پایتخت زیر چرخ های شمارشگر

بیست و سوم اسفند ۱۳۸۴ در دویست و بیست و دومین جلسه رسمی شورای شهر تهران، رئیس این شورا اعلام كرد كه تاكسی های گردشی تا چهار ماه بعد از سال فرصت دارند كه مجهز به تاكسیمتر شوند و بعد از این مدت براساس تاكسیمتر از مردم كرایه دریافت خواهد شد.
البته این شروع ماجرا نبود، بلكه شروعی دوباره برای دستگاه های دیجیتالی بود كه قریب به ۵ سال است در تاكسی های گردشی تهران خاك می خورند.
●نقبی در تاریخ
براساس دایره المعارف ویكی پدیا، تاكسیمتر وسیله ای است كه بر مبنای مسافت طی شده و زمان انتظار برای رسیدن به مقصد، كرایه را محاسبه می كند.
بد نیست بدانید كه این جعبه كوچك دیجیتالی كه سالهاست جزیی از تزئینات داخلی تاكسی های شهر تهران شده است، سرنوشتی طولانی دارد. اولین بار رومیان باستان بودند كه نیاز به چنین وسیله ای را احساس كردند. كالسكه چی خوش ذوقی برای محاسبه كرایه اش چندین گوی را داخل سبد ریخت و آن را با اهرمی به چرخ كالسكه متصل كرد. با تعداد گردش مشخصی از چرخ یك گوی از سبد به داخل كیسه ای می افتاد و در انتهای مسیر براساس تعداد گوی های موجود در كیسه، كرایه محاسبه می شد. متأسفانه در هیچ كتاب تاریخی این نكته به ثبت نرسیده كه كالسكه چی از چه تكنیكی استفاده می كرد كه در پایان مسیر هم او راضی بود و هم مسافرش! شاید اگر او می دانست كه هزاران سال بعد در سرزمین پارسیان، راضی نگه داشتن مسافر و مسافركش در استفاده از این وسیله غیرقابل حل می شود حتماً اهتمام بیشتری در ثبت اختراعش انجام می داد.
اما قضیه به همین جا ختم نشد و در اواخر قرن نوزدهم و در زمانی كه بشر با حجم گسترده ای از ابداعات و اختراعات روبه رو بود ویلهلم بران و دایسلر ویكتوریا كه هر دو آلمانی بودند با الهام از این طرح باستانی دستگاهی مكانیكی ساختند كه به خاطر كاربردی بودنش خیلی سریع محبوب شد. اما آن دستگاه كه در خارج وسیله نقلیه قرار می گرفت یك ضعف عمده داشت و آن اندازه ناهنجارش بود.
حل این مشكل به صدسال زمان نیاز داشت و در دهه هشتاد میلادی یك مكعب مستطیل الكترونیكی جایگزین آن شد و از همه مهم تر این كه این وسیله كه دیگر «تاكسیمتر» نامیده می شد به داخل اتومبیل منتقل شد تا استفاده از آن راحت تر شود.
از نزدیك به شش سال قبل هم تاكسی های گردشی برخی شهرهای بزرگ ایران به آن مجهز شدند و در اكثر موارد هم خیلی سریع جای خود را باز كردند. در قم، مشهد، اصفهان و... دیگر این وسیله كاملاً كاربردی و شناخته شده است اما در شهر تهران قضیه كمی فرق می كند.
●«نسل جدید تاكسیمترها»
در این سال ها رسم براین است كه كرایه تاكسی بعد از تحویل سال جدید گران می شود و همین مساله همیشه مورد اعتراض مسافرین است. خصوصا در این چند وقت كه قیمت بنزین تغییری نكرده است، مسافرین مخالفت بیشتری با تغییر كرایه ها نشان می دهند.درست بعد از این تغییر نرخ های اغلب خودسرانه از سوی رانندگان، بحث استفاده از تاكسیمتر داغ می شود. تجربه این سالها نشان داده كه استفاده از تاكسیمتر به جز در روزهای اولیه اجرای این قانون، هیچ گاه عملی نشده است و در پایان با فروكش كردن اعتراضات مردم رانندگان تاكسی نرخ جدیدشان را به تصویب می رسانند!پیش از این رانندگان تاكسی تأثیر اندك كندی عبور و مرور روی نرخ ها را علت مخالفت شان با این طرح بیان می كردند. از طرف دیگر با اجرای این طرح درگیری های زیادی بین رانندگان و مسافران ایجاد می شد. زیرا هرگاه كه تاكسیمتر رقم بیشتر از رقم قبلی نشان می داد مسافر حاضر به پرداخت وجه نبود و هرگاه كمتر می شد راننده به دریافت وجه كمتر رضایت نمی داد.
