زندگی زیر پوست شهر

در آخرین روزهای سال ۲۰۰۵ و درست چند هفته پیش از تحویل سال نو مسیحی، هیاهو و ترافیك، لندن را تبدیل به شهری كرده بود كه لحظه‌ای هم آرام و قرار نداشت.
مردم همه در پی خرید برای سال نو و یا شركت در مهمانی‌هایی كه به همین منظور برپا شده بود به خیابان‌ها ریخته بودند و این در شهری كه در صنعت حمل و نقل عمومی، در جهان پیشرو است مشكلاتی را به وجود آورده بود تا آنجا كه حتی در طبقه دوم اتوبوس‌های معروف لندن كه معمولاً به كسی اجازه ایستادن نمی‌دهند ازدحام جمعیت باعث بخار كردن شیشه‌ها شده بود.
در این میان شهرداری لندن یك ایده نو را مطرح كرد و تصمیم گرفت تا حد ممكن سطح زمین را خلوت كند و تنها راه این مسأله را كشاندن مردم و ترافیك به زیرزمین می‌دانست.
به همین منظور بازارچه‌هایی را در دو ایستگاه مترو تعبیه كردند، تا خرید مردمی كه از مترو برای حمل و نقل استفاده می‌كنند، در همان زیر زمین انجام شود و دیگر بر ترافیك خسته كننده شهر افزوده نشود.
بوند استریت و آكسفورد استریت دو ایستگاهی بودند كه شهرداری با ایجاد غرفه‌هایی آنها را برای اجاره به فروشندگان آماده كرد. هر چند كه مردم در ابتدا از دیدن این بازارها تعجب می‌كردند ولی طولی نكشید كه سیل جمعیت به سمت این دو ایستگاه روانه شد و به این ترتیب شهرداری لندن با یك ایده بسیار ساده بیشتر از میزانی كه پیش‌بینی می‌شد توانست ترافیك شب سال نو را مهار كند.
شاید این تجربه مثبت باعث شد كه امسال، چندین ماه زودتر از آغاز سال نو لندن شاهد برپایی این بازارهای زیرزمینی باشد.
● شتاب در استفاده از تجارب نو
معمولاً استفاده از تجارب موفق در حوزه شهرنشینی چندان مرسوم نیست.
گذشته از اقدام شهرداری تهران در استفاده از تجارب بنیاد «اپور» به عنوان یك نهاد مشاور كمتر اتفاق افتاده بود كه عرصه‌های اجتماعی شهری دستخوش این اتفاق شود.
اما خیلی زودتر از آنچه كه انتظارش می‌رفت این طرح جالب به كشور ما نیز وارد شد و از اواسط شهریور ماه امسال، در یكی دو ایستگاه مترو تهران بازارچه‌هایی دایر شد كه در آنها فروشندگان در غرفه‌های متعدد به ارائه اجناس خود مشغول شدند.
این بازارچه‌ها كه قرار است به طور گردشی در ایستگاه‌های مترو تهران دایر باشند تاكنون در ایستگاه‌های كرج، شهر ری، علی آباد و صادقیه دایر بوده و هم‌اكنون نیز ایستگاه بهارستان و دروازه دولت میزبان خریداران هستند.
علی سمرقندی، مسئول برگزاری بازارچه‌های مترو، یكی از مزیت‌های این‌گونه بازارها را، كشاندن ترافیك خیابان‌ها به زیرزمین می‌داند و می‌گوید: «اگر چنین بازاری بر روی سطح زمین بود قطعاً باعث ترافیك شدیدی در اطرافش می‌شد و دردسرهایی را برای تردد مردم و ماشین‌ها ایجاد می‌كرد.با افتتاح این بازارها در ایستگاه‌های مترو، دیگر لازم نیست كه خریداران به سطح زمین بروند و به این ترتیب در وقت و هزینه مردم و شهرداری صرفه‌جویی بسیاری می‌شود.»
نكته جالب در رابطه با این بازارچه‌ها این است كه اكثر فروشندگان آنها را بانوان تشكیل می‌دهند.
سمرقندی در این رابطه می‌گوید: «چند تن از این خانم‌ها افرادی هستند كه خود سرپرست خانواده‌شان هستند و با قیمت‌های مناسب این غرفه‌ها را اجاره كرده‌اند و به كار مشغول شده‌اند.»
وی اشتغال‌زایی را یكی از مهم‌ترین نتایج افتتاح این‌گونه بازارها می‌داند و می‌گوید: «هم‌اكنون در هر بازارچه نزدیك به صد و پنجاه تا دویست نفر مشغول به كار هستند و خانواده‌های زیادی از این طریق زندگی خود را می‌چرخانند»
اما چیز دیگری كه در این بازار جلب توجه می‌كرد قیمت مناسب كالاهای عرضه شده بود.
به گفته مدیر بازارچه در بعضی كالاها، ۵۰ الی شصت درصد نسبت به قیمت اجناس مشابه بر روی زمین تخفیف وجود دارد كه خود از دلایل استقبال مردم می‌تواند باشد.
