کلمات شاعر رنج دیده

● در معرفی كمینه شاعر و هجو نویس تركمن
ادبیات به معنی محدود كلمه، ساخت و چشم انداز ویژه هنر است كه در آن سیمای هنری به دست واژه ها ساخته می شوند.یا به مفهومی دیگر ادبیات شكلی از هنر و یكی از ساخت های شعور اجتماعی است كه هستی اجتماعی را بازتاب می دهد و مانند شكلی از هنر نتایج تفكر پراستعاره را تحكیم بخشیده و به سیمای هنری پدیده های عینی زندگی می پردازد.ادبیات برعكس دیگر هنرها چون بیان سخن است، از این رو آن را به فلسفه و علومی كه با قوه بیان سر و كار دارند، نزدیك می كند.زبان ادبی به مثابه ابزار معاشرت و پیوند مردم به گونه ای تنگاتنگ با شكل گیری و تكامل ادبیات مربوط است.
مشخص است كه زبان ادبیات در پروسه شكل گیری و اعتلای ژانرهای مختلف كنه ادبیات رشد و تكامل می یابد. چنین به هم پیوستگی زبان و ادبیات قانون مندانه است و به كاركرد اجتماعی زبان از یك سو و نقش ادبیات در هستی اجتماعی مردم از سوی دیگر مشروط می شود.همان گونه كه رمان و تكامل آن در هر ادبیات ملی نشانگر پیروزی انكارناپذیر آن در ادبیات خواهد بود طنز اجتماعی نیز به مثابه بخشی از این ادبیات، نشانگر تكامل هنر سخن سرایی است.ادبیات ملی درست به این دلیل زاده می شود كه برای برآوردن نیازهای نوین معنوی مردم ضروری است و شرافت مندانه رسالت كشف هنری را به انجام می رساند، به لحاظ استتیك آن را تقویت و به لحاظ فلسفی، ماهیت دگرگونی های بزرگ اجتماعی را عنوان می كند و همچنین به همراه آن تحول زایی خود انسان را كه در زندگی بروز می دهد بیان می دارد.
زایش طنز منظوم و اجتماعی در ادبیات ملی نشانگر مهم ترین دوران رشد و بلوغ و پختگی تدریجی آن و دستیابی آن به تكامل اندیشه ای هنری و به مثابه ظرفیت بزرگ هنری آن است.كمینه شاعر و هجو نویس بزرگ تركمن در وحشتگاه بیداد خان ها و شاهان در سال ۱۷۷۰ میلادی در خانواده تنگ دست دهقانی زاده می شود. وی دوران جوانی خود را در شهر مرو طی می كند و سپس در یكی از مدارس بخارا به تحصیل مشغول می شود و بعدها برای تكمیل دروس خود به خیوه می رود. وی در سال ۱۸۴۰ میلادی در سن هفتاد سالگی هستی را بدرود می گویدآثار شاعر را كه در آن نشان از ذهن كارا و كاوشگر و حقیقت جوی وی وجود دارد نمی توان جدا از عوامل عینی موجود در هستی جامعه و بینش های برخاسته از شرایط اقتصادی و اجتماعی زمانش دانست.
روندگی و دگرگونی های اجتماعی زندگی شتاب رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را كه در توازن با تكامل اقتصادی و فرهنگی ملت ها جهت گیری شده است تعیین می كنند. از این رو جهش ها و دیگرگونی ها در بود اجتماعی آسیای مركزی جای باش و ماندگاه شاعر كمینه در دوره تاریخی در حال گذار دارای اهمیت بسیاری برای تكامل فرهنگی است.تركمن ها در آن روزگار دشوارگذر آسیب ها، رنج ها و ملامت ها كه در آن آبی از خون دل نوشیده می شد در بیمگاه رنگ ساییده و بی سامان خود در عصر تضادهای اجتماعی زندگی می كردند. هستی ادبیات تركمن از تهییج فرهنگی بود كه سرچشمه آن در درون این خلق است.همه پدیده های متنوع طبیعت و اجتماع همچنین رابطه مردم با این پدیده ها در ادبیات بازتاب می یابند. یكی از مقیاس های تعیین كننده ادبیات كه پیشرفت آن را مشخص می كند، پیوند ناگسستنی هنرمند با عامه مردم است. پیوند با مردم به هنرمند خلاقیت بخشیده، به تفكر هنری او نیرو می دهد.
كنه رسالت ادبی كمینه خلاقیت نوین او در ساخت طنز منظوم در حیطه ادبیات تركمن و سخن سرای تهی دستان بودن است. آثار كمینه در عین سادگی خود دارای انتقادات شدید علیه نابرابری های اجتماعی است. او می كوشد در اشعار و طنزهای خود رویدادهای واقعی زندگی مردم بخت برگشته جامعه خود را بازتاب دهد. اما وی در زمینه غزل های عاشقانه نیز دستی (ذوقی) داشته است.غزل های عاشقانه ای را كه عمری بیش از یك سده در میان مردم تركمن دارند از آن جمله اند اشعار: «از اندوه تو» و «زلف تو». كمینه شاعر و طنزپردازی با دیدی وسیع، جست وجوگر، جویای حقیقت و سازش ناپذیر است، كه مهمترین بخش اجتماعی آثار او ستیز با مالكان فئودال، افشای بیدادگری و.... است و جانمایه بیدادگری ظالمان را شاعر در آثار خود چون فقر، تهی دست، و قاضی من كاملاً بازتاب می دهد.او طنزپردازی است گزیده كار، در جویش و پویش آفرینندگی و آگاه از محیط اجتماعی خود. شاعر و طنزپرداز ما در برابر تفرقه اندازی و بدبینی میان ملت ها خواهان اتحاد مردم در برابر شاهان و امیران بخارا و خان های خیوه است. او شاعری با تجربه اجتماعی است كه چكامه هایش در ساخت زندگی اجتماعی یافت می شوند.در نوشتارهای كمینه بسیاری از پیشامدها و رخدادها یادآور لطایف ملل هستند.«میخاییل یوگرافویچ سالتیكف شچدرین» هجو نویس بزرگ روس كه ارزش بسیاری برای ادبیات و چكامه سرایان تركمن قائل بود در پاسخ به نامه همكار سابق خود آرته میف به تاریخ ۱۵ فوریه سال ۱۸۶۱ چنین می نویسد:«.... برای من شاعر، كمینه نیز به همان سان جالب به نظر می آید.... ما چیزهایی درباره «لیلی و مجنون» و «هزار و یك شب» شنیده ایم و همین. براساس نامه شما كمینه شاعر مظلوم و توهین دیده مسلمان است در این صورت این موضوع سه چندان جالب است.» وی به دو دلیل معروف است نخست شاعری برای مردم شوربخت زمانه اش (فریاد دل آنها) سپس خلق طنز منظوم اجتماعی. گوهر اندیشه كمینه در بازیگاه تاریخی عصر خود نه خیالبافانه و بی بنیاد بود و نه در معامله با تاریخ. بلكه در بلندپایگی شرافت انسانی در ستیز با جنایت حاكمان مستبد زمان بود. كمینه یكی از شاعران انسان گرا، عدالت خواه و فئودال ستیز و مخالف روحانیان وابسته به فئودال هاست. كمینه طرفدار و حامی برابری و عدالت خواهی است. از این رو شاید هیچگاه ارزش ماندگاری خویش را از دست ندهد.

آیتكین عطاخانی

منبع : روزنامه شرق