همین انتقادات باعث شد تا سازمان تاكسیرانی به فكر رفع اشكالات نرم افزاری تاكسیمتر بیفتد. تابستان سال قبل بود كه امیر محمود دهلری مدیر عامل وقت سازمان تاكسیرانی اعلام كرد كه نسل جدید تاكسیمترها در راه هستند.
مسیر حركت، زمان حركت و استهلاكی كه در زمان توقف در ترافیك متوجه خودرو می شود مدنظر این سازمان قرار گرفت و ظرافت بیشتری در نرم افزار تاكسیمترها اعمال شد و بدین ترتیب بخش عمده ای از اشكالات این دستگاه برطرف شد.
اعمال این تغییرات در تاكسیمترها و به روز رسانی آنها به زمان و البته دستور اكید رئیس شورای شهر تهران نیاز داشت و بعد از صدور این دستور توسط مهندس چمران و ارائه فرصتی چهارماهه برای به روز رسانی تاكسیمترها، شهردار تهران نیز اجرای این طرح را از اولویت های كاری سال جدید اعلام كرد و آن را در دستور كار خود قرار داد.
سرانجام ۳۱ خرداد ماه شهردار تهران تاریخ راه اندازی این سیستم را ۱۵ تیرماه اعلام كرد و افزود: «با راه اندازی تاكسیمتر شهروندان تهران هزینه ماندن در ترافیك را براساس ضوابط پرداخت خواهند كرد.» وی با تأكید بر این نكته كه با راه اندازی تاكسیمتر حق مسافر و راننده هر دو احقاق می شود تصریح كرد: «سال هاست كه قول استفاده از تاكسیمتر داده شده اما تاكنون این دستگاه در تهران فعال نشده است.»
●كارشناسان چه می گویند؟
دكتر خلیلی با روی گشاده پذیرای سؤالات ماست. وی جدی نگرفتن تاكسیمتر توسط عوامل اجرایی و مردم را علت شكست خوردن طرح در سال های اخیر می داند و با اشاره به شهر مشهد می گوید: «در این شهرستان تاكسیمتر جای خود را باز كرده است و نه مشكلی برای تاكسیرانان هست و نه برای مردم، زیرا شورای شهر، تاكسیرانی و از همه مهم تر خود مردم تلاش كردند تا این طرح جا بیفتد.»
این كارشناس مسائل حمل و نقل نقطه قوت طرح امسال را پررنگ كردن عامل ترافیك در محاسبه تاكسیمترها می داند و می افزاید: «در شهرستان ها به خاطر ترافیك روان مشكلی از این بابت پیش نیامده و اگر هم بوده قابل اغماض و چشم پوشی است. در تهران عدم رضایت راننده و مسافر باعث شكست طرح در سال های اخیر بوده و تاكسیمتر باید جوری برنامه ریزی شود كه نه راننده فكر كند حقش ضایع شده و نه مسافر احساس كند كه به او اجحاف شده است.» دكتر خلیلی ادامه می دهد: «بعد از گذشت چند روز از این طرح مسافرین اكثراً ناراضی هستند و لازم است تا كارشناسان سازمان تاكسیرانی خیلی سریع نقاط ضعف را پیدا كنند و مسئولین هم به طور مداوم پیگیر باشند كه انشاءالله این بار شاهد به كارگیری تاكسیمتر در تهران باشیم.»
●رودرروی اتفاق
طی كردن حدفاصل شهر ری تا میدان ونك با استفاده از همین تاكسی های نارنجی شاید گویای واقعیاتی باشد. به ویژه این كه مدتی از زمان اجرای این طرح می گذرد. پیدا كردن یك تاكسی نارنجی زیاد طول نمی كشد.