سمرقندی می‌افزاید: «نظارت بر فروش نیز بسیار دقیق صورت می‌گیرد و خریداران می‌توانند از مرغوبیت جنس خریداری شده و قیمت مناسب آن مطمئن باشند، حتی برخی غرفه‌ها در اختیار خود تولید كنندگان است و به این ترتیب می‌توان گفت اكثر قیمت‌ها از بازارچه‌های مشابه بر روی سطح زمین كمتر و یا در تعداد محدودی از موارد، مشابه است.»
سمرقندی در رابطه با رعایت حقوق مسافرین مترو نیز حرف‌های جالبی دارد: «در ایستگاه‌های مترو حق تقدم با مسافرین است، به همین خاطر فروش یك سری اجناسی را محدود كرده‌ایم تا حقی از آنها كه قصد خرید ندارند ضایع نشود.مثلاً غرفه‌ها را در قسمت‌هایی از ایستگاه دایر می‌كنیم كه مزاحمتی برای رفت و آمد روزانه مردم ایجاد نكند.»
او در رابطه با اجناسی كه در معرض فروش قرار دارند می‌گوید: «در دوره‌های اول ما غرفه فروش سی‌دی داشتیم كه احساس كردیم ازدحام ناشی از آن برای مسافرین مزاحمت ایجاد می‌كند و جلوی فعالیت آنها را گرفتیم. همین‌طور ما اجازه نمی‌دهیم در ایستگاه‌هایی مثل بهارستان و یا دروازه دولت كه محیط‌های بسته‌ای هستند، اجناس بودار مثل مواد غذایی و... به فروش برسند.»
سمرقندی همكاری مدیران مترو را از اصلی‌ترین دلایل موفقیت این بازارچه‌ها می‌داند و می‌گوید كه قرار است در آینده در مجتمع‌های مترو بازارچه‌های ثابتی را دایر كنیم كه هم فروشندگان و هم خریداران نفع بیشتری ببرند.
● از زاویه‌ای دیگر
اما در كنار خریداران، فروشندگان هم از افتتاح چنین بازارچه‌هایی راضی به نظر می‌رسند.
در یكی از غرفه‌ها، خانمی صنایع دستی كه خودش درست كرده را در معرض فروش قرار داد است.
او كه از ایستگاه صادقیه به غرفه‌داری در این بازارچه‌ها مشغول است استقبال مردم را بسیار خوب می‌داند و می‌گوید:‌«هر ایستگاهی شرایط خاص خودش را دارد.مثلاً در ایستگاه صادقیه چون اكثر مسافرین را دانشجویان تشكیل می‌دهند شاید اجناس خاصی فروش بهتری داشته باشد ولی در مجموع همه غرفه‌دارها از شرایط فروش راضی هستند.»
وی افزود: «من به تازگی ازدواج كرده‌ام و هم زمان با من همسرم در ایستگاه دروازه دولت یك غرفه مشابه را اداره می‌كند. این كار كمك بسیاری به زندگی ما كرده و دغدغه پیدا كردن شغل را از سرمان دور كرده است.»
كامران بزوده، یكی دیگر از غرفه‌دارانی است كه به فروش لوازم جانبی موبایل مشغول است. او شرایط آسان برای اجاره غرفه‌ها را از مزیت‌های این بازار می‌داند و می‌افزاید: «روز به روز مردم بیشتری از افتتاح این بازارچه‌های گردشی مطلع می‌شوند كه همگی از خریدشان راضی هستند.اگر شرایطش مهیا باشد حتماً در دوره‌های بعدی هم غرفه‌ای را اجاره خواهم كرد و به كار ادامه می‌دهم.»
اما آخرین نفر یكی از مأمورین ایستگاه مترو است، وی معتقد است افتتاح این بازارچه‌ها مزاحمتی برای مسافرین ایجاد نمی‌كند و برعكس بسیار هم مورد استقبال قرار می‌گیرد.
از وقتی كه این بازارچه در ایستگاه بهارستان افتتاح شده، تردد مسافرین این ایستگاه رشد قابل ملاحظه‌ای پیدا كرده و چیزی حدود چهار تا شش هزار نفر در روز به تعداد قبلی اضافه شده است.
در ایستگاه‌های قبلی كه این نمایشگاه‌ها دایر بود نیز مردم مدام سؤال می‌كنند و می‌خواهند بدانند كه به كدام ایستگاه منتقل شده است.
□□□
تجربه تأسیس بازارها و امكان اقتصادی در پایتخت همواره با ترافیك شبكه راهها همراه بوده است.
شاید این تجربه كه علاوه بر كاهش ترافیك‌های روزمینی، موجب ارائه خدمات و محصولات مورد نیاز شهروندان می‌شود راهی تازه پیش روی مدیران شهری بگذارد.
بی‌تردید توجه به ویژگی‌های شهر تهران و متناسب‌سازی خدمات شهری در آن با توجه به شرایط زیستی و امكانات رفاهی می‌تواند بسیاری از مشكلات كلانشهر تهران را حل كند.
شركت مترو نیز در این راستا و در كنار خدمات تعریف شده، راه‌های جدیدی را برای رفع برخی مشكلات شهر تهران كه منجر به كاهش ترافیك درون شهری می‌شود پیدا كرده است كه در نگاه اول می‌توان به عنوان حركتی مناسب از آن یاد كرد.

اردشیر طیبی

منبع : روزنامه همشهری