد اكتبر سال ۲۰۰۱ بود. آخرین دیدار یك رهبر چینی از ژاپن هم در سال ۱۹۹۸ انجام شده است. موضوعاتی چون ورود زیردریایی چینی به آب های ژاپن، پیروزی ژاپن در یك مسابقه فوتبال در مقابل چین، اختلافات مرزی و تلاش های دو كشور برای تصاحب منابع انرژی، گاه به گاه اظهارنظرات تند مقامات دو طرف یا تظاهرات اعتراض آمیز مردم این كشورها را برانگیخته است.در این میان دیدارهای سالانه نخست وزیر ژاپن از معبد یا بنای یادبود «یاسوكنی» در توكیو كه نمادی از یادبود سربازان كشته شده در جنگ است، دیگر به موضوعی عادی برای ایجاد تنش میان چین و ژاپن تبدیل شده است.این معبد در داخل و خارج ژاپن نوعی نماد مذهبی جنگ است. «هیدكی توجو» نخست وزیر دوران جنگ ژاپن كه به اتهام جنایات جنگی به دار آویخته شد، ۱۴ افسر محكوم شده در دادگاه جنایات جنگی سال ۱۹۴۸ به همراه ۵/۲ میلیون سرباز ژاپنی كشته شده در جنگ در این معبد بنای یادبود دارند.جونیشیرو كووایزومی نخست وزیر ژاپن آخرین بار در ژانویه سال ۲۰۰۴ از این معبد دیدار كرد و برای آرام كردن اعتراض های گسترده همسایگان تأكید كرد كه این دیدارها فقط با هدف دعا برای صلح صورت می گیرد و ژاپن دیگر هرگز وارد جنگ نمی شود. اما چینی ها این دیدارهای مرتب سالانه را نشان از عدم صداقت ژاپن در ابراز تأسف از فجایع دوران جنگ می دانند.
ژاپن به عنوان دومین اقتصاد بزرگ دنیا و همچنین به دلیل روابط نزدیكش با آمریكا مدتها ارباب آسیا بود. اما با رشد ناگهانی اقتصاد چین كه سیر آن از دهه ۱۹۸۰ شروع شد و باعث قدرتمندشدن توان دیپلماتیك این كشور هم شده است اكنون توازن قدرت در آسیا در حال برهم خوردن است. در گزارش سالانه امنیتی ژاپن در سال ،۲۰۰۴ چین در كنار كره شمالی به عنوان یك «نگرانی امنیتی» برای توكیو مطرح شده است. به همین دلیل ژاپن به شدت مشغول چانه زنی برای به دست آوردن كرسی دائم در شورای امنیت در خلال برنامه اصلاحات در این سازمان است كه این هم اكنون به یكی از موارد اعتراض شدید چین تبدیل شده است. چین تهدید كرده است كه از حق وتوی خود برای ناكام گذاشتن این تلاش ژاپن استفاده خواهد كرد.سال گذشته ورود یك زیردریایی هسته ای چین به آب های ژاپن اعتراض شدید توكیو را برانگیخت. آنچه در این ماجرا اهمیت دارد حضور زیردریایی چینی در آب های ژاپن نبود بلكه تعقیب دو روزه این زیردریایی توسط نیروی نظامی ژاپن بود. در گذشته ژاپن در چنین مواردی سكوت می كرد و اجازه می داد كه زیردریایی های چین از منطقه عبور كنند، اما این بار نه تنها سكوتی در كار نبود بلكه تنشی دو هفته ای توجه همگان را هم به خود جلب كرد. ژاپن و چین درباره مالكیت مجموعه ای از جزایر صخره ای و غیرمسكونی در شرق چین اختلافات طولانی مدت دارند. این جزایر در ۴۱۰ كیلومتری غرب اوكیناوا واقع شده و محل دسترسی ژاپنی ها به مناطق ماهیگیری و منابع احتمالی نفتی در منطقه است. چین و ژاپن دومین و سومین مصرف كننده بزرگ نفت در دنیا (دو سال پیش چین جایگاه دومین مصرف كننده را از ژاپن گرفت) بر سر منابع نفتی و گازی منطقه و خارج از آن هم اختلافات شدیدی دارند.