كافی است بگویید «میدان شوش» تا یكی از آنها جلوی پایتان بایستد. پیرمردی كه پشت فرمان نشسته بدون این كه نگاهی به من بكند كلمه شماره یك را فشار می دهد. گرمای وحشتناك درون تاكسی برای لحظاتی ذهنم را از كار انداخت و فراموش كرده بودم كه برای چه سوار شدم اما بالاخره بحث تاكسیمتر را پیش كشیدم: «از تاكسیمتر راضی هستید؟!» نگاهی به من می كند و می گوید تا قبل از ۱۵ تیر كرایه شهر ری تا میدان شوش ۲۵۰ تومان بود ولی بعد از این تاریخ و با استفاده از تاكسیمتر شما باید ۳۵۰ تومان كرایه بپردازید. «پس قاعدتاً باید راضی باشید» این را كه می گویم صدایش بالا می رود و جواب می دهد: «اگر موقع پیاده شدن بدون دردسر كرایه را بپردازی اولین نفری هستی كه در این چند روزه بدون فحش دادن به من پیرمرد، از این ماشین خارج می شود!» مسیر دوم از میدان شوش تا میدان راه آهن است. بعد از كمی انتظار بالاخره یك تاكسی گردشی پیدا می كنم. این بار برخلاف دفعه قبل دو نفر دیگر هم در ماشین نشسته اند .به راننده اشاره می كنم كه تاكسیمتر را روشن كند و او هم بدون معطلی این كار را انجام می دهد. دیگر حرفی از تاكسیمتر به میان نمی آورم و منتظر عكس العمل راننده و مسافرین در هنگام محاسبه كرایه می مانم. به میدان راه آهن كه می رسیم راننده به همه اعلام می كند: براساس تاكسیمتر كرایه همه ۲۲۰ تومان است. مرد میانسالی كه صندلی عقب نشسته می گوید: «چرا ۲۲۰ تومان؟ من هر روز این مسیر را با ۲۰۰ تومان می روم» پشت سر او بقیه نیز حرفش را تایید می كنند و راننده شروع به دادن توضیحاتی پیرامون تاكسیمتر می كند و سرانجام به خاطر نداشتن پول خرد از خیر ۲۰ تومان می گذرد و به همان ۲۰۰ تومان سابق بسنده می كند.
از میدان راه آهن به مقصد میدان ولیعصر مجدداً سوار بر یك تاكسی نارنجی می شوم. این بار هم من هستم كه از راننده می خواهم تاكسیمتر را روشن كند. زیر لب غرولندی می كند و دكمه شماره دار را فشار می دهد. از او می پرسم كه از تاكسیمتر راضی هست یا خیر؟! پاسخ می دهد: «مسیری كه من كار می كنم مابین میدان ولیعصر و راه آهن است. قبلاً كرایه ۳۵۰ تومان بوده اما حالا با تاكسیمتر ۲۹۰ تومان محاسبه می شود. من ۱۲ میلیون بدهی دارم، با این وضع چگونه از پس این مخارج بربیایم!» از او می پرسم كه در ساعات پرترافیك وضع چگونه است ؟ كه جواب می دهد: «اگر ترافیك باشد این ۲۹۰ تومان می شود ۳۰۰ تومان! هنوز هم نفری ۵۰ تومان از قبل كمتر است» كم كم به میدان ولیعصر می رسیم. من یك اسكناس هزار تومانی به راننده می دهم و هفتصد تومان پس می گیرم. راننده می گوید: «۱۰ تومانی ندارم. حلالم كن!»كاش كالسكه چی رومی چنین دستگاهی به ذهنش خطور نكرده بود و یا لااقل در انقلاب صنعتی آلمانی ها پیگیر ساخت این وسیله نشده بودند! تهران قوانین خاص خودش را دارد كه شاید این قوانین در شهرهای دیگر كاربرد نداشته باشد و برعكس. تردد در شهر تهران بدون تاكسیمتر آسان تر است یا با تاكسیمتر؟! به نظر می رسد این بار دیگر جواب قطعی به این سوال داده خواهد شد!

اردشیر طیبی

منبع : روزنامه همشهری