یكی از این اختلافات اعتراض ژاپن به عملیات اكتشاف گاز چین در شرق این كشور و نزدیك منطقه اقتصادی ژاپن است. ژاپن آب های شرقی منطقه میانی سواحل خود و چین را منطقه اقتصادی انحصاری خود می داند. حفاری در این منطقه ۲۰۰ میلیارد مترمكعب گاز طبیعی به دست می دهد.اما علی رغم همه این تنش هایی كه از نیم قرن پیش شروع شده و در گذشته و آینده ریشه دارد، روابط اقتصادی و تجاری دو كشور بسیار محكم و پرمنفعت است.تجارت دو جانبه چین و ژاپن در سال به ۲۰۰ میلیارد دلار می رسد. سال گذشته چین جای آمریكا را به عنوان بزرگترین شریك تجاری ژاپن گرفت و ژاپن هم در چهار سال گذشته بزرگترین شریك تجاری چین بوده است. اختلافات تجاری دهه ۱۹۹۰ میان دو كشور هم از بین رفته است، چرا كه نگرانی تولیدكنندگان ژاپنی از قدرت رقابتی چینی ها دیگر وجود ندارد. در شرایط كنونی كه دنیا نگران فعالیت اقتصادی چین است، ژاپن شاید تنها كشوری است كه در این میان خیالی آسوده دارد. اقتصاد این دو كشور اكنون در هم تنیده و وابسته به یكدیگر است، به طوری كه كالاهای ارزان چینی خریداران ژاپنی را راضی می كند و تجهیزات و ماشین های پیشرفته ژاپنی كارخانه های چینی را تأمین می نماید. هر دوی این كشورها در جلوگیری از سقوط ارزش دلار و افزایش ارزش پول های خود منفعت مشترك دارند. سرمایه گذاری مستقیم شركت های ژاپنی در چین در سال های اخیر افزایش یافته و به ۳/۳ میلیارد دلار رسیده است. اگرچه این فقط ۶ درصد سرمایه گذاری خارجی در چین است كه رقمی ۵۰ میلیارد دلاری را نشان می دهد.
كارخانه ها و شركت های ژاپنی بیش از یك میلیون كارگر چینی دارند.این روزها هم كه چینی های خشمگین با سنگ به نمایندگی های ژاپن در كشورشان حمله می كنند، توكیو بارها و بارها روابط اقتصادی میان دو كشور را به رهبران چین گوشزد كرده و درباره صدمه به این روابط تجاری هشدار می دهد.شاخص سهام در بورس نیكی ژاپن در روزهای اخیر ۳ درصد كاهش یافته است. اما حتی این رابطه نزدیك اقتصادی هم مانع از آن نمی شود كه دو قدرت رو به رشد اقتصادی كه روزبه روز ثروتمندتر می شوند و هر یك ادعای برتری در آسیا را دارند از رقابت نفس گیر با یكدیگر برای به دست آوردن این عنوان چشم بپوشند.این رقابت صدها سال است كه ادامه دارد. ابتدا چین قدرت برتر بود، اما از اواسط قرن ۱۹ تا دهه ۱۹۹۰ قدرت این كشور از نظر سیاسی و اقتصادی رو به زوال رفت. همزمان ژاپن پله های ترقی را طی می نمود و در تایوان و كره برای خود مستعمره ایجاد كرد. تا جایی كه در دهه ۱۹۳۰ به خود چین هم حمله كرد. در دهه ۱۹۶۰ و ،۱۹۷۰ ژاپن چنان رشد كرد كه به یك غول اقتصادی تبدیل شد، اما چین همچنان ضعیف و سرگرم انقلاب فرهنگی و كشمكش های داخلی بود. با اصلاحات گسترده سه دهه گذشته، چین بار دیگر اوج گرفت و اكنون پرشتاب پیش می رود.شدت گرفتن رقابت میان چین و ژاپن و تیره شدن روابط این دو كشور منافع استراتژیك آمریكا را نیز با تهدید روبرو می كند. واشنگتن تاكنون در این دعوا وارد نشده اما با ادامه تنش میان این دو رقیب آسیایی بر سر به دست آوردن منابع بیشتر مورد نیاز اقتصاد رو به رشدشان و تقویت توان نظامی برای به برتری رسیدن در آسیا، آمریكا نمی تواند به دور از این دعوا باقی بماند. ژاپن هم پیمان اول آمریكا در آسیاست كه پیمان امنیتی دوجانبه با این كشور دارد و میزبان ۴۰ هزار سرباز آمریكا در جزیره اوكیناواست. اوكیناوا به تایوان نزدیكتر است تا به توكیو.برخی تحلیلگران و استراتژی پردازان آمریكایی به واشنگتن توصیه كرده اند این بار برای فرونشاندن این دعوا وارد عمل شود و در مذاكرات پشت پرده به هر یك از كشورهای چین و ژاپن درباره كاهش سطح تنش ها هشدار دهد، چرا كه هر دوی این كشورها از پایه های مهم منافع استراتژیك آمریكا هستند.
ترجمه و تنظیم: نیلوفر قدیری

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی ـ ایرنا